Заўважыўшы іншы раз на паліцах таўшчэзныя фаліянты «Увесь Булгакаў», «Увесь Пушкін» ці «Поўны збор твораў пра Шэрлака Холмса», міжволі ўяўляеш, што гэты шэраг мог бы папоўніць і том пад назвай «Беларуская савецкая фантастыка». І нават з удакладненнем, каб залішніх пытаняў не ўзнікала: «УСЯ беларуская савецкая фантастыка».

Лічаная колькасць аўтараў і лічаная колькасць кніг — вось унёсак беларусаў у сусветную фантастыку. Чаму так сціпла? Ці ёсць гэтаму тлумачэнне?

Бадай, пачаць можна з таго, што беларуская літаратура ў сучасным яе разуменні вельмі маладая, ёй добра калі паўтары сотні гадоў. Адраджалі яе людзі адукаваныя, але праз тое, што асноўны носьбіт мовы — селянін — адукаванасцю пахваліцца не мог, то і тэмы часцей браліся з тых, што яму, селяніну, бліжэйшыя. Вершы і апавяданні пра цяжкую долю, з году ў год паўтарэнне «пана сахі і касы» і «пяці лыжак заціркі»... Першапачаткова беларуская літаратура была занадта блізкай да зямных клопатаў, не было часу лунаць у нябёсах. Кароткі росквіт у 1920 гады нічога прынцыпова не змяніў, селянін па- ранейшаму заставаўся галоўным персанажам, хіба што ў творы дадаваліся калізіі, звязаныя з савецкай уладай, грамадзянскай вайной і калектывізацыяй. Пасля нацыянальнае адраджэнне залівае крывёю, пасля вайна, і на доўгія гады галоўнымі героямі становяцца партызаны — сяляне, якія абараняюць радзіму ад акупантаў.

Усе абставіны, якія толькі можна ўявіць, працавалі на тое, каб магчымасць вырвацца з абмежаванага кола тэм была зведзена да мінімуму. Але нават у гэтым непрыняцці «літаратуры мары» ёсць істотны нюанс. Так, не было ўмоў для з’яўлення навуковай фантастыкі. Верагодна, як лічаць некаторыя крытыкі, для гэтага сапраўды была неабходна добра развітая фундаменталь­ная навука, якой у нас не было за царскім часам. Але ніякая навука не патрэбна для таго, што цяпер завецца фэнтазі, (у той час яно называлася літаратурнай казкай), а датычна да далёкай Лацінскай Амерыкі, дзе таксама ніколі не было фундаментальнай навукі, — магічным рэалізмам. Тым не менш і тут — пустэча. Аўтар артыкула «Фантастыка» ў «Энцыклапедыі літаратуры і мастацтва Беларусі» імпэтна ўзяўся пералічваць прыклады такога кшталту ў бела- рускай літаратуры («Шляхціц Завальня» Баршчэўскага, «Тарас на Парнасе», «Энеіда навыварат»), хутка збіўся і ўсё, што змог назваць пасля — асобныя, далёка не самыя значныя творы некалькіх аўтараў.

Пустэча, якая зеўрае навокал і якую спрабуюць запоўніць хоць чым-небудзь. Мастацтвазнаўца і пісьменніца Галіна Багданава, напрыклад, на пустое месца заснавальніка літаратурнага фэнтазі прапа- ноўвае змясціць мастака Язэпа Драздовіча.

Гэта ўжо не адсутнасць фундаментальнай навукі, а адсутнасць традыцыі. Увогуле. А адсутнасць традыцыі — гэта ўжо, бадай, пытанне не літаратуры, а менталітэту.

Пэўна што, можна аргументавана разва- жаць, чаму склалася менавіта так, а не іначай, і чаму народ, на працягу стагоддзяў змуша- ны ваяваць не тое што за незалежнасць — за права застацца на гэтай зямлі, за права гаварыць на сваёй мове; чаму народ, якому здраджвалі суседзі і якога пакінула ўласная эліта, зрабіў свой выбар: глядзець пад ногі, а не на зоркі ў небе. Аднак замест доўгіх раз- ваг прывяду толькі адзін прыклад, які стаў набыткам чытацкай публікі зусім нядаўна.

