Пасажыры — нямецкія купцы з Брэмена. Да гэтага часу яны гандлявалі з горадам Вісбі на востраве Готландзе, які ляжыць пасярэдзіне Балтыйскага мора, трохі бліжэй да шведскіх берагоў. Туды прыязджалі купцы і са Швецыі, і з Фінляндыі, і з Ноўга-рада, і з Германіі, вельмі актыўнымі былі славянскія маракі з паўднёвых берагоў Балтыйскага мора — Памор’я, Шчэціны (Штэтын), Любіцы (Любек), Руяна (востраў Руген), Гданьска (Данцыга).

Брэменскія купцы гандлявалі з імі, мелі добры прыбытак, але ім усё рупіла трапіць непасрэдна ў якую-небудзь невядомую краіну на беразе Балтыйскага мора. Тады прыбыткі маглі быць яшчэ болыпымі. Вось яны і накіраваліся на ўсход, а цяпер і зусім не ведаюць, дзе знаходзяцца. Заўважылі нейкі востраў, а потым і ён знік. I зноў іх нясе немаведама куды.

Ратунак знайшлі ў вусці шырокай невядомай ракі, але не-надоўга: ад берагоў аднесла шмат чаўноў з тубыльцамі, якія рынуліся на карабель. Пачалася бойка. Але хутка выявілася, што ні тыя, ні гэтыя перамагчы не могуць, — і яны памірыліся. Купцы выгрузілі свае тавары, пачаставалі тубыльцаў мёдам і віном і адкрылі выгадны гандаль.

Адбылося гэта ў 1143 годзе, у вусці Заходняй Дзвіны. Жылі там літоўска-фінскія народы: лівы, куры (куроны, корсь), лат-

галы, латышы, на поунач ад іх — эсты.

Прыбыўшыя купцы хутка распрадалі свае тавары і праз не-каторы час зноў прыехалі. I зноў засталіся задаволеныя. «Языч-

нікі», як яны называлі тубыльцаў, сустракалі іх па-прыяцельску

і не рабілі ніякай шкоды. 3 кожным разам нямецкіх купцоу прыязджала ўсё болей і болей. Звычайна яны прыязджалі на лета і выязджалі пад восень. Ім так спадабалася гэтая краіна, што яны сталі гаварыць і пісаць, нібы гэта сам Бог паслаў іх сюды.

Калі купцоў стала прыязджаць многа, то пачалі заставацца нераснраданыя тавары. Тады купцы папрасілі дазволу паоу-даваць на беразе склады, дзе тавары маглі б праляжаць і зіму. Тубыльцы дазволілі. Вядома, тавары адны пакідаць нельга, трэоа

’сход, а дяпер і зусім

537

было пакінуць і ахову. А для яе неабходна пабудаваць дамы. Тубыльцы згадзіліся і на гэта.

Але ці можна было ўвесь час сядзець тут, ля вусця ракі, калі далей, унутры краіны, рынак яшчэ большы? Купцы папрасілі дазволу пабудаваць склады за 49 кіламетраў уверх па Дзвіне. Ім дазволілі. Цяпер для аховы тавараў патрэбна было больш людзей і дамоў. Мала таго, тут ужо можна было чакаць нападу з боку якіх-небудзь дзікуноў, таму дамы павінны быць каменныя,

агароджаныя сцянон, ровам...

Так з’явіўся першы гарадок-крэпасць Ікскуль.

Разам з таварамі праніклі сюды і нямецкія (у той час яны былі католікі) місіянеры. Хутка ў гэтым самым Ікскулі пасяліўся першы лівонскі біскуп — Мейнгард.

У той час лівы залежалі ад полацкага князя і нават плацілі яму даніну. Мейнгард сам ездзіў у Полацк да князя Уладзіміра прасіць дазволу на хрышчэнне ліваў. Полацкі князь не бачыў у гэтым шкоды для сябе і дазволіў Мейнгарду пашырыць там хрысціянства.

Прайшло трохі часу — і вышэйшай уладай для гэтых зямель аказаўся нямецкі архібіскуп, які жыў у Германіі, у Брэмене. Ён зацвердзіў біскупам Мейнгарда, а калі той памёр, назначыў другога, Бертольда, а калі гэтага біскупа лівы забілі, прыслаў трэцяга, Альбрэхта. А над імі ўсімі стаяў рымскі папа.

За гэты час адносіны паміж насельніцтвам і немцамі ўжо сапсаваліся.

Усялякімі праўдамі і няпраўдамі на працягу некалькіх дзясят-каў год немцам удалося ахрысціць нямала тубыльцаў. Але новыя хрысціяне былі вельмі ненадзейныя. Пры кожным зручным выпадку яны «адхрышчваліся» — зноў пагружаліся ў Дзвіну, каб адмыць сваё хрышчэнне і адаслаць яго назад у Германію. Асабліва не падабалася народу так званая «дзесяціна», дзясятая частка прыбыткаў, якую хрысціяне павінны былі аддаваць на карысць духавенства. Г этую дзесяціну вельмі старанна вымагаў мясцовы біскуп, і брэменскі архібіскуп, і сам папа рымскі.

Калі прыехаў другі біскуп, Бертольд, то лівы прама казалі, што ён, як жабрак, прыехаў сюды пажывіцца. А праз некаторы

і

абмяркоўваць, што ім рабіць з новым біскупам

спаліць яго ў Ікскульскай царкве, ці проста забіць, а можа ўта-піць у Дзвіне. Бертольд пачуў аб такіх планах і ўцёк у Германію скардзіцца на ліваў. Тады папа абвясціў крыжовы паход на іх.

Гэта быў

крыжовыя паходы былі

справай у Еўропе. Пачалося з таго, што па закліку папы ува

ўсіх краінах Еўропы пачалі збірацца аірады для вьпвалення а

туркаў «святой зямлі» і горадам Іерусалімам, дгзе знаходзіц^

/ алоўная святыня хрысціян магіла Хрыста. Тым, хто паступ^ у гэтыя атрады, нашывалі на рукаве белы крыж, ад чаго і пайшла назва — крыжаносцы (або крыжакі).

Крыжовыя паходы перш за ўсё былі карысныя для папы ўсяго духавенства. Заваяваныя і акаталічаныятэрыторыі давалі папе і духавенству болып даходаў і ўлады.

Не менш падабаліся гэтыя паходы і рыцарам — розным князькам, графам, баронам. Яны маглі і свет пабачыць, і пад-рабіць, і маёнткі сабе зд,з.6ыць. Ды яшчэ ў дадатак папа ім да-раваў усе грахі, якія яны надумаюць зрабіць.

Нават простаму народу было выгадна ісці ў крыжовы паход:

яны маглі пакінуць сваіх паноу, не плаціць даугоу, пажывіцца ў далёкіх краях — і таксама без граху.

А як падабаліся такія парады гандлярам — і казаць няма чаго. , нарэшце, усе гэтыя інтарэсы прыкрываліся гучнымі словамі, што крыжакі ідуць змагацца з паганымі туркамі за святую веру, за магілу Хрыста, што яны ідуць пашыраць хрыс-ціянства для выратавання не толькі сваёй душы, але і душ тых, каго яны, хоць і прымусова, зробяць хрысціянамі.

Дзвесце гадоў хадзілі з Еўропы атрады крыжаносцаў у Ма-лую Азію супраць «паганых турак», але нарэшце вымушаны былі пакінуць гэтую справу без ніякіх вынікаў.

Але самі крыжовыя паходы вельмі спадабаліся тым, хто быў у іх зацікаўлены. Пасля туркаў сталі хадзіць на «паганых

сарацынаў» (арабаў у Афрыцы)

венедаў» (пры

балтыйскіх славян) і наогул на ўсіх нехрышчоных. А пазней, калі нехрышчоных бадай не засталося, то паны благаслаўлялі крыжовыя паходы і на хрышчоных.

Вось з такімі крыжаносцамі і вярнуўся пакрыўджаны біскуп

Бертольд у Лівонію (1198)

Лівы прыслалі да Бертольда паслоў спытацца, чаго ён прывёу

войска

Таму, што вы з хрысціянства вяртаецеся да язычніцтва

адказаў біскуп.

— У такім разе прымушай сабе трымацца хрысціянства тых. хто ўжо прыняў яго. Навошта ж ты пабоямі ўсіх прымушаеш.

нак перагаворы ні да чаго не прывялі, бо немцы адчувалі

сябе моцнымі. Пачалася бойка. У біскупа быў добры конь панёс свайго гаспадара так далёка, што біскуп вынерадзіў свае войска і быў забіты. А немцы агнём і мячом пачалі спусташа

палеткі ліваў.

539

Лівы вымушаны былі пакарыцца. У першы дзень іх хрыс-цілася 50 чалавек, а на другі — 100 чалавек. Апрача таго, яны

згадзіліся плаціць па меры збожжа з кожнага плуга.

Нямецкае войска адправілася дадому, пакінуўшы свяшчэн-нікаў і адзін купецкі карабель. Але як толькі немцы ад’ехалі ад берага, лівы пачалі кідацца ў раку і змываць з сябе хрышчэнне для адсылкі ў Германію. А для фігуры святога не паленаваліся зрабіць з бярвення плыт, пасадзіць на гэты плыт «нямецкага Бога» і адправіць яго ў мора следам за войскам.

Тым часам у Германіі на месца забітага Бертольда быў назна-чаны энергічны біскуп Альберт (Альбрэхт). Ен па ўсёй Германіі падняў агітацыю і падбор у новае крыжацкае войска. Пабываў ён і ў Даніі, ездзіў на востраў Готланд. Раздаваў крыжы і абяцаў

дараваць грахі.

У перыяд крыжовых паходаў стварылася некалькі арганіза-цый, таварыстваў, якія такую крыжовую «барацьбу з паганымі» зрабілі сваім асноўным заняткам, прафесіяй. Называлася такая арганізацыя ордэнам, а члены яе — рыцарамі. Зацвярджаў такі ордэн толькі папа.