У 2010 годзе часопіс «Нёман» (№ 1—3) надрукаваў незавершаную аповесць Ула-дзіміра Караткевіча «Перадгісторыя», якую будучы класік беларускай літаратуры пісаў на рускай мове падчас навучання ў Кіеўскім універсітэце. Тэкст, на першы погляд, чыста гістарычны. Аўтар паказвае краіну, якая зна- ходзіцца пад ярмом акупантаў; народныя хваляванні; інтэлігенцыю. Частка апош- няй асімілявалася, частка — патрыятычна настроена, але не заўсёды гатова асацыя- ваць сябе з лапцюжным народам. Цалкам пазнавальныя рэаліі напярэдадні польскага паўстання 1863—1864 гадоў. Але ў апо- весці ёсць істотная асаблівасць: захопні- кі маюць нямецкія імёны. Зразумела, чаму Караткевіч тут адступіў ад гістарычнай праўды — варта толькі зірнуць на час напі- сання «Перадгісторыі» (1949—50 гады). Аднак, адступіўшы раз, давялося гэта рабіць яшчэ і яшчэ. Таму імя ў краіны з’явілася іншае, геаграфічныя назвы былі крыху зме- нены; апісаныя падзеі набылі іншы акцэнт, што фактычна ператварыла гістарычную аповесць у квазігістарычны раман, г. зн. фэн- тазійны. Калі б былі хоць нейкія сур’ёзныя традыцыі нерэалістычнай літаратуры, пэўна што, у адпаведным духу «Перадгісторыя» і была б дапісана. Але традыцый не было, а ствараць іх самастойна 20-гадовы аўтар не ўзяўся. Дый і наўрад ці гэта ўваходзіла ў яго планы, калі меркаваць па фінальнай частцы, дзе пра польскае паўстанне і аднаго з яго ўдзельнікаў гаворыцца без усялякай шыфроўкі. Мабыць, надалей давялося б неяк злучаць эпізоды квазіфантастычныя з эпізодамі рэалістычнымі. Пэўна, было і разуменне, што ніякая цэнзура такі тэкст не прапусціць... Карацей, твор дапісаны не быў. Некаторыя матывы «Перадгісторыі» пазней былі выкарыстаны ў «Каласах пад сярпом тваім» і іншых тэкстах, так што беларус- кая літаратура, па вялікім рахунку, нічога не страціла. Толькі вось фэнтазі мясцовага гатунку не адбылося.

Яшчэ прыклад, крыху іншы, па сутна- сці, але з тым жа вынікам. Васіль Быкаў, адказваючы ў 1972 годзе на пытанні анкеты Алеся Адамовіча, заўважыў: «...адчуваю, што ў рэалістычнай літаратуры рабіць няма чаго, патрэбна літаратура іншага кшталту, тыпу С.-Шчадрына, Булгакава, збольшага Дастаеўскага, але хто яе дазволіць?» І гэтае адчуванне ён не толькі канстатаваў, але і ўвасобіў у жыццё. Так з’явілася п’еса «Апошні шанц» (1967). Яна, як звычайна ў Быкава, — пра чалавека на вайне, але пралог і эпілог, у якіх дзеянне адбываецца па-за часам і прасторай; нябачны вярхоўны суддзя, што чыніць прысуд; сюжэтаўтваральны магічны акт — вяртанне герояў на 25 гадоў у мінулае — спакойна дазваляюць назваць «Апошні шанц» фантастыкай, толькі ў кшталце Ф. Дзюрэнмата, а не «Зорных караблёў» і «Зорных каралёў». Аднак лёс п’есы не быў шчаслівым — надрукавана, здаецца, толькі аднойчы, а рэжысёры звы- чайна ўсё нязвыклае, фантастычнае, выкіда- лі і пакідалі «пра вайну». Больш да фантастыкі Васіль Быкаў не звяртаўся.

Так і жыла беларуская літаратура адным рэалізмам доўгія гады і не надта праз тое пакутавала. А потым пачалася новая гісто- рыя. Што чаму папярэднічала і што чаму спрыяла; хто на каго ўплываў і хто гэты ўплыў прызнаваў — хай разбіраюцца гісто- рыкі літаратуры. Важней канстатаваць, што ўжо ў 2000-я гады фантастыка ў Беларусі не была замурзанай клышаножкай, якая туліцца на кухні каля бруднага посуду. На пачатку ХХІ стагоддзя гэты факт ускосна пацвердзіла рэдакцыя літаратурнага часопіса «Маладосць», пачаўшы выпускаць «часопіс у часопісе» «Фантаст». Менавіта ў «Маладосці» з’явіліся, напрыклад, апове- сці «Сад замкнёных гор» (2004), «Зорныя гульні» (2005) і «Рок@нат» (2010) Сержа Мінскевіча, «Век Вадаліва» (2004) Алеся Аляшкевіча, «Не глядзіце ў снах на поўню» Алеся Бадака (2004), «Хуткадзейнасць» (2005) Андрэя Паўлухіна, «Горад, які яны засялілі» (2007) Міхася Южыка, «Анамалія» (2007) Алеся Бычкоўскага, «Паядынак (Фантазія на шахматную тэму)» (2010) Івана Клімянкова. Пабачыўшы, што спра­ва зрушылася, заварушыліся і выдаўцы, выпусціўшы зборнікі фантастыкі «Люстэрка Сусвету» (2007) і «У зеніце — Антарэс» (2008).

Такім чынам, можна з упэўненасцю паўтарыць следам за аўтарам савецкай «кнігі зменаў»: працэс пайшоў.