Паводле свайго статута, духоўныя рыцары вельмі набліжаліся да манахаў. Таксама, як манахі, яны не павінны былі жаніцца, не маглі мець маёмасці, багацця, павінны былі жыць і харчавацца

разам ды яшчэ устрымлівацца ад раскошнан ежы і адзення і штодня прысутнічаць на ўсіх богаслужэннях. Ім забараняліся гульні, ігрышчы, нават паляванне. Толькі абяцанне ўсё сваё жыццё змагацца з нявернымі, язычнікамі, адрознівала іх ад звычайных манахаў Найболын вядомым такім ордэнам быў ордэн тампліераў (храмоўнікаў) у Палесціне.

Вось Альберт і надумаў стварыць такі ордэн у Лівоніі. 3 да-памогай сваёй уласнай узброенай сілы ён спадзяваўся не толькі абараніцца ад насельніцтва, але і пасунуцца далей на ўсход.

Энергічна ўзяўся ён за справу, атрымаў у папы дазвол, набраў У Германіі ахвотнікаў — і ў 1202 годзе ў Лівоніі, з новапабудава-най сталіцай Рыгай, заснаваўся нямецкі рыцарскі Лівонскі ордэн, або ордэн мечаносцаў. Гэтую апошнюю назву яны атрымалі таму, што ў іх на белым плашчы, з левага боку, пад нашытым чырвоным крыжам быў яшчэ нашыты чырвоны меч, якога другія

ордэны (напрыклад, тампліеры) не мелі.

Новы ордэн цалкам падначальваўся рыжскаму біскупу. Пры-маліся ў рыцары ордэна толькі дваране, са знатных фамілій. Але такіх набралася толькі 200-300 чалавек. Затое іх абслугоўвала шмат «ніжэй братоў» — збраяносцы, кухары, кавалі, рамеснікі

1 ўсялякія іншыя слугі.

540

I нарэшце, уласнасцю ордэна лічылася ўсё тое насельніцтва што жыло на захопленых немцамі землях. У пазнейшыя часьі мясцовае насельніцтва выстаўляла ордэну за 20 000 войска.

На чале ордэна стаяў магістр, які ў многіх выпадках залежаў ад капітула — рады важнейшых рыцараў.

Мы ўжо казалі, што слабыя прыдзвінскія плямёны былі ў залежнасці ад сваіх болын моцных усходніх суседзяў — пала-чан. Полацкія князі атрымоўвалі невялікую даніну ад некаторых лівонскіх народаў, але ў жыццё іхняе не ўмешваліся. Лівы жылі сабе, як хацелі. Не цікавіліся палачане, якая ў ліваў рэлігія, і зусім не думалі аб тым, каб абавязкова перавярнуць іх у хрыс-ціянскую — сваю праваслаўную — веру.

Таму полацкі князь Уладзімір не звярнуў асаблівай увагі на тое, што немцы захацелі хрысціць ліваў у каталіцкую веру, і даў Мейнгарду дазвол на гэтую справу.

Але калі немцы замацаваліся ў вусці Дзвіны, то полацкі князь зрабіў «баявую разведку» і ў 1203 годзе дайшоў да Рыгі. Хоць і нямнога было ў той час немцаў у Рызе, але палачане нічога зрабіць не маглі. Іхнія стрэлы з другога берага Дзвіны нават не даляталі да Рыгі, а немцы нарабілі шмат шкоды сваімі балістамі (машынамі для кідання вялікіх камянёў). Палачане вярнуліся дадому.

Г эта была першая ваенная сутычка рускіх славян з нямецкімі крыжаносцамі. Многа разоў білі немцаў, і жорстка білі, але пасля таго немцы ўсё ж такі пакарылі іх. Бо ім на дапамогу прыязджалі з Германіі ўсё новыя і новыя крыжаносцы, узброеныя зусім не так, як лівы: усе конныя, закаваныя ў жалеза, з вялікімі мячамі.

Пасля аднаго такога няўдалага паўстання лівы накіравалі паслоў у Полацк прасіць дапамогі ў князя Уладзіміра. Князь ужо бачыў, якую хібу ён зрабіў, даўшы мажлівасць немцам замацавацца на Заходняй Дзвіне, на той самай рацэ, дзе стаіць Полацк. Князь стаў рыхтавацца ў паход.

Акурат у гэты час прыйшлі паслы і ад немцаў. Яны былі надта лагоднымі, казалі, што хочуць жыць з палачанамі ў згодзе і дружбе. Тут яны сустрэліся з ліўскімі пасламі. Лівы і немцы пачалі спрачацца і скардзіцца князю Уладзіміру адзін на аднаго. Князь загадаў немцам адправіцца на заезны двор і чакаць вы-рашэння справы. А справа была ў тым: ці застанецца ў сакрэце ад немцаў яго падрыхтоўка да паходу, ці не?

Пакуль ён меркаваў, немцы ўжо знайшлі здрадніка, усё разве-далі і паслалі ганца ў Рыгу. Даведаўся аб гэтым князь і вырашыў у паход не ісці, а адправіць сваё пасольства для вырашэння ўсіх спрэчак на месцы.

541

Увесну 1206 года полацкае пасольства прыбыло ў Кукейнас, арадок ліўскага князя Вячкі, які лічыўся васалам полацкага кня-зя Адсюль разаслалі запрашэнне старшыням ліўскім, латышскім і немцам у Рыгу. З’явіліся толькі лівы. Альберт адмовіўся ехаць і сказаў, каб палачане самі ехалі ў Рыгу. Тыя таксама адмовіліся.

Тады непакорлівыя лівы зноу распачалі вайну супраць нем-цаў. Пасля таго і князь Уладзімір прыйшоў да іх з дапамогай. Зноў беларускае войска падышло да Рыгі і зноў павінна было

адступіць перад сценамі і балістамі.

Немцы жорстка расправіліся з лівамі, зруйнавалі цэлыя вобласці, пазабівалі і паланілі шмат народу. А Вячка спаліў свой

Кукейнас і перасяліўся са сваімі людзьмі да палачан.

Год за годам пасля таго немцы пасоўваліся ўсё дален і дален ад Рыгі. Пакарылі ўсіх ліваў, латышоў, дайшлі да зямлі эстаў, падышлі да горада Юр’ева, пабудаванага яшчэ гадоў 200 назад кіеўскім князем Яраславам Мудрым, сталі пагражаць не толькі Полацку, але і Пскову, Ноўгараду. Нястомны Альберт бадай кожны год ездзіў у Германію і падвозіў адтуль усё новыя і новыя атрады крыжакоў. У 1216 годзе полацкі князь Уладзімір зрабіў яшчэ адну спробу затрымаць немцаў, але памёр у паходзе. У1218 годзе на дапамогу эстам выступіў Ноўгарад. На працягу двух гадоў наўгародцы некалькі разоў пабілі немцаў і зусім выгналі іх з Эстоніі.

Тады хітры Альберт схіліў на свой бок дацкага караля Валь-дэмара II. Але калі прыйшло дацкае войска і пачало заваёўваць Эстонію, паміж саюзнікамі пачаліся непаразуменні і спрэчкі: кожны хацеў прысвоіць заваяваныя тэрыторыі сабе. Нарэшце вырашылі звярнуцца да папы — як ён вырашыць, так і будзе. Папа вынес вельмі мудрае рашэнне: хто першы ахрысціць па-селішча, таму яно і будзе належаць.

Пачалося незвычайнае «спаборніцтва». Нямецкія і дацкія салдаты-свяшчэннікі бегалі ад пасёлка да пасёлка, заганялі

жыхароў у ваду, хуценька чыталі малітву, давалі усім агульнае

— і ляцелі далей. Хутка выявілася, што ў немцаў была

імя

перавага

— у іх было значна больш свяшчэннікаў. Тады дат-чане прыдумалі насіць з сабой свянцоную ваду. Прыбягуць у пасёлак, пырснуць на яго святой вадой, назавуць усіх мужчын адным імем, а ўсіх жанчын другім, паставяць на відным месцы знак, што яны ўжо былі тут, — і бягуць у другі пасёлак. Часам і немцы, і датчане адначасова займалі вёскі; тады пачыналіся спрэчкі, сваркі, калатня...

1945

https://fantlab.ru/work842585

12. Пісаць авантурна-прыгодніцкія творы яго натхніў Цішка Гартны

«...Мяне паклікаў у выдавецтва Цішка Гартны і кажа, што беларусы ня маюць свайго Майн Рыда і што мне трэба напісаць прыгодніцкую кніжку. «Як жа яе напісаць?» — пытаюся. «А ты паглядзі ўважліва карту», — гаворыць Гартны. Прыйшоў я дамоў. Вось жа задача: глянь карту паўшарʼяў і вывудзі што-небудзь прыгодніцкае. Узяўся я за астравы, на якіх бываў Міклуха-Маклай. Пачаў капацца, варушыцца — і зьявілася аповесьць «У краіне райскай птушкі» (Аляксей Гардзіцкі. «Жартам і сурʼёзна». / «Маладосьць», 1970, № 11).

15. Пасьля вайны напісаў апавяданьне, у якім асуджаў запалоханую большасьць, што бяздумна выконвае злачынныя загады аднаго чалавека

Малюнак Валянціна Ціхановіча да апавяданьня Янкі Маўра «Яно»

​У часопісе «Беларусь» № 2 за 1946 год выходзіць яго апавяданьне «Яно». Там малыя дзеткі са страхам глядзяць на таямнічага і жудаснага вусеня, ня ведаюць, што зь ім рабіць. Раптам зьяўляецца мясцовы завадатар Лёнька, які загадвае ім «закапаць і забіць» бедную істоту. Дзеткі выконваюць загад безь пярэчаньняў: «Я адзін застаўся каля сьвежай магілы, намагаючыся знайсьці адказы на пытаньні, якія адразу хлынулі на мяне: чаму ўсе пяць самых разнастайных дзяцей у гэтай справе вялі сябе так аднолькава? Які быў бы фінал, каб не зьявіўся гэты рыжы Лёнька? /.../ Колькі такіх сцэнак адбываецца вакол нас, і мы іх ня бачым!»

***

Беларускі пісьменьнік Янка Маўр. Сярод піянэраў. 1964

Янка Маўр асуджаў запалоханую большасьць, якая бяздумна выконвае злачынныя загады аднаго чалавека.

10 траўня спаўняецца 135 гадоў з дня нараджэньня Янкі Маўра. Ці ня самы папулярны беларускі пісьменьнік сярэдзіны XX стагодзьдзя засмучаўся, што афіцыйная крытыка замоўчвала яго знакамітасьць.

«Чаму „неприличным“ упамянуць, напрыклад, што „Амок“ (і „Пекла“) выйшаў ва Ўкраіне, друкаваўся ў Амэрыцы? Чаму сорамна адзначыць, што „Сын вады“ друкаваўся ў Чэхаславакіі, а „Сьлёзы Тубі“ ў Англіі? Ёсьць пераклады на польскую і літоўскую мовы. А што ганебнага, скажам, у тым, што беларускія чытачы ў розных канцах Саюза шлюць мне пераклады на расейскую мову /.../? А чым не цікава, што ў адным партызанскім атрадзе на Палесьсі адзінай і галоўнай кнігай былі „Палескія рабінзоны“? /.../ Адзін капітан у Маскве казаў, што ён вывучаў беларускую мову толькі для таго, каб мець магчымасьць прачытаць кнігі Маўра. Вось дзе беларусізацыя!» (зь ліста да Алеся Якімовіча, 13 сакавіка 1945 г. / Янка Маўр. «Выбраныя творы». 2016).

1. У дзяцінстве конь адкусіў яму палец

«...Кавалерыйскі конь адкусіў мне вялікі палец на правай руцэ. Адкусіў за тое, што я яго ад шчырага сэрца карміў травою» (Янка Маўр. «Шлях зь цемры». 1948).

2. Яго маці ганарылася, што выратавала яго ад дактароў

Юны Янка Маўр. Мастак М. Рыжыкаў. 1975

«Я захварэў на воспу, маці панесла мяне ў бальніцу. /.../ Пазьней яна перад усімі хвалілася, што, нягледзячы на лячэньне дактароў, яна ўсё ж такі выратавала мяне. Асноўнае лячэньне было — кампрэсы. І вось аднаго разу маці бачыла, як у суседняга дзіцяці зьнялі з твару кампрэс, а разам зь ім выкаціліся і вочы. Тады мая маці стала здымаць зь мяне кампрэс, як толькі доктар адыходзіў, і клала зноў перад яго прыходам. Так і выратавала мяне» (Янка Маўр. Збор твораў у 2-х тамах. 1960).

3. Адзін з самых яркіх успамінаў дзяцінства — як за ім гналася разьюшаная жаба

Ілюстрацыя да аповесьці Янкі Маўра «Сын вады». 1928

«...Паўзе жаба. Я, вядома, ня мог прайсьці міма, спыніўся, паглядзеў, а потым узяў ды затрымаў яе дубцом. Яна завярнулася ў другі бок — я і туды яе не пусьціў. Тады яна кінулася ў трэці бок — і там ходу няма! /.../ Нарэшце надышоў час, калі жаба прыйшла ў роспач: як крыкне сваім хрыпатым голасам ды як скокне, не зважаючы на дубец, проста на мяне! /.../ Ногі мяне несьлі, як крылы, а ззаду гналася разьюшаная жаба. /.../ Я ледзь пасьпеў ускочыць у сенцы... Цяпер я ўжо не шкадую аб гэтым здарэньні: ці многа знойдзецца на сьвеце людзей, якім пашанцавала бачыць разьюшаную жабу?» (Янка Маўр. «Шлях зь цемры». 1948).

4. Не разумеў настаўнікаў, якія злуюць на вучняў-двоечнікаў

З Васем Вясёлкіным. 1963

«Я наогул не разумею, чаму настаўнік злуе, калі вучань чаго не разумее ці ня хоча вучыцца. Не хочаш, дык і не трэба — самому горш будзе.

І наадварот: чаго настаўніку радавацца, калі вучань добра вучыцца? Радавацца павінен сам вучань ды яго бацькі, а не настаўнік».

(Янка Маўр. Збор твораў у 4-х тамах. Том 3. 1975)

5. Калі быў навучэнцам, то захапляўся зброяй і зьбіраў адпаведныя рэклямныя буклеты

Янка Маўр. 1899

«Колькі тут [у буклетах. — В. Дэ Эм.] было ўсялякіх стрэльбаў! Аднаствольныя і дубальтоўкі, з магазынамі і без магазынаў, з простым боем і з цэнтральным, для шроту і для куляў, тульскія і бэльгійскія, з дамаскай сталі і не дамаскай. Асабліва важнымі для мяне былі вінчэстэры і штуцэры. /.../ А яшчэ /.../ разнастайныя рэвальвэры: кольты, пузатыя бульдозікі з барабанамі. Затым ішлі халодныя нажы, кінжалы, корцікі» (Янка Маўр. «Шлях з цемры». 1948).

6. У юнацтве любіў сябраваць з вар’ятамі

Барыс Малкін. Ілюстрацыя да байкі Янкі Маўра «Пекла». 1929

«...Мне падабаліся варʼяты. Такія добрыя, разумныя людзі. Я ўвесь час круціўся пад іх вокнамі і зь некаторымі так падружыўся, што не хацелася адыходзіць. Больш за ўсё мне падабалася тое, што яны былі шчырымі сябрамі, не зазнаваліся, размаўлялі са мною як з роўным. /.../ Адзін мне расказаў, што цар Іван Грозны быў зусім не цар Іван, а Сіняя Барада. /.../ Другі навучыў мяне сьпяваць раманс „Выхожу один я на дорогу“. Раманс мне вельмі спадабаўся, і я доўгі час лічыў яго варʼяцкім...» (Янка Маўр. Збор твораў у 4-х тамах. Том 3. 1975).

7. Яго злавалі дзяўчаты, якія першымі лезьлі цалавацца

А. Тычына. Вокладка да кнігі Янкі Маўра «Чалавек ідзе». 1927

«На нейкі час я адзін застаўся ў пакоі, а „яна“ прабягала праз гэты пакой. І па дарозе падбегла да мяне, абняла, пацалавала і пабегла далей. Вось і ўсё. /.../ Як магло здарыцца такое? Яна ж мяне зусім ня знае, мы сёньня пазнаёміліся, і пагаварыць не толькі шчыра, але ніяк яшчэ не давялося. І раптам такая ласка! /.../ Не, тут нешта ня так, няправільна. Па-першае, я ня мог ёй спадабацца адразу, бо я брыдкі. А зблізіцца, каб падабацца адзін аднаму, мы яшчэ не пасьпелі. Значыцца, яна зрабіла гэта так сабе, бязь нейкай сымпатыі да мяне, можа, нават з агідай. А гэта ўжо справа нядобрая. Значыцца, яна пустая, дрэнная дзяўчына, а не такая, як мне здавалася здалёк. /.../ Болей зь ёй ніколі не сустракаўся» (Янка Маўр. Збор твораў у 2-х тамах. 1960).

8. Раздражняўся, калі на яго творы пісалі хвалебныя рэцэнзіі

Янка Маўр. 1926

«...Я ніяк не магу разабраць, што мне прыемней чытаць — пахвалу ці лаянку? /.../ «добрыя» артыкулы ўсе на адзін манер: «Кніга больш-менш цікавая, у ёй да некаторай ступені апісваюцца падзеі, мала вядомыя нам: там чытач знойдзе і рад досыць цікавых фактаў, але яны дыдактычна-павучальныя; усё-такі дзеці не безь цікавасьці прачытаюць яе і нават набудуць некаторыя веды; кнігу можна лічыць карыснай...» Аўтараў я ня надта вінавачу. Можа, нават хто і хацеў бы сказаць пэўна, без «але» пасьля кожнага слова, але... устаноўкі такой не было «Как бы чего не вышло» (зь ліста да Алеся Якімовіча, 13 сакавіка 1945 г. / Янка Маўр. «Выбраныя творы». 2016).

9. Адкрыта прызнаваў свае заганы

Янка Маўр. 1961

«Свае недахопы я ведаю: 1) Досыць шурпаты і сухаваты стыль; няма ў ім той пявучасьці, якая, скажам, у Лынькова. 2) Празьмерная скупасьць у апісаньнях; калі я раблю адзін ці два мазкі, то болей ужо не магу — мне здаецца, што будзе нудна. Мая проза чыста апавядальная, а не „мастацкая“ (апісальная). 3) Небагаты слоўнік. 4) Уплывы крыху залішняй „впечатлительности“, якая часам адводзіць убок» (зь ліста да Алеся Якімовіча, 13 сакавіка 1945 г. / Янка Маўр. «Выбраныя творы». 2016).

10. Яго славуты твор «ТВТ» асьцерагаліся друкаваць у РСФСР

Разварот кнігі «ТВТ». 1949

«„ТВТ“ напісана ў 1934 годзе і атрымала першую прэмію на Усебеларускім конкурсе дзіцячай кнігі. Рукапісам зацікавіўся Горкі і папрасіў даслаць яму. Гэта было перад самым Першым зьездам пісьменьнікаў. Горкі мог толькі бегла паглядзець і аддаў Маршаку са словамі: „Паглядзіце, здаецца, нешта цікавае“. Маршак перадаў „Маладой гвардыі“, там яна і загінула. Назад рукапіс (магчыма, з паметкамі Горкага) я так і ня мог атрымаць. /.../ для рускага выданьня яна не падыходзіла як ідэйна заганная. Бо ні ў якіх інструкцыях не сказана, што такія „арганізацыі“, як ТВТ, могуць існаваць. Ды і сама ідэя нагадвае цімураўскую. А „ТВТ“ напісаная за 4 гады да Гайдара» (зь ліста да Анатоля Тонкеля, 5 сакавіка 1953 г. / Янка Маўр. «Выбраныя творы». 2016).