Бадай, і на самай справе працяглае адста- ванне ў прыродазнаўчых навуках бярэ сваё. Але, хто ведае... Магчыма, больш важна тое, што спроба адраджэння мясцовай НФ прыйшлася на час крызісу гэтага кірунку на постсавецкай прасторы. Вось тыповы прык- лад беларускамоўнай НФ — раман Васіля Гігевіча «Марсіянскае падарожжа» (1987; на рускай мове выходзіў у зборніку «Марсіян- скае падарожжа» ў 1992-м). Твор грунтуецца на некалькіх абкатаных штампах. Штамп № 1 — блізкая будучыня, якой яе любілі адлюстроўваць 40—50 гадоў таму: засіл- ле карпарацый, перанаселенасць, маркотнае жыццё і магнаты, якія ўсімі маніпулююць. Штамп № 2 — вар’ят-навуковец. Зрэшты, навуковец якраз разумны, нават геніяльны, але цынічны да агіднасці. Пад прыкрыццём вандроўкі на Марс ён імкнецца стварыць цалкам падкантрольнае яму грамадства, такую сабе тэхнакратычную ўтопію, дзе ён у адным абліччы і бог, і цар, і герой. Толькі высілкаў геній не разлічыў і прайграў права першынства свайго свету — суперкамп’юта- ру. Далей ідзе штамп № 3 — камп’ютар, які выйшаў з-пад улады чалавека і падпарадка- ваў сабе людзей, дыктаваў умовы, кантра- ляваў кожны крок і ў выніку ўзяўся караць смерцю і мілаваць. Фінал — яшчэ адзін штамп: людзі ўзняліся, знішчылі электрон- нага эксплуататара і выбралі смерць (машы- на кантралявала ўсе сістэмы жыццядзейна- сці), а не жыццё паўразумных аўтаматаў. А вось анатацыя да аповесці Марыі Шамякінай «Дуэль на машынным кодзе» (гэта ўжо 2005 год): «Аддаленая будучыня. Азонавы пласт практычна знішчаны. Энергетычныя рэсур- сы планеты вычарпаны. <...> Для вырата- вання цывілізацыі быў абраны шлях змены чалавечай прыроды з дапамогай генных тэхналогій і зрошчвання чалавека з машынай». І там, і там старыя «веласіпеды», на якіх ката- лася некалькі пакаленняў шматлікіх англа- моўных аўтараў. Падобныя «веласіпеды», якія цалкам складаюцца са спісаных за непа- трэбнасцю імпартных дэталяў, найчасцей і прапануюць чытачу аўтары беларускай НФ.

Але дасягненні ў беларускай фантасты- цы ёсць, толькі звычайна да іх не прыкла- даюць адпаведную бірачку. Ды і тыя, хто гэтыя дасягненні стварае, больш вольныя ў выбары сродкаў выяўлення, чым «тытуль- ныя фантасты». Вось Юры Станкевіч — вельмі нават прыкметны беларускі празаік апошняга дваццацігоддзя. Калі для дасле- давання нацыянальнага характару цалкам хапае атрыбутаў рэалістычнай прозы, ён піша раман «Любіць ноч — права пацукоў» (1998). Калі ж трэба змяніць вугал зроку — выходзіць раман «Эрыніі» (2006), суровая непаліткарэктная антыўтопія, у якой апака- ліптычныя карціны будучыні рыфмуюцца з суровымі штодзённымі рэаліямі. Пры гэтым «Эрыніі» перадусім — добрая літаратура, а не пракламацыя накшталт «Мячэці Парыжскай богамаці». Той жа Станкевіч напісаў навукова-фантастычны раман «Пятая цэн- турыя, трыццаць другі катрэн» (2003), а адной з галоўных падзей беларускай прозы 2010 года стаў ягоны твор «П’яўка», дзеянне якога адбываецца ў 2050 годзе.

Людміла Рублеўская напісала містычную аповесць «Дзеці гамункулуса» (2000, пера- кладзена на рускую ў 2001-м), у аповесці «Ночы на Плябанскіх Млынах» (2007) вяр- тае да жыцця (ці дадумвае сама) міфалогію Мінска, якому ў гэтай парафіі не пашчасціла — у адрозненне ад Пецярбурга і Масквы, і ніхто пакуль не напісаў «Мінскія аповесці». У двух апошніх раманах — «Забіць нягодніка, альбо Гульня ў Альбарутэнію» (2008) і «Сутарэнні Ромула» (2010) — Руб- леўская піша пра лёс беларускай інтэліген- цыі, якая трапіла ў мясарубку сталінскіх рэпрэсій, што безупынна доўжыліся на пра- цягу трыццатых гадоў. У адным выпадку нерэалістычныя дэталі апынуліся без патрэ- бы: так паўстаў раман «Сутарэнні Ромула» (зрэшты, у рамане адзін з галоўных герояў — знакаміты (!) беларускі фантаст (!!!), што ўжо само па сабе фантастична). Аднак калі спатрэбілася больш аб’ёмна паказаць трагедыю патрыёта, які марыў пра вольную і незалежную Беларусь, аўтар перанесла яго ў наш час, дзе ён убачыў, што незалежнасць ёсць, а сапраўднай Беларусі — няма. І герой выбраў замест такой рэчаіснасці практычна стопрацэнтную смерць у 1937 годзе, куды і вярнуўся.