11. Каб сын пачаў вучыцца, ужываў рызыкоўныя пэдагагічныя прыёмы

Зь сямʼёй. 1933

«Старэйшы, Фёдар, быў вельмі здольным хлопцам. Але ў юнацкім узросьце многа часу праводзіў зь сябрамі, а вучобу зусім закінуў. І бацька прапанаваў два варыянты: альбо ён застаецца ў сямʼі і будзе добра вучыцца, альбо пойдзе жыць самастойна. Фёдару цяжка было разлучыцца зь сябрамі, і ён вырашыў сысьці. Бацька даў яму пляцак, дапамог скласьці нешматлікія рэчы і разьвітаўся зь ім. Фёдар выйшаў на вуліцу і спыніўся, не ведаючы куды ісьці. Ён задумаўся і ў рэшце рэшт вырашыў вярнуцца ў сямʼю. /.../ Даў слова, што будзе добра вучыцца» (Натальля Міцкевіч. «З успамінаў пра бацьку». / «Полымя», 2011, № 3).

12. Пісаць авантурна-прыгодніцкія творы яго натхніў Цішка Гартны

Янка Маўр. 1963

«...Мяне паклікаў у выдавецтва Цішка Гартны і кажа, што беларусы ня маюць свайго Майн Рыда і што мне трэба напісаць прыгодніцкую кніжку. «Як жа яе напісаць?» — пытаюся. «А ты паглядзі ўважліва карту», — гаворыць Гартны. Прыйшоў я дамоў. Вось жа задача: глянь карту паўшарʼяў і вывудзі што-небудзь прыгодніцкае. Узяўся я за астравы, на якіх бываў Міклуха Маклай. Пачаў капацца, варушыцца — і зьявілася аповесьць «У краіне райскай птушкі» (Аляксей Гардзіцкі. «Жартам і сурʼёзна». / «Маладосьць», 1970, № 11).

13. За часы сталінскіх рэпрэсій пісаў творы з элемэнтамі жахаў

Вокладка кнігі «Сьлёзы Тубі», мастак У. Шульц. 1935

У 1935 годзе выходзіць зборнік апавяданьняў «Сьлёзы Тубі», дзе яскрава была паказана лінія жорсткіх, брутальных нападаў дзікіх жывёл (мэтафара карнай машыны) на людзей (зазвычай безабаронных дзяцей): «Кінуўся Тубі ў адзін бок, кінуўся ў другі, паказаўся ўжо над вадой, але... Жудасны крык, хруснулі косьці, а разам і кошык... Тубі загінуў» (з апавяданьня «Сьлёзы Тубі»); «Хлопчык убачыў страшыдла, закрычаў і кінуўся бегчы, але вяроўка затрымала яго. /.../ кракадзіл /.../, убачыўшы, што тутака толькі бʼецца бездапаможнае дзіця, — зноў пасунуўся наперад. Няшчасны хлопчык ірваўся, дрыгаў нагой, крычаў /.../ А кракадзіл падпаўзаў /.../, ухапіў хлопчыка за нагу і пацягнуў у ваду... Тады толькі раздаліся два стрэлы... Кракадзіл задрыгаў целам і зрабіўся нерухомы... з нагою хлопчыка ў роце» («Незвычайная прынада»).

14. У 1937-м Янку Маўра выратаваў НКУСавец, фанат ягонай творчасьці

Вокладка кнігі «Шлях зь цемры», мастак А. Волкаў. 1949

«Калі пачаліся рэпрэсіі пісьменьнікаў, бацьку па начах спалася кепска. Ён, як і большасьць, чакаў арышту. Але яму пашанцавала. Яго выклікалі да сьледчага НКУС для высьвятленьня некаторых пытаньняў. А сьледчым аказаўся малады чалавек, які быў прыхільнікам бацькавага таленту, у юначыя гады зачытваўся кнігамі Янкі Маўра. Ён вельмі далікатна сустрэў бацьку, нешта высьветліў і адпусьціў дахаты, сказаўшы, што яму няма чаго баяцца. Магчыма, ён выратаваў Маўра ад арышту» (Натальля Міцкевіч. «З успамінаў пра бацьку». / «Полымя», 2011, № 3).

15. Пасьля вайны напісаў апавяданьне, у якім асуджаў запалоханую большасьць, што бяздумна выконвае злачынныя загады аднаго чалавека

Малюнак Валянціна Ціхановіча да апавяданьня Янкі Маўра «Яно»

У часопісе «Беларусь» № 2 за 1946 год выходзіць яго апавяданьне «Яно». Там малыя дзеткі са страхам глядзяць на таямнічага і жудаснага вусеня, ня ведаюць, што зь ім рабіць. Раптам зьяўляецца мясцовы завадатар Лёнька, які загадвае ім «закапаць і забіць» бедную істоту. Дзеткі выконваюць загад безь пярэчаньняў: «Я адзін застаўся каля сьвежай магілы, намагаючыся знайсьці адказы на пытаньні, якія адразу хлынулі на мяне: чаму ўсе пяць самых разнастайных дзяцей у гэтай справе вялі сябе так аднолькава? Які быў бы фінал, каб не зьявіўся гэты рыжы Лёнька? /.../ Колькі такіх сцэнак адбываецца вакол нас, і мы іх ня бачым!»

16. Будучы амаль сьляпым, выратаваў дзяўчынку, якая танула

Янка Маўр. 1956

«...У бацькі пагаршаўся зрок, дактары знайшлі катаракту, але ў той час рабілі апэрацыю толькі тады, калі катаракта высьпее. І па сутнасьці напаўсьляпому чалавеку даводзілася доўгі час чакаць гэтага „высьпяваньня“. Слых жа быў у яго неверагодна тонкі. Аднойчы, калі грэўся на пляжы Кактэбэля, пачуў крыкі — тапілася дзяўчынка, і ён кінуўся на дапамогу і выцягнуў дзяўчынку з вады. На некалькі дзён стаў героем Кактэбэля» (Натальля Міцкевіч. «З успамінаў пра бацьку». / «Полымя», 2011, № 3).

17. Любіў эксцэнтрычныя розыгрышы

Вокладка літоўскага выданьня «Палескіх рабінзонаў»

«Аднойчы пытаюся, калі можна зайсьці. У адказ пачуў амаль жаночы голас: «Заходзь, калі не баісься...». Чаго ж, — думаю, — мне баяцца? Іду ў добра знаёмы дом на рагу вуліц Маркса і Энгельса /.../ Званю. Доўга чакаю. Чуваць нейкае шыпеньне, і дзьверы павольна адчыняюцца, а зь цемры калідора вытыркаецца зьмяіная галоўка і доўга пакручастае цела /.../ Зьмяя гайдаецца і сыкае на мяне. У дзьвярах нікога няма, зьнікла і зьмяя. Крыху запозьнена я ўцяміў, што ў паветры зьмеі не лятаюць, і пераступіў парог. У вузкім калідоры тоненькім сьмехам заходзіўся Янка Маўр, трымаючы ў руцэ па-майстэрску зробленую з кавалачкаў дрэва, нанізаных на нітку, размаляваную «зьмяю» (Сяргей Грахоўскі. «Мудрэц з душою хлапчука». / «Так і было». 1986).

18. Яго раздражняла, калі малых чытачоў пісьменьнікі называлі «дзеткамі»

Янка Маўр за працоўным сталом. 1955

«Часам, аўтары, памятаючы, што яны пішуць для дзяцей, у тэксьце свайго твора для школьнікаў ужываюць зварот „дарагія дзеці“, а то і „дзеткі“. Такому аўтару мала шансаў на папулярнасьць сярод чытачоў. Савецкі школьнік адчувае сябе маладым грамадзянінам, а ня „дзеткай“...» (Янка Маўр. «Дзіцячы пісьменьнік і дзіцячы чытач». / «Літаратура і мастацтва», 1949, 11 чэрвеня).

19. Першы раз ажаніўся з гаспадыняй, у якой наймаў кватэру, бо яму вельмі спадабаліся яе дзеці

Зь сямʼёй. 1941

«Калі Янка Маўр уладкаваўся хатнім настаўнікам у адну сямʼю, яму сказалі, што ёсьць мясцовы праваслаўны сьвятар, у якога шмат дзяцей. І Маўра могуць узяць да яго на хатнюю гаспадарку. Так і адбылося. І мой дзед палюбіў дзяцей свайго гаспадара. Але тут сьвятар памёр. І Маўр застаўся жыць зь яго ўдавой і дзецьмі. Але тут пайшлі чуткі: маўляў, як гэта так, малады чалавек жыве з удавой. Гэта не вельмі нармальна. І было пастаўлена пытаньне: ці ён зьяжджае, ці трэба жаніцца. Янка Маўр ажаніўся з гэтай жанчынай. Але сам ён казаў, што ня зь ёй, а зь яе дзецьмі, бо ён да іх прывык» (Марыя Міцкевіч. «Мае дзядулі — Янка Маўр і Якуб Колас». «Беларуская ніва», 2013, 10-13 траўня).

Янку Маўру чытаюць рукапіс яго новай кнігі. 1958

20. Склаў сам на сябе эпіграму, спалучыўшы тры мовы

То не Эзоп, філёзаф грэцкі,

И не француз-бунтарь Вольтер,

То белорусский автор детский,

Которий поки ще не вмер.

(Аляксей Гардзіцкі. «Жартам і сурʼёзна». / «Маладосьць», 1970, № 11)

https://svaboda.org/a/29218757.html

Словам, тут адсутнічалі

ўсе тыя персанажы,

якімі запаланілі ў той час

свае творы многія пакуль

яшчэ не зняволеныя беларускія

пісьменнікі.

Янка Маўр не заклікаў

«да пільнасці», «не падпісваў

суровы прыгавор

першым», не заяўляў, што

будзе разбірацца з нязгоднымі

«на судзе». Ён пераносіў

чытача за межы тагачаснай пякельнай Беларусі (а

тое, што наша краіна нагадвала апраметную, было згадана

Маўрам яшчэ ў 1929-м у байцы «Пекла») у не меней

пякельную экзатычную прастору Індыі, акіянічных

астравоў, Італіі…

Героі яго апавяданняў — дзеці. Яны ўсе, як адзін, бяздольныя,

бяспраўныя. Дарослыя з імі робяць што заўгодна,

чыняць любыя рэпрэсіі, здзекуюцца, пасылаюць

на пакуты.