Андрэй Федарэнка ў рамане «Рэвізія» (2004; на рускую перакладзены ў 2010-м) гэтак жа выкарыстоўвае прыём з «патраплен- цам»: наш сучаснік, са сваімі ведамі і памяц- цю, пераносіцца ў 1920 год, у выніку раз- вітваецца з думкай штосьці памяняць, некага папярэдзіць і выбірае жыццё простага селяні- на. Зрэшты, фінал адкрыты і, здаецца, трак- таваць можна яго па-рознаму. Павел Місько, аўтар досыць вядомага яшчэ ў СССР рэалі- стычнага рамана «Мора Герадота», у 1987-м напісаў НФ-аповесць для дзяцей «Эрпіды на планеце Зямля», а праз дваццаць гадоў, у 2007-м, выдаў зборнік «Прыгавораны да жыцця», перліна якога — па-маладому злая і задзірлівая сатырычная антыўтопія «Ніль адмірары, або Я выбіраю смерць». Анатоль Казлоў піша раманы «Дзеці ночы — служкі зла» (1999), «Юргон» (2001), «Мінск і воран, Парыж і здань» (2003), Алег Мінкін выдае зборнік сацыяльнай фантастыкі «Праўдзі- вая гісторыя Краіны Хлудаў» (1994). Максім Клімковіч і Уладзімір Сцяпан у суаўтарстве ствараюць вострасюжэтныя раманы «Тэолаг» (2004) і «Цень анёла» (2008), дзе чаго толькі не намяшана — і готыкі з містыкай у тым ліку. Элементы фантастыкі прысутнічаюць у прозе Янкі Сіпакова, Раісы Баравіковай, Віктара Казько...

Такім чынам, запылены сцяг, які дзе- сяцігоддзямі туліўся ў цёмным закутку, раптам апынуўся запатрабаваным і ўзды- маецца ўсё часцей і часцей. Прычын такойцікавасці да паўзабытага кірунку некалькі. Бясспрэчна, што ў кожнага аўтара існуюць свае рэзоны пісаць так, а не інакш. Але штосьці агульнае павінна быць, калі справа датычыць мноства зусім розных людзей, праўда ж? Распаўся Савецкі Саюз, на яго прасторы фантастыка была выпу- шчана з клеткі. Прыйшло пакаленне літара- тараў, якое не жадала пераказваць у тысяча першы раз дазволеныя рэчы. Можна на гэты аспект і пад такім ракурсам зірнуць: усеагульная ўрбанізацыя і прыход у літаратуру гараджан у другім-трэцім пакаленні. Для іх сялянская тэма страціла актуаль- насць, а вайна ўсё далей і далей, таму лагічным стаў пошук новых тэм, і фанта- стыка вельмі да месца. Паветра свабоды таксама ўнясем у пералік. А, напрыклад, Л. Рублеўская бачыць «дзве галоўныя пры- чыны росквіту жанру фантастыкі-фэнтазі на айчыннай глебе: па-першае, агульная тэндэнцыя эскапізму, уцёкаў ад рэальнасці, магчыма, пошук героя, якога рэалістычная сучасная літаратура пакуль не дала. Па- другое, запаўненне жанравай нішы, якая раней штучным чынам трымалася пустой». Цешыць, што мы нарэшце падхопліваем агульнасусветныя тэндэнцыі, засмучае, што жанравая ніша зусім не бясконцая і неўза- баве можа быць перапоўнена. І што тады? Зрэшты, нашто варажыць... Павандруем на машыне часу, названай жыццём, гадоў дзесяць — усё самі ўбачым. Магчыма, які- небудзь скрупулёзны даследчык з будучыні ўнясе ў картку назву беларускага рамана, які выйшаў у дзве тысячы аглядным годзе і з палёгкай выдыхне: УСЁ!

Правдоподобные небылицы, или Странствование по свету в двадцать девятом веке (повесть), стр. 315-353

Кабалистик (рассказ), стр. 354-359

Три листка из дома сумасшедших, или Психическое исцеление неизлечимой болезни (рассказ), стр. 360-369

Предок и потомки (рассказ), стр. 370-399

Похождение Митрофанушки в Луне (повесть), стр. 400-456 http://fantlab.ru/edition23815

Невероятные небылицы или Путешествие к средоточию Земли http://az.lib.ru/b/bulgarin_f_w/text_0100...

Воздушный шар Архипа Фаддеича, или Утешение в горестях (1830)

Дух фон-Визина на нижегородской ярмарке (1834)

Отрывок из статистических и этнографических записок, ведённых глухо-немо-слепым путешественником во время пребывания его в безымённом городе, лежащем в неоткрытой поныне стране (1836)

Разговор в царстве мёртвых (1836)

Метемпсихоза, или Душепревращение (1842)

Путешествие к антиподам на Целебный остров (1842)

Письмо жителя кометы Белы к жителям Земли (1843)

Письмо жителя кометы Белы к тому же самому жителю Земли (1843)

http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%83...

ОСИП СЕНКОВСКИЙ,

http://fantlab.ru/autor2698

http://archivsf.narod.ru/1800/osip_senkov...

http://az.lib.ru/s/senkowskij_o_i/

Отдельные белорусские издания числят вышеуказанных писателей в белорусских. Так ли это?

ДРАЗДОВИЧ ЯЗЭП НАРЦИЗОВИЧ, 1(14) октября 1888 – 15 сентября 1954 – художник, один из основателей белорусской национальной исторической живописи, начинатель космической темы в изобразительном искусстве, скульптор, поэт, этнограф, археолог, педагог.

"Трывеж". Панорама Лунного града (1933) — одна из картин космического цикла

Оборотная сторона картины — характерный для художника приём живописи. Надпись (в моём неточном переводе): "Трывеж". Панорама лунного града с его окрестностями над Верхним и Нижним озёрами "Чалом". В лунной Стране Хвойных Пальм, между так наз. морями м. Нектара и м. Красоты, на юг от горного пролома Трывежской железной дороги на Аврию и Ариаполь... Вид с востока на запад (с вокзала). "Жизнь на Луне" (Вильно, 1932-1933). Изображены Луна и карта окрестностей Трывежа.

Я. Драздович – зачинатель (в нач. 1930-х) космической темы в изобразительном искусстве: серии "Жизнь на Марсе", "Артаполис", "Жизнь на Венере" (1931), "Жизнь на Сатурне" и "Жизнь на Луне" (1932), "Космос" (1940).

kp.ru/daily: Возле трех полотен Язэпа Дроздовича задержался подольше — художник, живший в первой половине ХХ века, искренне и увлеченно рисовал жизнь на Сатурне, на Марсе, описывал в своих записках полет человека на Луну. Уже перейдя в другой зал, господин Луаретт попросил своего белорусского коллегу записать ему в блокнот имя живописца.

— Меня всегда интересовали художники, которые находятся вне основных направлений в живописи, — пояснил он свой интерес.

Уверен, что искусство Язэфа Драздовича является достоянием мировой культуры и принадлежит вечности.

Мастак, скульптар, разьбяр, пісьменнік, паэт, археолаг, фалькларыст, педагог, вандроўнік… Язэп Драздовіч за свой кароткі век зрабіў нямала. Мастак па прафесіі, ён пісаў жывапісныя карціны па гісторыі Полацкага княства, унёс нацыянальны каларыт у партрэты князя Ўсяслава Чарадзея і Францыска Скарыны, пісаў гістарычны раман “Гарадольская пушча”, выдаў першую на Беларусі кнігу па астраноміі “Нябесныя бегі” (1930 г.), марыў аб выданні манаграфіі “Тэорыі рухаў у касмалагічным значэнні” (1949 г.), узносіў у касмічныя прасторы Месяца беларускія гарады і вежы, ствараў чарцяжы “касмічнай тарпеды”, на якой “зямныя турысты” павінны адправіцца ў падарожжа на планеты Сонечнай сістэмы... Акрамя таго, запісваў фальклёр, апрацоўваў для слоўнікаў народную лексіку, даследаваў у Менску рэчышча Нямігі, праводзіў раскопкі ў Заслаўі, Свіры.

У дзённіку Язэп Драздовіч пісаў: “Наогул, я зменная натура: праз кожныя тры гады што-небудзь новае пачну. Праз усё жыццё маё так. Тры гады быў пастухом у падурослыя леты, тры гады патраціў на мастацкую школу і агульнае развіццё, тры гады служыў у салдатах, тры гады аддаваўся грамадскай працы ды пісаў як пісьменнік. І вось ужо трэці год як вандроўны народны мастак…”

Фантастычная аповесць "Жыццё на Месяцы".

Кніга мае выйсці у "Мастацкай літаратуры", у серыі "Жыццё знакамітых людзей Беларусі". Там сабраная ўся крытыка пра Драздовіча, успаміны пра яго, паэма "Трызна мінуўшчыны", аповесць "Вялікая шышка" і дзённік.

1. Армфельт Б. — Прыжок в пустоту http://epizodyspace.ru/bibl/mir-prikluche... Армфельт Борис Константинович

2. Вилькин Я. — "Необыкновенные приключения Геннадия Диогенова" (1963) и "История Лима Великолепного" (1965).

3. Адамович А. — Каратели (элементы). 1981. Последняя пастораль. 1987.

4. Герчик М. — Лети, Икар! 1959

5. Докторов В., Сойникова А. — Приключение в Беловежской пуще. Юнацтва. 1991.

6. Гусев Владимир Дмитриевич — минский писатель — фантаст ( р.1949 ). Кроме общеизвестной книги ( соавтор ), написал рассказ Назначение Пешка ( в минском журнале Мега-Фантакрим №1/1991 и Назначение ( скорее всего, др. название того же ) — в минской газете «Знамя юности» за 08.05.83 г. «Почти первый контакт» ( рассказ ) — в соавт. с Владимиром Цветковым — в минской газете «Знамя юности» за 10.03.85 г.

«Назначение Пешка» ( рассказ ) — в сборнике «Люстэрка Сусвету». с.150. Мн. Мастацкая літаратура. 2007.

6а. Когут В. — Копия Афродиты, «Бью челом, князь!», Автобио…, Побег с Грейви.

7. Крушер А., Михайлов М. — Радостный дирижабль. Рабочая смена № 1-3/1986.

8. Кулинкович А. — Продавцы душ. Парус. №2/1989.

9. Казьменко С. — Запас прочности. Рабочая смена. №12/1987.

10. Ракитина Н. — Гонитва ( 2008 ), Ведьма ( 2011 ) + см. отдельную статью

11. Савин Ю. — У нас в космосе.