У зборніку пяць апавяданняў. Некаторыя з іх паводле

сваёй жорсткасці блізкія класічным амерыканскім

фільмам жахаў сярэдзіны 1970-х, такім кінашэдэўрам,

як «Сківіцы» Стывена Спілберга (пра акулу-людажэра),

альбо «З’едзеныя жыўцом» Тоўба Хупера (дзе галоўным

героем выступае аграмадны кракадзіл). У Янкі Маўра

вобразам абсалютнага зла, своеасаблівай машынай для

забойстваў з’яўляецца жывёла.

Калі чытаеш апавяданне «Слёзы Тубі», узнікае адчуванне,

быццам перад намі кадры са згаданага фільма

Спілберга: «Зірнуў [Тубі] — кіруецца да яго ўжо сапраўд- нае страшыдла, рыбіна мэтраў чатыры даўжыні з

страшэнным ротам, пастаўленым неяк упоперак пад

галавой, з вялікімі мігаючымі вачыма. У расчыненым роце

відаць вялізарныя зубы. Гэта і быў той самы страшны

вораг акула, супроць якой і бралі людзі кінжалы. Кінуў- ся Тубі ў адзін бок, кінуўся ў другі, паказаўся ўжо над

вадой, але... Жудасны крык, хруснулі косьці... Тубі

загінуў. ...Не прайшло ёй дарма гэта злачынства,

загінула і яна. Пацягнулі яе да берагу, разрэзалі ёй

горла і бруха і там

знайшлі беднага

Тубі... Стаіць галосіць

матка, над

кавалкамі свайго

сына».

У апавяданні

«Незвычайная

прынада» садыстыдарослыя

прывязваюць

хлопчыка

да пальмы, каб выбавіць

кракадзіла.

Тое, як апісвае

гэта Янка Маўр,

можа ўпрыгожыць

любую класічную

х о р а р — с т у ж к у :

«Кракадзіл, відаць, ужо

заўважыў яго і асьцярожна

пачаў набліжацца

да берагу. ...Хлопчык

убачыў страшыдла, за- крычаў і кінуўся бегчы,

але вяроўка затрымала

яго, і ён паваліўся на

зямлю. ...Настаў самы жудасны момант. Няшчасны

хлопчык ірваўся, дрыгаў нагой і крычаў... А кракадзіл

падпаўзаў. ...Вось ужо дзьве стрэльбы добра нацэліліся...

Але раптам побач раздаўся нейкі рык. Паляўнічыя мімаволі

азірнуліся, а тымчасам кракадзіл ухапіў хлопчыка

за нагу і пацягнуў у ваду... Тады толькі раздаліся два

стрэлы, зноў два. Кракадзіл задрыгаў целам і зрабіўся

нярухомы... з нагою хлопчыка ў роце...»

Прывязаны хлопчык, які не можа ўцячы ад кракадзіла,

— яскравая метафара безабароннай, запалоханай

інтэлігенцыі 1930-х гадоў. Сучаснікі Маўра атаясамлі- валі сябе з бедным Тубі, іх дзяцей захапляў дынамічнабрутальны

сюжэт, а нястомныя работнікі АДПУ бачылі

ў гэтых апавяданнях (дзякуючы хітрасці Маўра) усяго

толькі драматычныя гісторыі пра жахлівых капіталі- стаў, якія прыгнятаюць народы трэцяга свету.

У заключным апавяданні «Звяры на караблі» тэме

жывёлін-забойцаў аўтар надае іншае, але не меней алегарычнае

гучанне. Магутны пасажырскі карабель, які

перавозіць на палубе і цэлы звярынец, трапляе ў шторм.

Хвалі разбіваюць клеткі, звяры апынаюцца на свабодзе

і пачынаюць паляванне на людзей: «...у расчыненыя дзьверы

ўскочыў ягуар... загінула адна жанчына... ...на матроса

аднекуль з шчыліны напала …зьмяя і абкруцілася

вакол усяго цела.

— Ратуйце! — закрычаў ён і пакаціўся на зямлю...».

Гэтым апавяданнем (як і знакавай аповесцю «Амок»

альбо ўжо згаданым «Пеклам») Янка Маўр прыхавана

выказваў вядомую думку: рана ці позна прадстаўнікі

любой антычалавечай сілы атрымаюць адпаведны супраціў.

І толькі пытанне часу, калі памяняюцца месцамі

тыя, хто займае пазіцыі моцных і слабых.

Гэтая кніга была адной з самых папулярных на Беларусі

падчас сталінскага тэрору. Яна вытрымала ў 1930-х

тры перавыданні.

Ёю зачытваліся ахвяры і каты.

І кожны адкрываў для сябе свайго Янку Маўра.

Жуль Верн. 80000 кілометраў пад вадой. Менск: Дзярж. выд-ва БССР, 1937. Пераклад пад рэдакцыяй Янкі Маўра

***

Уладаючы зайэдроснай творчай фантазіяй, Янка Маўр зрабіў досыць цікавую спробу зазірнуць у будучыню. Новую сваю кнігу ён так і назваў «Аповесць будучых дзён». На конкурсе на лепшы твор для дзяцей у 1930 годзе яна атрымала першую прэмік».

Складаецца аповесць э двух вельмі кантрасных частак. Першая з іх прысвечана жыццю працоўных Заходняй Беларусі пад панскім прыгнётам. Яна падаецца ў чыста рэалістычным плане. Другая частка — мастацкі вобраз светлай будучыні Савецкай Беларусі. Мары аб такой будучыні нарадзіліся ў пісьменніка ў пачатку перабудовы сельскай гаспадаркі на новы, калгасны лад.

Не Усе, вядома, прадбачыў пісьменнік з дакладнасцю ў будучых днях пры сацыялістычным ладзе жыцця. Само жыццё потым зрабіла і робіць пэўныя папраўкі ў яго прадбачанні. А шмат што з таго, аб чым расказаў Янка Маўр у 1930 годзе, стала або становіцца зараз явай у нашых перадавых калгасах і саўгасах. Амаль не поўная замена ручной працы машынамі ўжо нікога з нас не дзівіць, як ае дзівіць апісаная лекцыя па тэлебачанні, пра якое тады яшчэ ніхто і не чуў. Гэта была ў той час толькі прыгожая мара, фантазія.

Магчыма, пазней аўтар эрабіў бы некаторую пераацэнку другой частка аповесці, сёе-тое паправіў бы і ў змесце, і ў мове, што ён рабіў з першымі творамі пры іх перавыдакні. На жаль, «Аповесць будучых дзён» не перавыдавалася, засталася ў першай аўтарскай рэдакцыі.

http://yankamavr.ru/articles/2-page-9.htm

***

ЦІКАВІНКІ Янка Маўр і Якуб Колас

1. Янка Маўр і Якуб Колас • Абодва пісьменніка перажывалі цяжкія гады эвакуацыі, Якуб Колас – у Ташкенце, Янка Маўр – у Алма-Аце. У лістах пісьменнікі дзяліліся сваімі перажываннямі, творчымі планамі, марамі, радасцямі і горам, падтрымлівалі адзін аднаго ў цяжкія моманты прыбывання на чужбіне, іх перапіска – падцвярджэнне сапраўднага сяброўства, якое яны пранеслі праз ўсё жыцце. • Сям’я Якуба Коласа ў гады эвакуацыі ў Ташкенце

2. Перапіска часоў вайны • Аб іх цёплых сяброўскіх адносінах сведчаць словы, якімі яны віталі адзін аднаго: “дарагі друг”, “дружа”, “дарагі Якуб”, “браце” – так звяртаецца да Якуба Коласа Янка Маўр, а ў адказ чуе: “мілы, дарагі Янка”, “мой мілы, дарагі Янка”. Такія цёплыя словы былі так патрэбны ў той цяжкі час, яны радавалі сэрца і сагравалі душу.

3. Перапіска часоў вайны • Якуб Колас падтрымліваў Янку Маўра не толькі маральна, але яшчэ і матэрыяльна. У лісце ад 9 студзеня 1942 года Янка Маўр піша Якубу Коласу: “Получил твои деньги. Хорошие деньги, тёплые, дружеские. Такие деньги, которые одинаково благотворно действуют как на тело, так и на душу”. Гэтыя грошы Янка Маўр атрымаў у адказ на свой ліст ад 1 студзеня 1942 года, у якім ён віншуе Якуба Коласа з новым годам і піша, што для яго ён пачаўся бязрадасна: “он ознаменовался увольнением дочери из школы за невзнос платы”. Янка Маўр не можа зразумець як “ученица 10 кл., отличница, с единственной сменой белья на плечах, голодная (утром – хлеб с водой, вечером – постная булка), изгоняется под новый год...

4. Перапіска часоў вайны • Аб дапамозе з боку Якуба Коласа таксама сведчаць і наступныя радкі з ліста Янкі Маўра ад 30 красавіка 1943 года: “Ну браце, за тваёй спіной я рухаюся, як за танкам. Твой залп з кацюшы расчысціў мне дарогу, і я ўрачыста ўз’ехаў на першую катэгорыю. Не ведаю, што больш мяне акрыляе: ці дадатковыя 200 гр. жыру і г.д., ці маральнае адчуванне, што ў цябе ёсць надзейныя сябры”. Янка Маўр сам робіць выснову: “Трэба думаць, што апошняе важней”. Адчуванне такой моцнай сяброўскай падтрымкі дае сілы для творчай дзейнасці, сам Маўр у тым жа лісце піша: “...прачнулася энергія, хочацца працаваць”.