12. Ткаченко И.- Путники. Парус. №3/1989.

13. Симанович Д. — стихотворения: Дельфины из сб. " Минуты". Минск, "Беларусь", 1969.   стр.55-56.   (Как будто во сне, продвигаюсь в Машине времени — неопубл.1967); «Скрипка Шагала, или здесь осталась его душа»; Как будто все сошли с ума..., Весенняя сказка; Зимняя сказка.

14. Богданович М. — Башня мира (сказка). 1915

серии http://fantlab.ru/series479

http://fantlab.ru/edition43477

http://fantlab.ru/publisher330page3#e

газетно-журнальные публикации.

Шпилевский П.М.: в 1853 в журнале «Москвитянин» был напечатан труд «Исследование о вовкалаках на основании белорусских поверий», в журнале «Пантеон» — «Белоруссия в характеристических описаниях и фантастических сказках»

goo.gl/vhCK6x

*****

СОДЕРЖАНИЕ

Виктор Комаров. У истоков нового жанра. Книжное обозрение № 45, 10.11.1991

Дмитрий Биленкин. Из рецензии на «Открытие Вселенной». «Открытие вселенной – прошлое, настоящее, будущее». Юнацтва, Минск, 560 стр., 70000 экз., 1991

Антон Басучок. "Эридан" — это фантастика! Литературная газета № 2 (5379), 08.01.1992

Вячеслав Кувшинов. Юношам бледным со взором горящим. Знамя юности, 12.05.1992

Рудольф Баландин. Доступно о космологии. Новый Мир № 6, 06.1992

Татьяна Александрова. Нечто вообразимое. Книжное обозрение № 50, 11.12.1992

Валерий Колесников. Что нас ожидает на пороге и за порогом XXI века (интервью). Минский Меридиан № 4, 28.01.1994

В.Н. Шитик. Главы из книги: «Галактика у каждого своя». «Что там, за горизонтом». Эридан, Минск, 224 стр., 1000 экз., 1995

— Предисловие. Тернистый путь нового жанра

— Постижение непостижимого

Р.К.Баландин. Главы из книги: «Параллельные миры». «Что там, за горизонтом». Эридан, Минск, 224 стр., 1000 экз., 1995

— Введение «Фантакрим»

— Глава 1. Истина человека

— Глава 6. Невероятность реальности

Владимир Гутковский. Александр Потупа – человек столетия (интервью). Имя № 32, 26.08.1999

И..Кран. Из статьи Философия информационной цивилизации и астрономия. Журнал «Пирамида mAxima» № 3-2003. Сайт piramida maxima.ru

http://www.piramida-maxima.ru/issues/2003...

http://www.wowdolls.com/asp/ru/create.htm

МИРОСЛАВ КАПІЙ

На цвинтарі біля церкви св. Василія Великого, неподалік могили-пам’ятника борцям за волю України, є скромна могила з написом на табличці: “Тут спочиває Капій Мирослав Дмитрович. Педагог, поет, перекладач. 5/У-1888 — 24/ІІІ-1949. Вічна йому пам’ять”.

А на будинку Косівської СШ №1 та на будинку, де мешкав М.Капій, у 2001 році встановлені пам’ятні таблиці на його честь.

За що його, уродженця Тернопільщини, шанують косів’яни? Адже мешкав він тут лише останні чотири роки свого життя. Він був учасником національно-визвольних змагань 1918–1920 років. Провінційний учитель, він чимало літ змушений був працювати на польських етнічних теренах. Під час польсько-українського конфлікту 1944 року він і його дружина (до речі, польського походження) та дочка Святослава ледве врятувалися, засуджені на смерть польським підпіллям…

А до того – довгі роки праці не лише педагогічної. Поліглот (знав десять мов), він перекладав з німецької, французької, російської, польської та інших мов на українську, розширюючи наші літературні обрії. Зокрема, українська дітвора знайомилася з фантастикою Жуля Верна в перекладах Капія… Займався етнографією. фольклористикою, дуже цікавився Гуцульщиною. Тому побудував у Косові будинок, а оскільки тут роботи не було, то в будинку з 1938 року розміщалася єврейська гімназія, а за часів німецької окупації – польська школа.

Меморіальна дошка на будинку Мирослава Капія

Писав оповідання, повісті, зокрема “Із-над срібного Сяну”, збірку науково-фантастичних нарисів “Неймовірні оповідання”. Підготував перед війною до друку збірку віршів про Карпати, якими захоплювався.

Тут хочу торкнутися лише одного твору вчителя-письменника – повісті “Країна блакитних орхідей” і лише одного аспекту її, а саме – уявлення автора про майбутнє України. Нам, затривоженим долею молодої держави, ця тема близька й дорога.

Вийшла у світ повість “Країна блакитних орхідей” у 1932р. у львівському видавництві “Новий час”. Отже, працював автор над нею десь у 1929–1930 роках. Що то за часи були? Післяверсальська Європа, здавалося, утвердилась надовго. У ній знайшли своє державне існування майже всі народи. За невеликим винятком. Приміром, не існувало держави Україна…

… І от саме тоді провінційний, мало ким знаний учитель пише фантастичну повість. Вона дуже відрізнялася від творів Жуля Верна чи Герберта Велса. Тих цікавили фантазії на тему майбутнього науки, техніки. М.Капія боліло інше: майбутнє його Батьківщини, офіційно не існуючої на карті Європи, народу, позбавленого природного права на існування.