5. З ліста Якуба Коласа да Янкі Маўра ад 15 студзеня 1942 г., Ташкент • «..По приезде в Москву постараюсь написать тебе. Очень рад, что настроение твое улучшилось. Много нам предстоит трудностей, но самое важное  очутиться на родной земле. Засучим свои стариковские рукава и примемся за дело. А дела много-много. В этом созидательном деле забудутся наши тяжелые дни, и мы будем счастливы увидеть обновленной нашу страну…»

6. Кнігі з дарчымі надпісамі Я. Коласа • Пісьменнікі дзяліліся не толькі перажываннямі, але і творчымі планамі, дасылалі адзін аднаму свае творы. Так Янка Маўр ў лісце ад 23 чэрвеня 1943 года піша, што атрымаў паэму Якуба Коласа (“Суд у лесе”), асабліва яму спадабаліся радкі на 28 старонцы, якія пачынаюцца словамі “Люблю я лес...”. Гэтыя радкі кранулі сэрца пісьменніка і нарадзілася наступнае чатырохрадкоўе: • Калі я чую леса голас, • Таемны шум, нібы шагі, – • Здаецца мне, што гэта Колас • Шукае там баравікі

7. З Ліста Янкі Маўра да Якуба Коласа ад. 16.011.42: • Туды и сюды (новелла) I. Как дошли мы до ручки • Каждый день вставал я в семь часов и к восьми шёл на службу. Служба состояла в следующем: я должен был пройти 3-4 клм. до столовой научных работников, подождать там час, с’есть кусочек пирога, выйти голодным, пошататься 2-3 часа по городу, снова пойти к столовой, постоять в очереди у вешалки 1 час, на лестнице перед дверьми в столовую — 1½ часа, за спиной обедающих — 2 часа, за столом — 1 час (иногда и 3), с’есть обед, выйти голодным из-за стола и возвращаться домой часам к 9-10, в темноте, по колено в грязи, несколько раз падая в эту грязь и рискуя, что тебя разденут (в это время уже ни одна душа не показывается на улице в нашем районе). Приходил в холодную, нетопленную комнату, без света, скидывал одежду и ботинки, которые так и оставались мокрыми до утра...

8. II. Поворот ручки • Наш посёлок находится в ущелье, на высоте 1800 м. (!) над уровнем моря. Вдали, за 27 клм. видна Алма-Ата… Мы получаем по 600 гр. хлеба и три раза в день по тарелке горячего супу. И всё это на месте, никуда ходить не надо. В ближайшие дни переедет сюда и жена — и тогда мы сможем себя считать спасёнными от смерти. К занятиям в школе приступил я тоже частным образом, без документов и оформления. Есть только учительская пенсионная книжка. Поэтому, если тебе не в тягость, сооруди мне на всякий случай такую бумажку: “Знаю Фёдорова И.М. 36 лет. Знаю, что он держал экстерном экзамен при Виленском учительском институте и в течение многих лет был преподавателем истории и географии в средних учебных заведениях”.

9. З Ліста Янкі Маўра да Якуба Коласа ад. 09.06.43: • “... Тут я напісаў адну аднаактоўку, яна трапіла на падмосткі і была сустрэта нават вельмі прыхільна. Такім чынам, тут я меў водгук. Але толькі тут, “за граніцай”...” • Я.Маўр спрабаваў свае сілы і ў жанры драматургіі • Яму належаць п’есы “Памылка”(1940), “Хата з краю”(1941), “Балбатун”(1946).

10. З Ліста Янкі Маўра да Якуба Коласа ад. 16.11.42: • “…Янка Мавр. Лицо зверя. Пьеса в 3-х актах (5 картин). • Перевод с белорусского. Такой твор послан мною в Москву Горбунову. Мой полномочный представитель П.Броўка пишет мне всякие приятные вещи, но реально я ничего приятного не видал. Управление по делам искусств не пожелало заключить со мною договор. Но всё это ерунда — ни на какие конкретные блага я и не рассчитывал. Я довольствуюсь тем моральным удовлетворением, которое дала мне эта работа; я рад, что успел сказать и своё слово, может быть последнее…»

11. З ліста Якуба Коласа да Янкі Маўра ад 28 лістапада 1942 г., Ташкент • Дарагі дружа! • …А я думаў і не раз успамінаў, што з табою, чаму не падаеш голасу. • ...Дарма толькі закідаеш пяро, калі пішаш, што “Ліцо звера” твой апошні твор. • Заўтра адчыняецца сесія нашай Акадэміі навук. Мне трэба выступіць з дакладам. 5/XII адбудзецца пленум пісьменнікаў. Таксама трэба выступіць з дакладам. Даклад не гатовы. Трэба садзіцца пісаць. За час, покі нашы пісьмы абмяняюцца сваімі дарогамі, адбудзецца многа падзей. К таму часу, можа, Сталінград далёка адгоніць нямецкіх падлюг. • Бывай здаровы. • Твой Я.Колас

12. Творчасць Янкі Маўра пасля Вялікай Айчыннай вайны • Тэма Вялікай Айчыннай вайны становіцца адной з галоўных тэм наступных апавяданняў Янкі Маўра: “Завошта?” (1945 г.), “Дом пры дарозе” (1945 г.), “Максімка” (1948 г.) , “Запіска”(1950 г.) і інш. • З гэтай тэмай звязаны і незавершаныя, рукапісныя творы “На краю света”, “Дзяўчына-маці”, “Тысяча дзён”, “Эшалон нявольнікаў”, “Знаёмства з героям”, “Детоубийцы”.

13. “Ніколі не забудзем” • У 1948 годзе пад рэдакцыяй Янкі Маўра выйшаў зборнік “Ніколі не забудзем” – хвалюючая і драматычная кніга успамінаў беларускіх дзяцей, удзельнікаў і сведкаў Вялікай Айчыннай вайны. • Прадмову да гэтай кнігі напісаў Якуб Колас.

14. Старонкі гісторыі • 1945 годам датуюцца малавядомыя “Старонкі гісторыі”, якія складаюцца з наступных частак: • ВЯЛІКІ ПАВАРОТ (немцы і славяне); • ЛІВОНСКІ ОРДЭН, ПЕРШАЯ ПАРТЫЯ ПСОЎ; • ТЭЎТОНСКІ ОРДЭН І ПРУСЫ; • КРЫЖАЦКІЯ “РЭЙЗЫ” НА ЛІТВУ; • ГРУНВАЛЬДСКІ БОЙ.

15. Вялікі паварот (пачатак) • Чырвоная Армія, ачысціўшы сваю краіну ад нямецкіх захопнікаў, гоніць іх на Захад. Скончыўся многавяковы Drang nach Osten  ідзе драп nach Westen. • Куды ідзе Чырвоная Армія? У логава звера, гаварылі мы, каб дабіваць ворага на яго тэрыторыі. На яго?.. • Вось першая нямецкая тэрыторыя  Усходняя Прусія, браніраваны кулак, або, як кажуць самі немцы, выцягнуты на Усход палец, які паказвае немцам, куды яны павінны імкнуцца. Усходняя Прусія  частка той Прусіі, якая ўвасабляе ў сабе ўсю Германію. Прусак лічыць сябе самым нямецкім немцам і звысока глядзіць на іншых сваіх землякоў  саксонцаў, баварцаў, аўстрыйцаў. Усё адмоўнае, што ёсць у германскай нацыі  ганарлівасць, самавыхваленне, жорсткасць, прагнасць  ўсё гэта ў першую чаргу сканцэнтравана ў прусаках.

16. • Чыім імём так ганарыцца прусак? Чужым, крадзеным. Такога народу  нямецкіх прусакаў  на свеце не было, а было літоўскае племя  Прусы. Панаехалі сюды ўселякія германскія авантурнікі  тэўтоны, саксы, швабы,  не меўшыя ні бацькаўшчыны, ні свайго сталага імя, і праглынулі прусаў разам з іх зямлёй. А цяпер і ганарацца імём Прусаў і Прусіяй. • “Вайна – гэта нацыянальны промысел Прусіі “, сказаў калісьці Мірабо. І ў часе цяперашней вайны мы ўбачылі, як Прусія зрабілася велізарным разбойніцкім гняздом, куды бандыты звозілі рабоў і награбленае дабро з усяго света. Чужое дабро, чужая праца, чужое імя, чужая зямля ... Ці не занадта чужога? Вось калі робяцца зусім зразумелымі словы вядомага французскага гісторыка Э.Лавіса: “Прусія  гэта ёсць германская дзяржава, створаная па-за межамі Германіі”....

17. Шлях з цемры • У 1948 годзе выходзіць першая частка аўтабіяграфічнай аповесці Янкі Маўра “Шлях з цемры”. Другая частка датуецца 1956 г., трэцяя –1957 г. “Аповесць “Шлях з цемры”, – адзначала даследчыцца творчасці Янкі Маўра Э.С.Гурэвіч – у пэўным сэнсе выніковая “галоўная” кніга пісьменніка, бо працаваў ён над ёй доўга, пакутліва, амаль усё жыццё і раскрыўся тут як мастак надзвычай поўна і самабытна”

18. Усе тры часткі выйшлі разам на беларускай мове толькі ў 1975 годзе ў зборы твораў. • Кожная з трох частак адпавядае тром важным перыядам жыцця пісьменніка: гады дзяцінства, вучоба ў рамесным вучылішчы, навучанне ў настаўніцкай семінарыі. • Гэты твор можна паправу аднесці да мемуарыстыкі, літаратуры ў жанры non-fiction, якая сёння мае вялікую папулярнасць, бо дазваляе апынуцца разам з аўтарам ў той эпохе, якую ён апісвае, адчуць яе атмасферу, стаць сведкам сацыяльных, эканамічных і палітычных з’яў.

19. “...Фантазія – вялікая сіла. Без фантазіі самы светлы розум быў бы сляпы...” • Янка Маўр таксама лічыцца пачынальнікам беларускай навукова- фантастычнай літаратуры для дзяцей. Да гэтага жанру належаць творы “Вандраванне па зорках” (1927 г.), “Аповесці будучых дзён” (1932г.), “Фантамабіль прафесара Цылякоўскага” (1955г.). Фантастыкай мінулага можна лічыць і самы першы твор Янкі Маўра “Чалавек ідзе” (1927 г.).

20. Публіцыстыка • Янка Маўр актыўна супрацоўнічае з газетамі, часопісамі. Шмат яго нарысаў і фельетонаў можна знайсці на старонках “Вожыка”, публіцыстычных артыкулаў у газете ЛІМ на розныя тэмы: • “У доларавай пятлі”, “У гасцях у дзядулі Тома”, “Гадавальнік японскіх мікробаў”, “Шэфілд- Варшава”, “Пакт вайны, а не пакт міру” і інш.