Якою ж постає візія України початку XXI століття в повісті “Країна блакитних орхідей”?

Насамперед, всупереч поширеним тоді теоріям про зникнення в майбутньому націй (а це твердили і комуністи, і космополіти), автор був твердо переконаний, що українська, як і інші нації, існуватиме “всупереч всім теоріям, голошеним фанатиками перед віками, і намаганням…, які коштували море людської крові та сліз…”. Не сумнівався письменник і в зовсім на той час фантастичній речі: що в ХХІ столітті існуватиме незалежна, самостійна, соборна Україна. І не якась екзотична, варенично-шароварницька, а держава з високорозвиненою наукою і технікою, держава космічна. Україна в повісті М.Капія постає як спадкоємниця історії, її гербом є Тризуб Володимира, вона шанує імена І.Мазепи, Д.Многогрішного, С.Петлюри та інших видатних діячів минулого. Це демократична держава, на чолі якої стоїть гетьман, але яка має й парлямент – Верховну Раду (до речі, цей останній термін з’явився в політичному житті совєтської України аж у 1936 році!). Отже, це держава президентсько-парляментського типу. Має вона тверду валюту – гривню. В Україні ХХІ століття – самостійна Церква, яку очолює Патріярх. Україна користується повагою серед інших держав, у Києві – десятки іноземних посольств. Серед них побіжно автор згадує й посольство Південної Африки – держави, яка виникла лише в 1993 році, а в час написання повісти була колонією, про самостійність якої ніхто й не думав ставити питання.

Вражають науково-технічні здогадки М. Капія. Як про звичну річ пише про телебачення. У кінці 20-х років і слова такого майже ніхто не чув, воно було відоме лише вузькому колу фахівців. Першу в світі телепередачу здійснено в Англії в 1925 р. А в СССР це сталося щойно в 1931 р. Можемо лише дивуватись, звідки про ідею телебачення – і сам термін “телевізор” – дізнався автор, вчитель-філолог, який жив і працював у місцевостях, де й звичайний детекторний радіоприймач зі слухавками був дивом. В усякому разі це свідчення широти інтересів справжнього педагога — творця, а не ремісника.

Або така деталь. Письменник говорить про автомобілі марки “Чумак”, які випускаються на автозаводі у м. Кременчуці. Справді, в цьому місті побудовано автозавод – через 25 років після появи “Країни блакитних орхідей”… У повісті наша країна постає космічною державою, що співпрацює зі США, Англією, Німеччиною, бере участь у програмі польотів до інших планет у глибини Космосу.

Таких прикладів можна б наводити більше.

Коли роздумуєш над цим незвичним феноменом, запитуєш: що дало можливість скромному вчителеві піднятися до такої висоти провісництва, аналогів якому не знаходимо в нашій літературі?

Відповідь є у тексті повісті М.Капія. Ось ті слова: “…є щось для людського роду спільного, що огортає всі раси й племена, всі епохи минулі й будучі зв’язує з собою, що віки цілі триває вже й триватиме, поки битимуться людські серця в грудях, – а цим є любов до батьківщини!.. Це та безсмертна іскорка, що її вложив Творець у людську душу… Любов до батьківщини, любов до свого, до рідного…”.

Ця безсмертна іскра любові до України палала в серці Мирослава Капія. Вона надихнула його вірою в добре майбутнє Батьківщини. Запалюймо її у собі і в серцях молоді ми – вчителі вільної України, провіщеної нашим предтечею, нашим старшим колегою. Будьмо гідними таких попередників!

Повість “Країна блакитних орхідей” перевидано в Косові у 2001році невеликим накладом, але все ж таким способом врятована від повного забуття. Ця повість – перший в українській літературі опис космічного польоту, – так вважає американський вчений Волтер Смирнів у “Jour­nal of Ukrain­ian Stud­ies” (2002, № 1–2). У Косові мешкає у батьківському будинку дочка М.Капія Святослава.

http://kosivlibrary.if.ua/2010/12/11/138/

http://archivsf.narod.ru/1888/miroslav_ka...

http://www.ex.ua/view/17026692

Поиск: © Вячеслав Настецкий, 2013

В романе украинца И. Ковтуна "Азиатский аэролит" ("Азiатський аеролiт", 1931) действуют исследователи Т.М.

http://www.magister.msk.ru/library/extelo...

Скляренко С. Д. — "Пролог"

http://books.google.com.ua/books/about/%D...

Мирослав Ірчан — "Радій ( Отрута )"

http://lab.chass.utoronto.ca/rescentre/sl...

A81. Smyrniw, Уолтер. «Первый космических путешествиях в украинской научной фантастики. " Журнал украинских исследований . 27.1-2 (лето-зима 2002): 173-182.

Советские критики ссылаются Владимир Владко (1900-1974) в качестве первого писателя-фантаста в украинской литературе. Его роман Arhonavty vsesvitu впервые опубликован в 1935 году сделок с межпланетного путешествия. По словам Вальтера Smyrniv, однако, приоритет в этой области должно быть уделено Мирослав Kapii, автор Краина blakytnykh orkhidei опубликован в 1932 году. Роман Kapii, говорит, что Smyrniw, был исключен из принятых репертуар украинские научной фантастики из-за идеологических причин. Роман Kapii был установлен в 21 -м веке, в независимом украинском государстве правит гетман, и включены ссылки на украинский националист героев, таких, как Иван Мазепа и Симон Петлюра. Это сделало его неприемлемым для советских критиков. Smyrniw утверждает, что роман Kapii основано частично на утопического романа Фрэнсиса Бэкона Новая Атлантида (1627), и что в работе Kapii в путешествие к Марсу вызвано божественного вдохновения. Smyrniw сравнивает Kapii и Владко романов — последняя вымышленный счет советской экспедиции на пути к планете Венера. Данная статья опубликована в номере, посвященном Данила Гузар Струк (приглашенный редактор: Роман Senkus). (См. A75 ).

"Например: пьеса И.Кочерги "Песня в бокале" — была издана только на русском языке, тоже самое и книга "Конец подземного города" Кальницкого, я не нашел о ней информации на украинском языке. Роман "Ипсилон" Кальницкого был напечатан на русском языке в журнале "Экран", а после его перевода на украинский он получил название по предшествующему рассказу: "Радио-думка". Так-что "Ипсилона"на украинском не существует. "Ракетоплан С-218" В.Владко не имеет отношения к космическим полетам. Это атмосферный аппарат (скорсть 6.000 км/час, а не 28.000 км/час, как нужно для выхода в космос) и в нем герои спасались от цунами. У А.Слисаренка есть еще фантастический рассказ "Князь Барцила" (1926), в нем профессор из нашего времени попадает в прошое к скифам, становиться сначала рабом, потом лекарем, под конец его хоронят с умершим князем и он возвращается в наше время. Думаю, идея романа В.Владко "Дорога скифов" (1937) могла быть подсказана этим рассказом. Далее: не Гудзинский Владимир, а Гадзинский Владимир. Книга "Люди з Червоної скелі" (1929), не первая книга Бабенко Г. о древнейших временах, за два года до нее появилась его же книга "В тумані минулого".

Бабенко Г. В тумані минулого / Г. Бабенко. – Х, 1927.

Бабенко Г. Люди з Червоної скелі / Г. Бабенко. – К, 1929.

Бєляєв А.Р. Зірка КЕЦ / А.Р. Бєляєв. – К., 1936.

Бєляєв А.Р. Людина-амфібія / А.Р. Бєляєв. – Х., 1930.

Гербурт А. Гнатові пригоди / А. Гербурт. – Харьков, 1927.

Жулавський Ю. На срібній планеті / Ю. Жулавський. – Київ, 1927.

Жулавський Ю. Стара земля / Ю. Жулавський. – Київ, 1928.

Забіла Н. Повісті про червоного звіря / Н. Забіла. – Одеса, 1927

Окунів Я. Газ професора Морана. / Я. Окунів. – Х., 1926.

Павленко П. На Сході. Роман / П. Павленко. – Київ, 1937.

Паньків М. Суддя Рейтан. / М. Паньків. – Х., 1931.

Романівська М.М. Загнуздані хмари / М.М. Романівська. – Х., 1936.

Смолич Ю.К. Господарство доктора Гальванеску; Півтори людини. – 1930.

Смолич Ю.К. Четверта причина : Науково-фантастичний роман / Ю.К. Смолич. – Харків; Київ : Лім, 1932.

Смолич Ю.К. Ще одна прекрасна катастрофа / Ю.К. Смолич. – Харків; Київ : Лім, 1932

Смолич Ю.К. Що було потім : Науково-фантастична повість / Ю.К. Смолич. – Харків; Одеса : Дитвидав, 1934

Трублаїні М.П. Глибинний шлях : Роман / М.П. Трублаїні. – Харків : Харків. книж.-газет. вид-во, 1948.

Альорж А. Небо проти землі : [фантастика] / Анрі Альорж : Держвидав України, 1929.

Велз Г.Д. Машина часу / Г.Д. Велз. – Одеса, 1929.

Уеллс Г.Д. Війна світів / Г.Д. Уеллс. – 2-е вид. – Харків, 1929.

Верн Ж. Подорож до центру Землі / Ж. Верн. – Харків, 1928.

Верн Ж. Подорож на місяць / Ж. Верн. – Харків, 1928.

Верн Ж. Витівка доктора Окса / Ж. Верн. – Харків; Київ, 1924.

Верн Ж. Від Землі до Місяця / Ж. Верн. – Харків-Одеса, 1935.

Келлерман Б. Тунель / пеp. Доpа Сімовичева – Коломія ; Ляйпціг : Укp. Hакладня, 1922

Свіфт Д. Подорож Гуллівера до краю великанів. – Львів : [Виданє Руского Т-ва Пед.];, 1906.

Тудуз Жорж Людина, що збудила вулкани. / Тудуз Жорж, 1929

Микола О. Ковальчук.