21. З ліста Янкі Маўра да Якуба Коласа ад 1.07.50 : • “...ЦК пастанавіла рэарганізаваць “ЛІМ”  выдаваць два разы ў тыдзень, арганізаваць новыя аддзелы, у тым ліку міжнародны аддзел пад кіраўніцтвам Янкі Маўра, адным словам зрабіць газету падобный да “Литературнай газеты”. Сабралі нас, інструкціравалі, а потым... Масква адмовіла павялічыць асігнаванне. Нашы хлопцы кажуць, што Трумэн выратаваўся ад бяды, якую яму рыхтаваў Маўр...”

22. У 1946 годзе дачка Янкі Маўра Наталля стала жонкай сына Якуба Коласа Міхася

23. З ліста Якуба Коласа да Янкі Маўра, С.М.Міцкевіча ад 10 снежня 1950 г., Масква • Сват, сват, Господь Саваоф! • Дарагая свацця і ўнучак Сяргей! • Вельмі быў усцешаны тваім пісьмом, мой дарагі сваце. Прачытаўшы яго, я пачуў, нібы апынуўся дома сярод сваіх сяброў і знаёмых. Мне так захацелася моцна-моцна абняць і прыгарнуць да сэрца нашага маленькага філосафа... Сяргейка мой, Сяргейка! Абнімаю і цалую цябе. Я буду часта і з вялікім задавальненнем глядзець на жалезную дарогу, якую ты нарысаваў, і буду чакаць таго дня, калі змагу сесці ў поезд, у той вагон, што ты нарысаваў чырвоным карандашом. Але калі гэта будзе, я не ведаю. Раней Новага года з бальніцы мяне не выпусцяць...

24. Якуб Колас Майму Свату Янку Маўру Дай, Божа, прыбытку, дабра майму свату, Няхай ідзе радасць у яго хату. Няхай будзе ліху яго безгалоўе, А я за сватава вып’ю здароўе  Кульну сабе чарку і ... маўчок... Дык дзякуй жа, сваце, за каньячок! Якуб Колас Наш Бог вялікі свят! Жыві ж і ты, мой сват! А каб закончыць справу гэту  Падай, браток мой, мне анкету. Калі радзіўся, колькі жыў, Як ты пасціў і як ты піў.

25. Сям’я Якуба Коласа

26. Вялікая сям’я Янкі Маўра

27. Ліст Янкі Маўра да Алеся Якімовіча 13/ ІІІ — 45 • Алесь! Да мяне дайшлі чуткі, што там у вас надумаліся адзначыць маё дваццацігадовае існаванне ўрачыстым партрэтам у журнале “Беларусь” і артыкулам майго прысяжнага біёграфа і крытыка А.Якімовіча. Шчыра кажуцы цяпер усё гэта не надта цікавіць мяне, а з прычыны, яб якой я зараз буду казаць, нават раздражае.

28. • На маім вяку лаялі мяне досыць і хвалілі нямала. Ды вось бяда: я аніяк не мог разабраць, што мне прыемней чытаць  пахвалу, ці лаянку? Скончыў тым, што перастаў чытаць і тое і другое. Таму я аж да гэтага часу не чытаў заметкі аба мне ў “Літаратурнай энцыклапедыі”, хоць і трымаў гэты том у руках.

29. • Чаму лічыцца “неприличным” упамянуць, напрыклад, што “Амок” (і “Пекла”) выйшаў на Украіне, друкаваўся ў Амерыцы? Ці гэта наогул ганебны факт, ці толькі ў дачыненні Маўра? • Чаму сорамна адзначыць, што “Сын вады” друкаваўся ў Чэхаславакіі, а “Слёзы Тубі “ у Англіі?. Ёсць пераклады на польскую і літоўскую мовы.

30. • А што ганебнага, скажам, у тым, што беларускія чытачы ў розных канцах Саюза шлюць мне пераклады на рускую мову: “ТВТ” – з Ленінграда, “Амок” – з Вязьмы, “У краіне райскай птушкі” – з Каўказа? Усюды падкрэсліваецца, што мае чытачы толькі дзеці, а больш дарослыя не могуць і ў рукі ўзяць. А чаму нельга ўпамянуць, што самым першым чытачом быў Купала? ( і сам мне не раз казаў і жонка кажа).

31. • А чым не цікава, што ў адным партызанскім атрадзе на Палессі адзінай і галоўнай кнігай былі “Палесскія рабінзоны”? (сведка мастак Бойка). Я думаю, каб гэта тычылася не Маўра, то напэўна было-б сказана, што Горкі зацікавіўся “ТВТ” і запрасіў мяне персанальна на з’езд. • Усе такія рэчы і дэталі і самі досыць цікавыя, і ажыўляюць сухі артыкул, і даюць пэўную характарыстыку аўтару і яго творам. Але я і ўявіць сабе не магу, каб хто-небудзь адважыўся сказаць аб гэтым у друку. Гэта-ж срам!

32. • Вось чаму ніхто, у тым ліку і ты, ніколі не “інтэр’юіраваў” мяне, не цікавіўся жывымі доказамі. Вось чаму і мяне не цікавяць казённыя артыкулы. • Ці было дзе сказана аб маёй рабоце ў піянерскім друку : “сувязь з масамі”, уселякія вопыты  апавяданні-задачы, перапіска і інш?

33. Свае недахопы я ведаю: • досыць шурпаты і сухаваты стыль; няма ў ім той пявучасці, як скажам, у Лынькова. • Празмерная скупасць у апісаннях; калі я зраблю адзін ці два мазка, то болей ужо не магу  мне здаецца, што будзе нудна. Мая проза чыста апавядальная, а не “мастацкая” (апісальная). • Небагаты слоўнік. • Уплывы крыху залішней “впечатлительности”, якая часам адводзіць у бок.

34. • Гэты гістарычны дакумент я пішу табе на той выпадак, калі табе прыдзецца пісаць артыкул пасля маёй смерці. Тады будзе цікава ведаць, як глядзеў сам нябожчык на сваю справу. Тым болей, што тады ўжо будзеш мець права і пахваліць • К сему руку приложил Я.Маўр. • Адзін капітан тут у Маскве казаў (у прысутнасці Данілы), што ён калісь у Мінску вывучаў беларускую мову толькі для таго, каб мець магчымасць прачытаць кнігі Маўра. • Вось дзе беларусізацыя!

35. З ліста да Веры Сурскай ад 22.11.51 …А я адчую задавальненне, калі праз х год, без мяне ўжо, хтосьці “адкрые” Маўра....

https://slideshare.net/MovaNanovaPresenta...

Дата публікацыі: 27.10.2014

Крыніца: Інфармацыйны цэнтр МГА "ЗБС "Бацькаўшчына"

Невядомы аўтограф Коласа і апавяданне Маўра пра Беларусь

У Акадэмічнай бібліятэцы Латвійскага ўніверсітэту ў Рызе адкрылася выстава “Янка Маўр і Якуб Колас: Разам па жыцці”. Падрыхтавала яе ўнучка пісьменнікаў Марыя Міцкевіч. Разам са сваім бацькам Міхасём Міцкевічам — малодшым сынам Якуба Коласа і зяцем Янкі Маўра — яна адкрыла выставу 14 кастрычніка. Экспазицыя атрымалася ўнікальнай: напрыклад, у яе ўвайшла кніга са знойдзеным толькі нядаўна аўтографам Якуба Коласа, накіды малавядомага апавядання Янкі Маўра, прысвечанага Беларусі, а таксама маркі з самых розных краінаў свету — сведчанне актыўнага ліставання Маўра з калегамі-эсперантыстамі. А кнігі, перададзеныя спадарыняй Марыяй ад Згуртавання беларусаў свету “Бацькаўшчына”, знайшлі пачэснае месца на стэндах Беларускага інфармацыйнага цэнтру, што месціцца ў бібліятэцы. Па вяртанні Марыя Міцкевіч распавяла пра працу над выставай, яе адкрыццё і цікавыя неспадзяванкі.

Гэтую выставу хацелася зрабіць даўно, а таксама хацелася пазнаёміцца бліжэй з беларусамі Латвіі, таму што мой дзед, Янка Маўр, нарадзіўся ў Латвіі, у горадзе Лібава, які цяпер называецца Ліепая.

Першы раз у Латвіі я была сёлета ў траўні, прывезла выставу ў беларускую школу ў Рызе. На адкрыцці быў паказаны фільм пра Янку Маўра, яго жыццё і творчасць. Усё прайшло вельмі добра, і тады дамовіліся зрабіць выставу, прысвечаную 131-й гадавіне з дня нараджэння пісьменніка пасля летніх адпачынкаў ужо на больш высокім узроўні — у Акадэмічнай бібліятэцы Латвійскага ўніверсітэту, запрасіць прадстаўнікоў беларускіх суполак Латвіі, студэнтаў універсітэту. Тут дапамагала і пасольства Беларусі ў Латвіі, і Беларускі інфармацыйны цэнтр — новая арганізацыя, якая якраз месціцца ў гэтай бібліятэцы, і літаратурна-мемарыяльны музей Якуба Коласа. Адкрыццё выставы было прызначана на 14 кастрычніка.

У Рыгу на адкрыццё выставы я паехала разам са сваім бацькам, Міхасём Канстанцінавічам. Безумоўна, ён быў там самай галоўнай асобай, таму што столькі ведае і пра Якуба Коласа, і пра Янку Маўра. На жаль, цяпер ужо вельмі мала тых людзей, якія б помнілі нашых тагачасных пісьменнікаў і маглі б пра іх расказаць. Да дзяцей у беларускую школу мы паехалі ў першую чаргу, бо лічым, што дзецям такія сустрэчы вельмі патрэбны, яны застануцца ў памяці. Атрымалася цудоўная імпрэза: гучалі вершы Якуба Коласа, Міхась Канстанцінавіч вельмі многа расказваў пра свае асабістыя ўспаміны пра бацьку і пра Купалу (школа носіць імя Янкі Купалы) — гэта вельмі ўсіх узрушыла.

Уступнае слова на адкрыцці выставы ў Акадэмічнай бібліятэцы Латвійскага ўніверсітэту казала дырэктар бібліятэкі спадарыня Вента Коцэрэ. Прысутнічалі супрацоўнікі амбасады, была і сама пасол Беларусі – Марына Далгаполава, прыйшлі беларусы Латвіі. Для гэтай імпрэзы мы выставілі на стэнды кнігі, якія перадало Згуртаванне беларусаў свету “Бацькаўшчына” для інфармацыйнага цэнтру і бібліятэкі. Міхась Канстанцінавіч дзяліўся ўспамінамі, чытаў вершы з “Новай зямлі”, “Сымона-музыкі”, гумарыстычныя вершы Якуба Коласа. Успрымалі іх вельмі добра. Я коратка расказала пра выставу. Потым слова ўзялі прадстаўнік Латвійскага таварыства беларускай культуры “Сьвітанак” Вячка Целеш і дырэктар Рыжскай беларускай школы Ганна Іванэ, якія падзякавалі нам і ўручылі падарункі і кветкі.

Сама выстава атрымалася вельмі цікавая. Больш яна прысвечана Янку Маўру — усё ж такі нарадзіўся ў Латвіі ён, але паколькі яны былі з Якубам Коласам сваты, то ўключаны і матэрыялы, прысвечаныя Якубу Коласу, узаемасувязям двух пісьменнікаў.

Пачынаецца экспазіцыя з першага з’езду настаўнікаў ў Мікалаеўшчыне, на якім яны і сустрэліся. Другі стэнд прысвечаны літаратурнай творчасці Янкі Маўра: аўтографы пісьменніка, кнігі розных гадоў выдання, у тым ліку кгігі на латышскай, літоўскай і румынскай мовах.

Асаблівую цікавасць выставе надаюць рукапісы лістоў Янкі Маўра да Якуба Коласа ваеннага часу, кнігі Якуба Коласа з дароўнымі надпісамі Янку Маўру. Абодва пісьменнікі спазналі цяжкія гады эвакуацыі, Якуб Колас – у Ташкенце, Янка Маўр – у Алма-Аце. У лістах пісьменнікі дзяліліся сваімі перажываннямі, творчымі планамі, марамі, радасцямі і горам, падтрымлівалі адзін аднаго ў цяжкія моманты прабывання на чужыне, іх перапіска – пацвярджэнне сапраўднага сяброўства, якое яны пранеслі праз усё жыццё.

Цікавы стэнд “Маўр і эсперанта”: прадстаўленыя маркі з лістоў, што яму пісалі эсперантысты, выданні на мове эсперанта, у тым ліку кніга латышскага пісьменніка А.Упіта на мове эсперанта, падараваная Я.Маўру, і нават вершы Якуба Коласа і Янкі Купалы ў перакладзе на мову эсперанта. Усе цікавіліся, чаму Маўр пісаў пра Вогненную Зямлю, паўстанне на Яве, дзе ніколі не быў. А ён атрымліваў усе гэтыя звесткі ад сваіх сяброў-эсперантыстаў і таму апісваў чужыя краіны з такой дакладнасцю, што нават людзі, якія там жылі, можа, не ўсё тое ведалі, што ведаў Янка Маўр.

На іншым стэндзе — фотаздымкі Янкі Маўра і яго сям’і з уласнага архіва Міхася Міцкевіча, кнігі з дароўнымі надпісамі аўтара ўнукам – Сяргею і мне, асабістыя рэчы пісьменніка. Мая маці напісала добрыя ўспаміны “Ад дома Янкі Маўра да дома Якуба Коласа”, якія таксама ёсць на выставе.

Наступны стэнд прысвечаны латвійскім сувязям пісьменнікаў. Якуб Колас сустракаўся ў 1926 годзе з Янам Райнісам і падараваў яму дзве кнігі з дароўнымі надпісамі — яны і цяпер захоўваюцца ў Рызе ў музеі Райніса. А ў мой мінулы візіт мы разам з Вячкам Целешам наведалі музей Андрэя Упіта і знайшлі там сямітомнік Якуба Коласа, дзе на першым томе ўбачылі дароўны надпіс Упіту, які быў невядомы і не ўвайшоў у збор твораў Коласа, у адрозненне ад вядомых дароўных надпісаў Райнісу. Такая вось новая знаходка, якую мы таксама ўключылі ў экспазіцыю. Ёсць там і перакладныя кнігі пісьменнікаў на латышскую мову — аповесць “ТВТ” Янкі Маўра і аповесць Якуба Коласа “Дрыгва”. Таксама вельмі цікава, што Колас перапісваўся з адным з вядомых беларускіх дзеячаў Латвіі Сяргеем Пятровічам Сахаравым, стваральнікам беларускай арганізацыі “Бацькаўшчына” ў Латвіі. У фондзе музея Якуба Коласа захоўваюцца лісты Сахарава да Якуба Коласа, а ў бібліятэцы Акадэміі навук Беларусі, у фондзе рэдкай кнігі ёсць ліст Я.Коласа да С.Сахарава, копію якога я таксама зрабіла для выставы. І што самае цікавае, пасля выставы да мяне падышла жанчына і сказала: “А я ўнучка Сахарава!” Так дзве ўнучкі сустрэліся — такая вось незвычайная сустрэча адбылася!

Мяне заўсёды турбавала пытанне: чаму Маўр піша пра розныя далёкія краіны і вельмі мала пра гісторыю Беларусі і суседніх краін? Аказваецца — пісаў. Ёсць малавядомы твор “Першая партыя псоў”, прысвечаны гісторыі Тэўтонскага і Лівонскага рыцарскіх ордэнаў. Ён быў знойдзены ў архіве пісьменніка і надрукаваны ў часопісе “Маладосць”. Мне здаецца, што гэта пачатак гісторыка-прыгодніцкай аповесці, якую ён не скончыў: можа, разумеў, што ў тыя гады пра беларускую гісторыю было цяжка пісаць. Але там ёсць і пра Конрада Мазавецкага, і пра Давіда Гарадзенскага — то бок, усе тыя звесткі, якія, як мне здаецца, у той час былі не надта даступныя, яны толькі цяпер прыйшлі да нас. Дзе ён браў гэта, якімі крыніцамі карыстаўся?.. Але ўсё ж такі ён гэта ведаў, і нават у адной нататцы ў яго згадваецца Грунвальдская бітва — да нас яна прыйшла намнога пазней, бо калі мы вучыліся, мы гэтага нічога не ведалі. А Янка Маўр ведаў. У яго паперах захаваўся план апавядання, дзе былі тэмы беларусаў і немцаў, беларусаў і рускіх, Грунвальдскай бітвы, крыжацкіх паходаў… Вельмі цікава, што ён ведаў гэта.

Я вельмі радая, што ўрэшце адкрылася такая выстава. Матэрыялы для яе я шукала і ў музейных, і ў іншых фондах, штосьці было ў мяне з ранейшых выставаў, штосьці ўзятае з сямейных архіваў, напрыклад, фотаздымкі або асабістыя рэчы Янкі Маўра. Выстава атрымалася цікавай і будзе працаваць яшчэ нейкі час. Я спадзяюся, што ў будучыні ў нас будзе магчымасць паказаць яе і ў Ліепаі, дзе нарадзіўся Янка Маўр.

Гутарыла з Марыяй Міцкевіч Алеся Башарымава, прэс-сакратар МГА “ЗБС “Бацькаўшчына”

https://zbsb.org/news/zbsb/9381/

https://news.tut.by/culture/592092.html

https://minsknews.by/semya-s-istoriey-per...

http://zviazda.by/be/news/20180612/152881...

http://zviazda.by/be/news/20180530/152768...

http://zviazda.by/be/news/20180509/152586...

http://zviazda.by/be/news/20160513/146315...

https://interfax.by/article/1241596

Город — ласковый.

Под каштаном с утра теплые солнечные пятна в траве плавно колышутся вместе с листвой, плывут но двору, вздрагивают, останавливаются.

Рань. Солнце. Сосна.

В городе — сосна.

Играют мускулы сильной реки Благодати. Благодать голуба. А если глядеть с моста, река черна от глубины.

Город Витязь.

Город на холме.

Каланча — не пожарная, а древняя дозорная башня — торжественная, словно стрельчатый снежный собор.

Неширокие тротуары — в гору, к каланче. Домов каменных много: небольшие, белые и желтые. Колонны петровских времен. Черное железо строгих старинных оград, и на нем — зеленые звезды кленов.

Здание, где, говорят, останавливался во время шведской войны сам Петр Первый. В этом же доме была штаб-квартира и опочивальня Наполеона.

Бывший Губернаторский сад. Меж высоких дубов, рядом с новой школой, — высоченный гранитный обелиск памяти героев Отечественной войны 1812 года.

Под обелиском — четыре старинных орудия: чугунные пушки, короткие и толстые. Увесистые ядра.

Подойдет к монументу человек, снимет шапку, глядит на граненую вершину, омываемую облаками и славою.

Зримым символом могущества обороны стоит монумент.

...Вечерами силуэт памятника озаряется тем особенным закатом, который бывает, пожалуй, только в краях, близких к Балтийскому морю.

Предваряя сумерки, навевает марево бледно-зеленое море неба. Каланча и обелиск словно опускаются на дно. Потонувшим кораблем стоит Витязь под оранжево-алым пожаром.

Не проходит и получаса, как начисто меняется картина — будто глядишь из иного окна. Тлеет закат, догорает небо, ночь окутывает город. Где-то тихая песня — о встречном. Но как разглядеть во мраке завтрашний, встречный день?..

Город спит, как человек,

Ласковый город.

***

...Другой неожиданный прорыв – появление не только имени Гумилева, но и его стихотворения в книге для “детей старшего возраста” – в повести Александра Давыдовича Тверского “Турецкий марш” (М.: Издательство детской литературы, 1965). Сюжет повести слегка напоминает “Молодую гвардию” А. А. Фадеева. В первых главах изображен последний предвоенный год в жизни учащихся десятого класса города Витязя. В дом главного героя повести Марка ночью врываются шесть сотрудников НКВД и уводят его отца. Вскоре в школе появляется новый учитель истории, Александр Петрович Грандт. Он буквально очаровывает учеников, ставит с ними пьесы и т. п. Объектом особой “индивидуальной педагогической работы” он избирает Марка, с которым ведет долгие задушевные беседы, пытаясь посеять в его душе зерна сомнения в справедливости существующего порядка вещей. Однажды он вдруг читает ему такое стихотворение: