У МУРОХ ТРЫВЕЖУ

ВІЛЬНЯ, 8 ЛЮТАГА 1933 Г.

Перада мною распрасьцёрлася ў начной цемнаце глыбокая і прасторная надазёрная даліна вялікага загадкавага луннага гораду Трывежу.

Горад спаў. Не відалася на ім аніякага блеску агнянога сьвятла. Толькі на выпнутым у возера тупым накале1 невысокага гладка абмурованага берагу сьвяцілася нейкае невыразнае серабрыстага колеру сьвятло, асьвятляючы сіваватае надузьберажжа чарнаводнага возера.

2

А зблізіўшыся да гэтага сьвятла, — аказалася, што на беразе возера над самаю вадой стаяў круглы ценкі і ня надта высокі стоўп, а на гэтым стаўпе ўгарэ, зь лейкавастым расшыраным да нізу рэфлектарам, — зьвісаў і сьвяціў электрычнага тыпу ліхтар.

3

А па-за гэтым ліхтаром, непадалёку, стаялі тры невялічкага росту шэранькія чалавечыя фігуркі жывых людзей, якія былі апрануты ў нейкую караткавую сівую вопратку. На галовах іхных відаліся касматааколушыстыя, з пэрамідальнымі верхамі, круглыя шапкі. А на нагах нешта ў родзе касматых панчох. З адобы2 ж, наколькі відзілася, былі цьмянатварымі і круглалікімі.

4

Навотдалі ад берагу на чорным фоне паверхні возера відалася нейкая сіваватая плямка, а над ёю, праменямі ўгору — фасфарычнае сьвятло.

5

А за возерам дзесь далёка-далёка ў цемнаце нешта бліснула ясна чырванаватым залацістым сьвятлом раз па разу тры разы, як быццам ад патройнага выстралу зальпам.

6

А прыгледзеўшыся да асьветленай зь берагу ліхтаром нягладкай чорнай паверхні азярной вады, я заўважыў, што вада гэтага глыбокадаліннага возера хоць у запраўнасьці і як быццам не фалявалася3, аднак жа мела ўздоўж берагу з напрамкам з захаду на ўсход нейкія віруючыя рухі, ад якіх па возеру паўзьлі, віруючы, акругляставерхія фалі, быццам чорныя сьпіны ныркуючых у вадзе бэгемотаў (гіпатамаў).

7

Задаўшыся думкаю цікавасьці, што прадстаўлялі і што сабою завершавалі тыя высачэзныя вастраверхія тры вежы, якія я бачыў раней над нейкай не разгледжанай мною добра будоўляй, — і я зараз жа апынуўся ў нейкіх старадаўнейшых сьмяных катакомбах, дзе каля сьцен на нейкіх прымурках ляжалі ў парадку разложанымі парудзелыя напаўстлелыя чарапы галоў чалавечых, а пад імі і ля іх рэшта іншых недатлелых касьцей галёнак, плечавіц, кульшавіц4 і г. д.

ТРЫВЕЖ. ПАНАРАМА МЕСЯЧНАГА ГОРАДА. 1932–1933

8

Ня будучы задаволеным ад віджанага, бо спадзяваўся на нешта іншае, на аглядзіны нутра велічава ўзьведзенага харому, і я ўзнова направіўся пад гэтыя вежы і замейсц велічавай прыгожай нутрыхорамнай архітэктуры з аркамі ды кальлёнадамі, — я ўба[чы]ў узнова блізка, што такія самыя катакомбы, як і ў папярэдні раз, і толькі зь не са старымі напаўстлелымі касьцямі людзей, а з цэлымі, зь неразрушанымі шкілетамі.

Шкілеты гэтыя не ляжалі, а стаялі каля сьцен у нейкіх шыракаватых папеляхага колеру скрынках. І добра заўважыў іхні невялічкага росту склад, нічым ня розьнючы па свайму выгляду ад складу касьцязбораў зямнога чалавека, хіба толькі па грубаце, бо ў прапорцыі да велічыні росту косьці гэтых нябожчыкаў паказаліся мне занадта далікатнымі, цянклявымі. А чарапы — кароткагаловымі і з досыць высокімі выпуклястымі ілбамі. Пры гэтым заўважыў, што галовы гэтых нябожчыкаў, бадай што, ува ўсіх, былі пахілены на правае плячо, робячы ўражаньне, вызываючае пачуцьцё не адпіхаючага страху, а нейкага жалю.

9

У трэцьці раз пасьля віджанага ў мяне не знайшлося жаданьня на далейшае адшукаваньне таго, што хацеў знайсьці і ўбачыць пад гэтымі велічава ўзносістымі трыма вежамі. І са словамі: «Вечны ім пакой і сьветлая памяць між жывымі», — я адляцеў ад гэтага хораму разьвітаных з жыцьцём — у бок новага гораду, з пэўным жаданьнем [убачыць]5 найпрыгажэйшы з будынкаў гэтага гораду, а перадусім хоць са два абразкі з жыцьця жывых людзей гэтага пакрытага цемраю вялікага чужасьветнага гораду.

10

І я апынуўся ў нейкім беласьценным, досыць прасторным, але безваконным памяшканьні.

У адным з кутоў гэтага памяшканьня стаяў нізкаваты, вышынёй як у аршын, прастакуцісты стол. На стале гэтым сьвяцілася бела-сярэбрыстым сьвятлом круглаклёшавая6, на цянклявай высакаватай ножцы тыпова электрычная лямпа. А перад лямпаю ў канцы столу на нізкаватым сяджэньні сядзела буйнаватагаловая схілёная, абернутая ка мне профілем фігура чалавека.

ГОРАД ТРЫВЕЖ І ЯГОНЫЯ ВАКОЛІЦЫ. ПЛАН З ПАМЯЦІ. 1932

Па выгляду з твару ён быў чарнявым, цьмянаскурым, бязвусым, безбародым, паўнашчокім і як быццам крыху азызлаватым. З чала выпуклясталобым. З носа акругчатаносым. З губы паўнавусным і з моцна разьвітымі караткавымі, але касьцістымі падбародкам і сківіцамі.

На вачах ягоных круглавацелі досыць буйныя выпуклястыя акуляры, празь якія наўскось блішчэлі нейкім асаблівым чырвоным блескам ягоныя досыць буйныя акруглястыя цёмна-карыя вочы.

Відочна, што гэта быў нейкі майстра, рамесьнік, які зь цярплівым супакоем і любоўю да свайго рамясла сядзеў і парадкаваў нейкія дробныя рознавыглядныя разложаныя на стале мэталёвыя струмэнты.

11

Абярнуўшыся ўлева, я ўбачыў, як у белай таўшчэзнай мураванай сьцяне адчыніліся вузкаватыя дзьверы, а ў дзьвярах зьявілася невысокая, апранутая ў белую палотняную тогу, фігура цьмянатварага круглалікага чалавека, які тут жа прызастанавіўся і глянуў у мой бок, а ягоныя ня то ў акулярах, ня то безакулярныя вялікія круглыя вочы засьвяціліся нейкім таямнічым фасфарычным сьвятлом.

ТРЫВЕЖ. АДВАРОТНЫ БОК ПАЛАТНА. 1932-1933

12

А праз пару сэкунд пасьля бачанага я ўжо быў на пазасьценьню ў побачлежным слаба асьветленым памяшканьні, якое прадстаўляла сабою відочна ня што іншае, як сталовую і кухню.

ТРЫВЕЖ. АДВАРОТНЫ БОК ПАЛАТНА (ФРАГМЕНТ). 1932-1933

На нейкім цёмначыгунавастым стале ці то пліце стаяла нейкая цёмнамэталічная глыбокая лейкавастабокая пасудзіна, як нешта ў родзе рондля або глыбокай з расшыранымі высокімі берагамі патэльні, якую можна дастасоўваць да любой велічыні кухоннаплітавых адтулін, гледзячы паводле колькасьці стравы і патрэбнай на яе гарачыні, праз апусканьне то глыбей, то мяльчэй у гарон плітавога вогнішча. Але самае цікавае тое, што ў гэтай смажаўні я ўбачыў тое, чым кормяцца, чым харчуюцца тутэйшыя луніды-трывяжане. І аказалася, што яны тут такія ж самыя мясаедныя, як і наагул усе нашыя зямляне.

Са дна гэтай лейкавастабокай смажаўні вытаркаваліся тры нейкія ўсмажаныя пячонкі. Дзьве з гэтых пячонак былі невялічкімі, велічынёю з кулак. А адна зь іх — велічынёю з добрую абскубленую, выпатрушаную і засмажаную курыцу. Ды і выглядам сваім пячонка гэтая прадстаўляла сабой ня што іншае, як тулава запечанай усмажанай птушкі.

Толькі празь некалькі хвілін пасьля бачанага я пераканаўся, што запечаная на пячонку птушка не была птушкай, а нейкім бесскрыдлатым скакуном, галаскурым земнаводнікам.

13

Вандруючы далей, ужо не па лёхах і падстольлях таўстасьценных муроў гэтага загадкавага старадаўнейшага чужасьвецкага гораду, а па ўзьбярэжнаму надазернаму шырокаму і гладкаму бяздрэўнаму бульвару і як быццам праходзючы міма каля тунэлястай шырокаскляпеністай брамы нейкага цёмнага дому, я заўважыў, як раптам унутры гэтага тунэлю засьвяцілася нейкае жаўклявае сьвятло нейкай лямпы. На дне гэтага тунэлю відалася пацяглаватай формы зь пясочнымі берагамі лужа вады. А на берагу гэтай лужы сядзела, абярнуўшыся перадам да таго агню і лужы, нейкая прынізістая пясочнага колеру галаскурая, дзівачнага выгляду жывёліна, велічынёй з двухкілёвую абяспушаную курыцу. А па выгляду з галавы прыпамінала вадзяную жабу, а з тулава, асабліва ж з хрыбта і хваставой часьці, — маладую аскубленую курыцу. З ног жа была падобна на нашага лугавога траскунчыка-скакуна, казельку.

ПЛАН ЛУННАГА ГОРАДУ ТРЫВЕЖА. 1932

Убачыўшы гэтага дзівачнага земнаводнага скакуна, мне адразу прыпомнілася Краіна задымленага неба, што на поўнач ад цёмнай плямы так званым у астраноміі Морам Няпэўнасьці, і тая палявая дарожка непадалёку гор Чорнага Валу, на якой мне давялося аглядаць такога ж самага выгляду, толькі як быццам крыху рыжэйшага і нашмат меншага, скакуна, які тут на Месяцы замяняець сабою і птушак, і рыбу, ды, магчыма, што і штучна разводзіцца тутэйшымі жыхарамі-лунідамі, так як у нас кролікі, — на мяса.

14

Вандруючы далей па ўзьберажжу возера, на захад, і перабраўшыся перак7 нейкага вылогавістага пусткуючага мейсца, якое знаць што дзяліла сабою горад Трывеж на два месты, на старое і новае места, і хоць уночы, пры ня надта ясным, цьмянаватым тут земнасьвеце, труднавата было штось-колечы разгледзець, але, прыгледзеўшыся добра, я замеціў, што будынкі новага места былі нашмат буйнейшымі, прасторнейшымі ды, магчыма, што і прыгажэйшымі за будынкі старога места.

І на жаданьне маё пабачыць самую найбольшую і найпрыгажэйшую будоўліну з будоўлі гораду Трывежу я ўбачыў даўгі раўнасьценны нейкі дом зь велічэзнаю чырвонаю готыцкага выгляду брамаю ў сьцяне. А асобныя сьцены гэтага дому былі ашалёваны ў лажмавым парадку бліскучымі бледна-жоўтымі і зь зеленаватымі штрыхамі паліванымі, глязураванымі кафлямі — з выглядам аднолькавамернай дробнакалібэрнай цэглы.

На гэтым і закончылася мая пазапрасторная вандроўка на чужасьветны таямніча-загадкавы лунны горад Трывеж.

Куце.

З аблічча.

Не хвалявалася.

Сцегнавыя косці.

У рукапісе прапушчана слова, хутчэй за ўсё — “убачыць”.

З круглым абажурам.

Упоперак.

***

ІМБРЫЯ1

Бачыў у сыстэматычным шляхавым парадку цэлыя мілі краявідаў з высокімі стромкасьцяністымі чорнымі гарамі, з глыбокімі пустыннымі пласкадоннымі далінамі, са страшна глыбокімі, бяздоннымі, як ад землетрасеньня, лопаўкамі скаліста-чорнага дна некаторых з гэтых далін, якія цягнуліся цэлымі мілямі. Бачыў прасторныя даліны і цэлыя палі раўнядзяў, якія былі пакрыты таўстымі сівымі слаямі нейкай перасохшай патрэсканай у дробныя пакрыжованыя лопаўкі і лопавачкі сьветла-папеляцістай гразі. Бачыў у гарах глыбокія падскальныя гроты з выплываючымі зь іх вадападзістымі руччамі і рэкамі ляніва цякучай крынічнай вады. Бачыў цэлыя рэкі ў далінах між гор цякучай вады, з адмелістымі чарназемнымі ды камяністымі берагамі. Бачыў таксама ў некаторых далінах дзе кустамі, а дзе цэлымі парасьнікамі тамтэйшую расьліннасьць, якая ў большасьці сваей складалася найболей зь мясісталістых, як нешта ў родзе нашых агаў ды альвасаў. Бачыў і пааддзельныя рыжакорыя дрэўцы са звычайналісьцястых лістазьменных, якія прыпаміналі па форме свайго агульнага выгляду нашыя вішні.

Але ня бачыў я там ані якіх жывёл, ані якіх жывучых істот, а перадусім тамтэйшага высокакультурнага жыхара-чалавека, праца рук якога напатыкалася мне чуць што ні на кожным кроку. Але, на вялікі жаль, у запусьцелым, знаць, акінутым, апушчаным, зруйнаваным выглядзе, як у вымершым сьвеце.

Бачыў штучна абладжаныя наскрозь скал гротавыя праходы.

Бачыў штучна праложаныя тэрасістыя сьцегі-дарогі ў горных далінах, — але ўсе яны пазапярэкаваны2 мейсцамі абваламі скал і пазастаюцца так нерасчышчанымі, бо ўжо некаму, як відаць, хаджаваць.

Бачыў высокія вялічэзныя муры, якія можна назваць хіба толькі дварцамі, і ўсе яны апушчаны, акінуты людзьмі, пустуюць, руйнуюцца, абрастаючы плясьнівага колеру мохам ды папеляцістым зельлем.

Бачыў вялічэзны і маляўнічы ў прасторнай даліне, асьветленай сонцам, беламармурны з ружаватымі водценямі горад з кубавастых плазкаверхіх муроў, сярод якімі ўзвышалася высокая ружаватая вежа, якая калісь, як відаць, упрыгажала сваею маляўнічаю веліччу цэлае места. А цяпер на ёй, як і на бальшыні рэшта будоўлі гэтага маляўнічага места, рысаваліся сьляды руйнуючай старасьці і пусткі.

Магільнік, які бачыў я ў гэтай чужасьветнай таямнічай краіне, — гэта цэлае поле беласьнежнай скульптуры. Галерэя мастацкай працы рук тамтэйшага чалавека. Ці аглядаець там цяпер хто яе?

Ці ёсьць каму там яе аглядаць?.. Магчыма, што ёсьць… Бо бачыў, як нейкі мастак, знаць, вандроўнік, турыст, самабытны тыпічнарасавы лунід зь ветаховай паўкулі, маляваў тут, у гэтай краіне, таўстасьценную браму старадаўнейшага нейкага муру замчышча.

І

Два разы бачыў тут, у гэтай краіне, вялічэзную, прасторную, як у некалькі вёрст, паволі схонавастую ў бок да земнасьвету плошчу, усеяную, усаджаную бязьлікай множасьцьцю беласьнежных мармуровых фігур чалавечых.

У першы раз на жаданьне маё зьведаць: “Ці ёсьць там якое-небудзь жыцьцё або хоць бы якія-небудзь па ім прызнакі”, — і я ўбачыў пры чорным начным небе і ясным серабрыстым земнасьветным сьвятле ўстаўленае беласьнежнымі асобамі людзей цёмна-шэрае поле.

Асобы гэтыя мелі выгляд не аднолькавы — і большыя, і меншыя, і найболей у стаячай позе.

А распакладаліся яны досыць рэдкавата, але ў пэўным парадку.

І кожная з гэтых беласьнежных асоб, судзячы па пахілу галоў, як відалася, была зьвернута тварам у бок нашай зямлі, у бок земнасьвету.

У другі ж раз, у наступны, на пажаданьне маё пабачыць на Месяцы самыя найбольшыя, калясальныя працы рук тамтэйшага чалавека — і я ўбачыў вялічэзную цёмна-карычневую мураваную абгародную бязьвежную сьцяну, якая абгараджавала сабою вялікі абшар нейкага пласкаватага схону адгор’я.

А па-за гэтаю сьцяною, у абгародцы апошняй відалася ўстаўленае беласьнежнымі незварушнымі асобамі людзей прасторнае пахілястае ў бок нашай зямлі, у бок земнасьвету, загадкавае поле скульптуры. І кожная з гэтых, знаць, разьбаваных зь беласьнежнага мармуру асоб была зьвернута перадам таксама ў бок нашай зямлі, у бок земнасьвету.

Па агульнаму ўражаньню ўсё гэтае поле, якое прадстаўляла зь сябе ў гэтым надземным зь бязвоблачным небам міры вялічэзную галерэю мастацкай працы рук тамтэйшага чалавека, як прызнаку высокай культуры і здольнасьцяў тамтэйшай людзкасьці, было ня чым іншым, як нейкім патрыярхальным магільнікам. А разьбованыя асобы людзей, зь якіх, на вялікі жаль, ані адну зь іх не давялося падробна зблізку разгледзець, магчыма, што прадстаўлялі зь сябе партрэты адыйшоўшых на вечны супакой на ўласных іхніх жа магілках, — як памятнікі.

Па агульнаму выгляду здалёку — тут было, відалася не прымітыўнае, а запраўднае, удасканаленае разьбярскае мастацтва, якім маглі абладаць старадаўнейшыя грэкі.

ІІ

Бачыў тут, у гэтай вялікай прасторнай краіне суседняга нам сьвету, вялічэзныя шэрыя сьцены зруйнаваных муроў, нейкай шырачэзна-прасторнай і высокай будоўлі, прыпамінаючай безваконную абваленую сьцяну нейкай крэпасьці бязь вежаў. Вуглавыя часьці гэтай будоўлі былі зруйнаваны дашчэнту. А ад самога аснаўнога чатырохкутнага корпусу яе пазаставаліся толькі адны высокія і таўстыя безваконныя шчыты бакавых сьцен на раўнядзі нейкага цёмна-шэрага поля.

ІІІ

Бачыў таксама ў гэтай жа самай таямнічай краіне, з нутра нейкага прасторнага чатырохкутнага панадвор’я, вялічэзныя роўнасьценныя чатырохстольныя3 папелятага колеру муры, якія замыкалі ў сабе гэтае панадвор’е, прыпамінаючы сабою муры нашых зямных старадаўнейшых кляштараў.

Агромністыя прастакутныя прабоіны вокан гэтых муроў, якія выхадзілі, як відалася, толькі ў нутро, на заросшы нізкаватарослымі таўстымі шэрымі пухавацісталістымі дрэвамі дзядзінец, былі прыгожа, па-мастацку ашалёваны з арнамэнтаванымі формамі контураў гладкім белым мармурам, які прыгожа выдзяляўся на папеляцістым фоне роўных і гладкіх сьцен высокага муру. Хоць па выгляду як папелятыя сьцены, так і абрамоўка вакон былі гладкі і цэлы, аднак жа ад іх веяла нейкімі таямніча-загадкавымі пусткамі.

У вокнах не відалася ані шкла, ані рам, ані якіх заслон, а замейсц усяго гэтага зіяла толькі чорная цьмяран пусткуючых нутроў муру.

Нанізе па падсьценьню замейсц сьцежак-дарожак ляжалі цэлыя крушні ці то каменнага, ці то шэрацэглянага грузаўя.

А на самым версе, на грыве вяночнай сьцяны, рысаваліся беспарадкавымі зубцамі руйнація верхніх паверхаў.

А з па-над зруйнаваных уверсе гэтых высокіх шэрых сьцен відаўся дзесь наводдалі чырванаватаю акругляста-пірамідальнаю плямай сымэтрычнаконтурны шчыт яшчэ вышэйшага за гэтыя сьцены нейкага высокаўзносістага муру.

ІV

Бачу і адчуваю, што я знахаджуся пры ясным серабрыстым дзённым сьвятле на дзядзінцы нейкага магутнасьценнага старадаўнейшага замчышча. Зьлева і справа ценевацелі высокія папелятыя зьнізу таўсьцейшыя, а ўгору цянейшыя шырокаадкосістыя сьцены безваконнага муру.

А насупраць магутнасьценная чатырохкутная брамавая вежа з глыбокім круглаватаскляпеністым брамавым тунэлем, зьнізу, як бытцам высечаным ня ў штучна ўзьведзенай вежы, а ў нейкай прыроднай сівавата-папелятай скале.

А на асяродку дзядзінца гэтага замчышча стаяў чалавек невысокага, але моцнага складу. Плячысты, грудзісты, з буйным пацяглаватым загарнага колеру тварам. З высокім выпуклястым чалом. Зь нешырока займаючай на галаве цьмянай шэвэлюрай. З густымі растучымі наўперад броўмі. З глыбакавата засеўшымі цёмнымі веямі. З пацяглаватым роўным і неканцястым носам. З шыракаватымі пацяглаватымі данізу паўнаватымі шчокамі і з пацяглаватым да грудзей падбародкам, творучымі абрыс твару ў профіль пад лінію дрэўца стралецкага луку або маладзіковага серпа.

Апранут ён быў, як відалася, у даўгую, паніжэй калень, белую зь сіваватым водценем палатняную кашулю. А цераз плячо зьвісала, як нешта ў родзе тогі, таксама белая палатняная тканіна.

Ён стаяў і, павяртаючы твар і зрок свой то ў бок гэнае брамы, то перад сабою пад праворна-рухлівыя рукі, якімі, як відалася, нешта рабіў на нейкай мэталічна-серабрыстага колеру ценкай дошцы.

Відавочна, што гэта быў нейкі турыст, вандроўнік і мастак, які заносіў на малюнак у свой падарожніцкі альбом гэную масіўную манумэнтальную старасьвецкага выгляду браму замчышча.

А ў ягоным здаровым цьмяназагарным з буйнымі авальнымі рысамі твару сьвяцілася нейкая паважная дабрародная прастата з дабрадушшам і натхнёнасьцю любві да сваей працы.

***

І адчувалася мне, што я апынуўся на паўночна-заходнім (ветаховым) акрайцу вялікай цёмнаплямнай краіны, так званай Marе Imbrium, у нейкіх высокіх чорна-папелятых скалістых гарах, асьветленых ясным серабрыстага колеру сьвятлом ні то ад нашай зямлі, ні то ад самага сонца, але з надта ж цёмнага, аж чорнага неба, так што трудна было спанатраваць4 адразу, ці гэта быў дзень, ці гэта была ноч. Судзячы па яснаце таго сьвятла, якім былі асьветлены тамтэйшыя горы і даліны, — здавалася, што гэта быў ясны сонечны дзень. Але, прыгледзеўшыся да чорнага неба і да аб’інівацелага, абшэрашэўшага сьнегам ценкага зьвісаючага гольля кустоў і дрэвак тамтэйшай расьліннасьці, — гэта быў ня дзень, а запраўдная земнасьветная лунная ноч, калі на абернутым да нашай зямлі месяцавым баку пачынаецца раніца дня-лета, маладзік, а водсьвет ад сонца на Месяц нашае зямлі яшчэ ў поўні і сьвеціць на Месяц поўным сьветам сваім. Тады на Месяцы, у бачанай мною гэтай краіне, ужо па поўначы і ў высокіх гарах ды на ўзвышах гэтае краіны, дзе паветра шмат радчэйшае, чымся ў глыбокіх далінах ды на нізінных раўнядзях, пачынаець зімнець, халадаць, і мароз забіраець свой верх над цяплом, пакрываючы ініем сьнегу ня толькі расьліны, але й менш нагрэтыя сонцам у працягу страшна доўгага луннага дня-лета тамтэйшыя ўзвышастыя грунты ды ценявыя бакі горных скал, асаджаючы вільгаць з паветра ў крышталы беласьнежнага шэрашу на ценкае гольле расьлін і астыўшыя скалы.

Пры наступленьні ж тамтэйшага страшна даўгога, чатырнаццацьдзённага луннага дня-лета, пад уплывам доўгатрывалых і пякучых лучоў тамтэйшага на бязвоблачным небе вечна яснага сонца награваюцца грунты і скалы, і сьнежны шэраш, які пакрыў іх сабою ў працягу двухтыднёвай начы, растаіваець, абяртаючыся ў непрыкметны туман і ўсплываючую вільгаць — ваду.

Ад стáяўшага на ўзвышшах сьнежнага шэрашу адвільгачаваецца і гусьцеіць тамтэйшае радкаватае паветра. Ад яго папаўняюцца цякучыя воды горных руччоў. Ён жа папаўняець сабою скрозь скалы праз шчэлкі лопавак падскальныя лёхі крыніцы падскальнай вады, зь якіх выцякаюць і цякучыя воды гэных горных руччоў. Ім жа жывяцца і тамтэйшыя мяйсцовыя расьліны, для якіх ён адвільгачаваець грунт, замяняючы сабою дажджы. Ад яго ж тут і ўсе цякучыя воды, якія вільгаць заносяць і туды, дзе няма маразоў і ён сам не бываець.

Сьнежны шэраш у гарах — гэта жывіцель луннага міру.

Ад яго леднікі на вельмі высокіх гарах. Але ад яго рэкі, руччы і азеры вады з-пад гэных леднікоў, якія ён там панакрышталізавоўваў.

Ад яго росы, туманы, вятры. Празь яго і дажджоў на Луне не патрэбна.

Дзеля звароту вады на Месяцы сьнежны іній (шэраш) — гэта тое самае, што й на нашай Зямлі — выпар нашага мора. Ня будзь у нас выпараў мора — не было б дажджоў, а без дажджоў усе нашыя сушы — пустыня. Тое ж самае і на Месяцы: ня будзь там па начах шэрашу як дабывача вады з паветра — крынічна-кратэрных вод не хапіла б. А бяз сталага пэрыядычнага звароту высыхаючай вады з паветра не было б аніякай там расьліннасьці. А калі б і была, то хіба толькі невялічкімі аазамі, як у тэй пустыні Сахары, — каля крыніц ды ў цырках з ваданоснымі кратэрамі, якія мне ўжо давялося аглядаць, адзін каля Трывежу, другі каля шляху з Трывежу на Арыяпаль, а трэцьці на арэне вялічэзнага цырку, апісанага мною “Ў чорным лябірынце”.

***

Апынуўшыся ў глыбакаватай і цеснаватай міжгорнай даліне, я пачаў аглядацца.

Кругом мяне высока ўзнасіліся гладкаватыя стромкія беласьнежныя, аб’інівацелыя сьцены гор. Толькі к паўдню, у бок земнасьвету, скрозь высокую міжгорную браму адчынялася воддаль зь ясна асьветленай міжгорнай даліны з чорна-сызаватаю зьверху павалакаю земнасьветнага луннага неба.

А па глыбокаму беласьнежнаму дну гэтай даліны віхлілася чорнаю стужкай камяністадонная рэчка незамёрзлай цякучай вады.

Непадалёку ж мяне, нанізе, у нейкім трохсьценным закутку аб’інівацелых скал цемнавацела нейкая дугавастая адтуліна шырынёй як у пару сажон падскальнай нары.

А з адтуліны гэтай цёмнай нары бясшумным лянівацечным вадападам выплывала далінная рэчка вады.

А па-над цёмнаю адтулінай гэтай падскальнакрынічнай нары нахіляліся, зьвісаючы пухавастымі сьнежна-белымі паяскамі, даўгое ценклявае аб’інівацелае гольле нейкай гібкай травяністай расьліны. А зьвісаючы, кланяліся, як бытцам ад павеву з нутра гэнай нары нейкага ветру.

Глыбокая міжгорная даліна, якая пачыналася рэчкай з-пад абшэрашэўшага сьнежным ініем міжскальнага куту крынічнага гроту і аддалялася на паўдзён ці то на юга-ўсход у бок к земнасьвету, — штораз, чым далей, шырэла і штораз, то ніжэй спускалася, пераходзячы з пааддзельных міжгорных лагчын у шырокую і даўгую, як у некалькі міль даўжынёю, прасторную, плескадонную даліну, абнесеную з усходу высокаю цёмна-папелятаю сьцяною спрасной скалы.

А ўдоўж гэтай скалы, па падсьценьню, цягнулася гладкаватая, крыху тэрасістая штучна аблажаная дарожка. А побач з гэтай дарожкай, усьцяж, цягнуўся праз усю гэную даліну, уздоўж скальнай сьцяны, не шырокі, як у некалькі сажон шырынёю, глыбокі, са столь абарвістымі чарнаскальнымі берагамі цёмны роў, які прыпамінаў сваімі канцястымі брыжамі і вуглястымі павароткамі бяздонную лопаўку чорнай скалы.

Акінуўшы глыбокі між[с]кальны аб’інівацелы кут крынічнага гроту і трымаючыся напрамку к паўдню (на юг), я напаткаў на сваім шляху цэлы рад міжгорных лагчын з аб’інівацелымі парасьнікамі расьліннасьці з дрэваросьляў, зь якіх найболей мне ўрэзалася ў памяць беласьнежная брама з дрэваросьляў, даўгія ценклявыя гібкія галінкі які[х] угарэ перапляталіся між сабою і ўтваралі зь сябе прыгожае зь беласьнежных паяскоў брамавае скляпеньне, бытцам у нейкай фантастычнай альтане.

Памінуўшы гэтую браму з аб’інівацелых дрэваросьляў, я апынуўся ў нейкай прасторнай міжгорнай лагчыне, дзе ўжо не відалася абшэрашэўшых сьнежным ініем ані скал, ані дрэваросьляў. Насупраць мяне стаяла вышынёю з нашую вішэніну ценклявае, крываватае, пахілае на захад, з даўгім ценклявым выцягнутым на захад гальлём рудакорае дрэва. А на адным з даўжэйшых галін гэтага дрэва зьвісала некалькі пажоўклых, знаць, захопленых зімою луннай ночы, невялічкіх вузкаватых чаўнакавастай формы лісткоў, якія, зьвісаючы наніз, краталіся ад нейкага павеву, сьведчучы аб тым, што тут было густаватае паветра, і нават зь ветрам.

А падаўшыся яшчэ далей, я апынуўся ў нейкай міжгорнай лагчыне зь незаслоненым высокімі гарамі паўднём і ўсходам, дзе зусім не відалася абшэрашэўшых сьнежным ініем скал, нават самых высокіх, аднізу…

А па дну гэтай лагчыны, па чорным, як смоль, грунце, расла ўраскідку паасобнымі кустамі вечназялёная расьліннасьць, як нешта ў родзе нашых зямных агаў, прынізістых бясстволых альвасаў і некаторых кактусаў. Між якімі выяўней разгледзеў з прыгожаформнымі выкройчатым[і] контурамі буйна растучае ўгору даўгое мясістае лісьцьцё цёмна-зялёнай расьліны, надта ж падобнай да нашай зямной апунціі.

Перанёсшыся яшчэ далей на паўдзён, я апынуўся ў нейкім цьмяна-папелятым голым ад усялякай расьліннасьці міжгор’і, а перада мною раскрывалася, адыходзючы ўдаль, глыбокая вузкаватая, штораз шырэючая наводдаль пустынная папелятаскальная залітая ясным земнасьветам даліна. А па дну гэтае даліны цемнавацела адыходзючая ўдаль уздоўж адвесістай зьлева сьценавастай папелятай сьцяны — вузкаватая бяздонная яр-лопаўка.

А побач з лопаўкаю гэнай па падсьценьню скалы відалася нейкая вузкаватая тэраска з прызнакамі штучна аблад[ж]анай на ей пешаходнай дарожкі, паперарыванай мейсцамі папелятымі аскялепкамі скал з абвалаў тэй скальнай сьцяны.

Найменне краіны Імбрыі паходзіць ад назвы аднаго з мораў на Месяцы — Marе Imbrium (Мора Дажджоў).

Перакрыты ўпоперак.

Чатырохпавярховыя.

Сцяміць, зразумець.

***

АЎРЫЯ

ВІЛЬНЯ, ВОСЕНЬ 1932 Г.

1. Найпершы абразок, які наймацней уразіўся мне ў памяць з майго тэлевізійнага[1] падарожжа па Краіне Аўрыя[2], — гэта залітая яркім сьвятлом перадпаўднёвага сонца даліна пралому для чыгункавага шляху наскрозь нейкага ня надта высокага, але скалістага ўзгор’я.

Даліна гэтая была абвянечана хоць і ня надта высокімі, але вельмі прыткімі, аж навісаючымі, сьценамі горных узвалаў, мейсцамі сьветла-шэрымі, сіваватымі, а мейсцамі жаўтаватымі і нават рыжаватымі масівамі горнакаменнай пароды.

Скрозь адвесныя сьцены гэтых мысіваў то там, то сям праглядавалі брамы кароткіх і даўгіх пласкадонных завулкаў і задворкаў, якія, як відалася, прадстаўлялі зь сябе ня што іншае, як выемкі з-пад капалень нейкіх горных парод, дабываных рукамі працавітых лунідаў.

У вадным з такіх закатулкаў даліны, цераз пласкаверхі масіў наддаліннага ўзвалу відалася шырокая чырвона-буравая дуга ня то мосту, ня то падыёмнага крану, — але досыць таго, што ўсё гэта сьведчыла аб удзеле тут працы рук чалавека.

А на ўзбліжжу, пад маімі нагамі, на сіваватым грунце пласкадоннай даліны відалася рыжаватая, крыху заіржавелая, з высокім устоем і кантавастым верхам падкалёсься зялезная рэйка чыгункавага шляху.

2. Па агледзінах гэтай цікавай і прыгожай даліны я пачаў аддаляцца штораз то далей на ўсход сонца і апынуўся ў нейкім міжгор’і, над нейкаю агромыністай кубавастаю штучна выбранай копанай ямай, на дне якой відаліся ўскопаныя скібы сырога, вільготнага, супескаватага глею.

3. Не затрымаўшыся над гэтым глінішчам доўга, я пабрыў ад яго па міжгор’ю на паўночны ўсход і апынуўся на прыхадзе нейкай асьветленай сонцам аграмаднай шырокай і даўгой, карытавастай лагчыны-капальні. Капальні, але чаго — мо якога мэталу, чыгуннай руды? Серабра або нікелю ці медзі? Не, ані серабра, ані нікелю, ані медзі, а проста звычайнага дробназярністага, пухляцовага, ясна-жаўклявага пяску.

Удоўж асяродку гэтай лагчыны відаліся рэйкі чыгункавага палатна, а побач яго відаліся ўскопаныя гурбы пяску.

4. Вяртаючыся з капальні пяску, я апынуўся ў памяшканьні нейкага тутэйшага людзкога селішча. Гэта быў досыць вялікі, кубічнай формы, з высокай плаской стольлю, беласьценны, слаба асьветлены пакой.

У пакоі гэтым не відалася ані сталоў, ані якіх іншых рэчаў з умэбліроўкі, і замейсц усяго гэтага стаяла ля аднаго з кутоў, канцом да сьцяны, нейкая шырокая абабітая каляроваю тканінай мяккая канапа без апор і адвалу. А каля канапы тэй знаходзіліся тры жывыя фігуры людзей ніжэй сярэдняга росту, па агульнаму выгляду свайму яны прыпаміналі нашых зямных невялікага росту жанчын.

І ўсе тры яны былі апрануты ў аднолькавую сіваватую вопратку, якая складалася з доўгападолістай кашулі ці то спадніцы і вязанай з таўстых пушыстых, знаць, суконных, нітак безрукаўкі.

Адна зь іх сядзела на канапе. Другая стаяла па-за канапай, абярнуўшыся тварам у кут, а сьпінай на хату. А трэцьцяя, як быццам крыху меншая і шчуплейшая, стаяла ля самага куту з тварам на хату, з розьнятымі нарозмаш голымі рукамі.

Колер скуры рук, як відалася, быў чыста белы, але са значным прызнакам крывістасьці або чырванаты ад сьвежага апалу сонцавым праменьнем. А па форме выгляду свайму ейныя рукі былі зусім малападобнымі да формы рук нашых жанчын і выглядалі як надта ж ценкія, са слабаразьвітымі цяглічнымі ўвыпукленьнямі і з надта ценкімі касьцямі.

Рысаў жа твару дэтальна разгледзець не давялося з прычыны слабаватага сьвятла. Адно толькі тое падмеціў, што ўсе яны, тут бачаныя, былі круглагаловы, цёмнавалосы, авальнатвары і круглалікі, ды наогул рабілі ўражаньне ня дзікае, адпіхаючае, а свойскае, як нешта простае, лагоднае, далікатнае і наагул сымпатычнае.

5. Пабыўшы зь мінуту гасьцём у хаце спакойных лунідак-аўрыянак, я ўзнова направіўся ў дарогу, але ўжо ня з захаду на ўсход, а ў адваротным напрамку, з усходу на захад, і, як адчувалася, на самы асяродак Аўрыянскага шляху, па-над шырокую далінную раўнядзь.

Тут перада мной раскрылася шырокая, хоць і рашоная якой бы то небудзь расьліннасьці, але маляўнічая, зь ясна-сызымі грунтамі і зь ясна-серабрыстым небам, ярка асьветленая праменьнямі сонца пустынная раўнядзь.

А на гэтай раўнядзі, каля чыгункавага шляху, маляваліся плямы, знаць, станцыонных будоўляў з высокаю круглай, увенчанай каронаю байнічных зубцоў, сьветла-крэмавага колеру мураванай вежай, з выразна заметнай цемнаю шчэрбай на ўсход у кароне.

6. А лявей гэтай вежы відаліся ў пэўным плянавым парадку прыгожыя жаўтавата-крэмавыя і чырванаватыя сыльвэты[3] невысокіх аднолькаватыпных, нейкіх тэрасістых, знаць, двухстольных[4] дамоў асабнякамі нейкага невялічкага, але ладам пабудаванага, знаць, яшчэ новага, бо не абнесенага аніякімі стратэгічнымі мурамі, гораду. Гораду — цэнтру гэтай, хоць і пустыннай, але знаць што багатай, калі не транзытам, то нетрамі гор краіны.

7. Неўзабаве я ўжо знаходзіўся на юга-захадзе ад гэтага гораду — цэнтру Аўрыі — над нейкай мейсцамі шэрай, а мейсцамі зелянеючай і цямнеючай цемна-зялёнымі ды чарнявымі лясамі[5], з напрамкам як быццам удоўж нейкага чыгункавага шляху, які адвятляўся ад агульнай Аўрыянскай чыгункі.

МАПА АЎРЫІ. 1932

Пералятаючы па-над нейкай міжлеснай палянай, я пачаў прыглядацца наніз і ўбачыў вось такі абразок: пада мной расьсьцілалася досыць шырокая і роўная папелятага колеру паляна, а перак[6] гэтай паляны, зь цёмнага ў цёмны пералесак, цягнулася наводдаль просталінейнай жоўтай паласой досыць шырокая дарога. А калі я стаў прыглядацца да гэтай дарогі з зацікаўленьнем, чаму яна так груба розьніцца сваім жоўтым грунтам ад папелятага грунту паляны, дарога гэтая пачала кратацца і паўзьці ўздоўжам наперад.

Гляну на паляну, гляну на дарогу — паляна ляжыць, ані кранецца, а дарога паўзець і паўзець, выразна віджу, што паўзець.

Я й туды, я й сюды — а дарога паўзець і паўзець, сунецца.

Толькі зьмяніўшы пункт зроку свайго з надпэрспэктыўнага аддаленьня гэтай паўзучай дарогі ў старану, і толькі адтуль я пачаў заўважаць, што не дарога паўзець, сунецца, а нешта-нейкае па дарозе. А прыгледзеўшыся добра, я выразна пачаў разразьняць даўгія, цесна счэпленыя, скрынявастыя плятформы нейкага даўгога, вельмі даўгога цягніка, нагружанага транспартам пяску.

8. А памінуўшы гэты цягнік зь вялікім транспартам пяску, я апынуўся на нейкім плаўнасханавастым адгор’і нейкай узвышы, на якой ценявацеліся нейкія цёмна-папелятыя сьцены нейкіх будынкаў. А з-пад тых высокіх сьцен папелятых спускалася з гары на лог па шэраму адкосу адгор’я жаўтаватая паласа нейкая.

А прыгледзеўшыся да гэтай жаўтаватай паласы, яна аказалася паласою наноснага пяску, па якому паціху сучылася, ссуваючыся з гары ценкім слоем, мутнаватая вада, зносячы пясок на лог у даліну.

А ў даліне на самым лагу відалася цэлае поле наноснага пяску. А на асяродку гэтага пясочнага поля відаўся нейкі быццам зруб студні — дзеля зьбіраньня сплываючай вады, каб адвясьці яе дзе ў іншае мейсца, ці што…

***

Вось на гэтым пустым, апусьцелым ад золата, перапалосканым вадою залатаносным пяску і закончылася вандроўка мая па дзіўнай, хоць і пустыннай, але багатай краіне Аўрыі, дзе золата рыюць у гарах, а залатаносныя пяскі за сотню вёрст адвозяць на прамыўку туды, дзе найболей вады, бо на Луне гэта ня тое, што ў нас тут, на нашай Зямлі, і перавозка пяску там ня надта вялікі цяжар.

P. S. Наастатку да ўсяго гэтага мушу дадаць, што апісаны тут мной Аўрытанскі чыгуначны шлях значна розьніўся ад нашых зямных чыгунак тым, што ня меў ані тэлеграфных стаўпоў з дротамі, ані розных знакаў з нумарацыямі, ані якіх табліц з напісамі.

Жаль, што не давялося мне тут пабачыць пасажырскіх цягнікоў тутэйшага луннага тыпу, а галоўнае — як выглядаюць іхнія тутэйшыя паравозы.

Судзячы па напрамку, Аўрытанская чыгунка гэта ёсьць ня чым іншым, як северна-ўсходнім астаткам прадоўжаньня колішняга вялікага Трывескага скрозьгорнага чыгункавага шляху, які пачынаўся на югу ад г. Трывежу, ідучы на север праз скрозьгорны пралом з тунэлямі далінамі ды тэрасамі падгор’я, проста на север, і, дайш[оў]шы да адгор’я з Антрацытоваю пяшчэрай, зварачываўся на севера-ўсход перак Маладзіковай краіны Аўрыі і Аўроры на той бок Месяцу.

Судзючы ж па выгляду станцыонных веж, Аўрытанская чыгунка — зусім адменны, незалежны ад Трывескага, самастойны чыгункавы шлях. Бо станцыонныя вежы Трывескага скрозьгорнага шляху, якія давялося бачыць над Трывежам, у даліне Аркадзіі і непадалёку Антрацытовай пяшчэры над узьберажжам ракі, мелі выгляды чорнакаменных прынізістых чатырохкутных фортафікацыйных брам, з выкрылястымі байнічнымі зубцамі. Вежы ж Аўрытанскай чыгункі, як відалася на станцыі ля гораду Аўрыі, высокі, кругласьценны, бледнакаменны і з простымі стацявымі[7] байнічнымі зубцамі ў кароне.

Тэлевізійны — ад лац. televisio — далёкабачанне. Паводле Я. Драздовіча, Аўрыя — адна з шэрагу краін на Месяцы. Сілуэты. Двухпавярховых. Відаць, прапушчана нейкае слова. Упоперак. Вертыкальнымі.

Тэлевізійны — ад лац. televisio — далёкабачанне.

Паводле Я. Драздовіча, Аўрыя — адна з шэрагу краін на Месяцы.

Сілуэты.

Двухпавярховых.

Відаць, прапушчана нейкае слова.

Упоперак.

Вертыкальнымі.

***

ЖЫЦЦЁ НА МЕСЯЦЫ

АБРАЗКІ ЖЫЦЬЦЯ НА МЕСЯЦЫ Ў ХРАНАЛЯГІЧНЫМ ПАРАДКУ

УРЫВАК З РУКАПІСУ “ЖЫЦЬЦЁ НА МЕСЯЦЫ”

ВІЛЬНЯ, ВОСЕНЬ 1932 Г.

Калі і што дзе віджана

І

У Маладзіковай краіне, на поўнач ад экватару, каля вялікай круглай цёмнай плямы над левай броўю ілюзійнага Месяцавага ліку[1].

Пясочнага колеру сьцега-дарожка, каля дарожкі парослы дробнаю травою ўзьмежак, па-над узьмежкам разьмяжованая пад простую лінію мяжою ніва, парослая дзівочнымі нізкарослымі расьлінамі.

Справа ад мяжы парасьнік чырвонабылістай, з гарахавастым цёмна-зялёным лісьцьцём, — як нешта падобнае да нашага палявога, што расьцець па ўзьмежжу жвіраватага ніўя, — чарнабыльніку.

А зьлева ад мяжы шарава-зеленькавая густавятлістая парасоніста-вершалістая расьліннасьць, вышынёю як у мэтар, прыпамінаючая японскія вазановыя карліковыя хвоі.

ІІ

Шырокая — з аранжавымі грунтамі ды шэра-зеленькавымі плямамі на ім — раўнядзь. Даль сьцеліцца адкрытай аж да гарызонту. А па гэтай раўнядзі там ды сям малююцца вузкаватыя роўналінейныя рыжаватага колеру дарожкі.

Колер неба ўгарэ шэра-стальны і як быццам пацягнуты лёгкай павалокай бураватага дыму. Колер жа неба на небасхіле — невысокай вузкаватай стужкай над гарызонтам — бледна-серабрысты.

Сьвет Сонца, якое сьвяціла з 30 % вышыні, — бледны, белы, яркі, але бескалёрны.

Зьлева на воддальлі цягнулася ў даль, на поўнач, невысокай, але стромаю сьцяной голая, уцёсістая, чорна-сызаватая гара.

ІІІ

У адным мейсцы гэтага чорнага, як смоль, і з сызаватымі плямамі ад сьвятла Сонца скалістага стоць[2] адкосістага горнага валу чарнавацела на прыслані нейкая трохкутная нара ўваходу, які вёў, як відалася зблізку, пад гару ў нейкую пяшчэру. А насупраць уваходу ў гэтую пяшчэру красаваўся гарод, густа засаджаны нейкай нізкарослай буйналісьцястай гароднай расьлінай.

Колер лісту гэтай расьліны — як у націны нашых буракоў, цёмна-зялёны, чырванаваты. А форма лісту — як у нашага хрэну.

ІV

Непадалёку тэй чорнай пяшчэры сярод роўнага поля стаяла нейкая кубавастая печ, як нешта ў родзе наськай кухоннай пліты. А над гэтаю печчу стаяла, нахінуўшыся, апранутая ў даўгую, аж да долу, жаночую шэрую вопратку таўстакаватая нізкаватага росту чалавечая фігура.

НА СТАНЦЫІ “ARIAPOLIS”. 1932

А прыгледзеўшыся бліжэй, удалося заўважыць толькі адно, як таўставатыя цёмназагарнага або засівярэўшага колеру поўныя рукі гэтай фігуры з асьцярожна-павольным лянівым рухам перанасілі трыманы ў правай руцэ нейкі з авальна-пласкаватым дном цёмна-шэры коўш зь нейкім празрыстым ружаватым полымем бяздымнага агню.

Коўш гэты па выгляду свайму прыпамінаў нашыя старасьвецкія шыракадонныя славянскія бражныя каўшы. А выкут быў гладка і ценка зь нейкага бліскучага цьмяна-сіваватага мэталу, прыпамінаючага нашую плятыну. Як выглядала з адобы[3] свайго твару гэтая чалавекападобная асоба, — так і не ўдалося заўважыць.

Нябаўна[4], празь нейкую хвіліну, непадалёку першай асобы зьявілася і яшчэ другая, падобная ей. Яна прынесла ў руках сваіх два невялічкія чырвоныя, знаць, гліняныя жбанкі зь нечым і, паставіўшы іх на зямлю, выпрасталася і растапырыла рукі.

Апранутая яна была, як відалася, у нейкую цьмяна-шэрую, быццам суконную, даўгую, аж па пяты, сарочку зь нешырокімі рукавамі, безь ніякіх упрыгожаньняў.

На галаве сваёй, як заўважалася мільгам, здаецца што мела нейкі цёмна-шэры капішон. Але твару ейнага, які быў зацянёван ад сонца капішонам, разглядзець не давялося. А давялося разгледзець толькі некаторыя асаблівасьці ейнага складу. Росту невялікага, каля двух аршын вышынёй. Стан умеркаваны. Рукі караткавыя, таўставатыя. Далані рук шырокія, караткавыя. Пальцы таксама караткавыя, з шыракавата-пласкаватымі канцамі і мала розьнючыя між сабой па даўжыні. Цэвачныя суставы паказаліся мне занадта тоўста-выпуклястымі, гузаватымі на адваротнадалоннай старане.

У рухах ейных адчувалася нейкая марудна-лянівая нясьпешнасьць. Бо й пашто рабіць хуткія рухі — сьпяшацца, — будучы лунідам. Дзень вялік, аж цэлага паўмесяца дзень. Усялякую работу зрабіць да вечара — пасьпееш. Няма чаго й сьпяшацца, а тым болей з самай раніцы.

V

Тут жа, непадалёку гэтай кухні, стаяла на зямлі нейкая пасудзіна, а над ёю нейкі сівавата-шэранькі зьвярок, велічынёю з нашую лісіцу, — заняўшыся ежай. З галавы і морды ён быў падобен да нашага ката. З кругла-лапушыстых вушэй — на нашую абязьяну галаго. А са сьпіны і шэрсьці — на маладога ваўчанёнка.

VI

Задаўшыся пытаньнем: з чаго і чым яны тут жывяцца? Адкуль ваду сабе бяруць, якой нідзе тут не відаць, і дзе яны тут ад пякучага летняга сонца хаваюцца ды халодную і даўгую ноч, ноч-зіму каратаюць? У адказ на гэта мяне паўлякло ў бок чорнага высокага валу гары.

У паўдарогі да чорнага горнага валу я напаткаў сьвежаўспаханую ніву. На гэтай ніве стаяла, зарыўшыся ў цёмна-шэры грунт сваімі дробнымі шматлікімі лемешамі, нейкая дзівачная земляробная прылада зь нейкага чорнага, як чыгун, неіржавеючага мэталу, бо не відалася іржы на ёй ані прызнаку. Прылада гэтая складалася зь нейкага даўгога, каля сажню даўжынёй, палукружнага гарызантальнага сашчэту, у сваім версе, які знаходзіўся на паўаршыннай вышыні па-над паверхняю грунту, трымаючыся на ўходзючых у грунт крываватых пласкаватых лямешаках таўшчынёй як у паўтара пальца, а шырынёй — як у тры. У што ўпрагалася і чым, якой сілай валаклася гэтая аднарадналямешная крываватая баразна, — прыкмеціць не давялося.

Празь нейкую хвіліну я прызастановіўся ля нейкай ледзь заметнай даўгаватай улогавіны, з буйным, голым, быццам угладжаным, буйнавірыстым, пясчанага колеру вільготным грунтам. Грунт гэты складаўся з буйнога, дробнакаменьчатага, як гарох, жвіру і жарствы з-пад раздробленага, знаць, чырвонага граніту.

У вадным найвільгатнейшым мейсцы гэтага жвіру, з прыхаду, вылязалі, вытаркаваліся буйныя расткі нейкай дзівачнай празрыстасочнай расьлінкі.

Вышыня расткоў гэтай расьлінкі была як у пядзю. А таўшчыня кругленькіх, сочна-празрыстых, пяскаватага колеру расткавых ножак — як у таўшчыню палачкі звычайнага алаўца або дрэўца сьвірэпніку. А на вершалінках гэтых расткоў распушчаліся з пахілам да сонца, таксама як і ножкі, празрыста-сочныя пясочнага колеру кубкавастыя кветкі, якія па сваёй велічыні і форме выгляду прыпаміналі нашыя вясенныя баравыя сонькі.

Непадалёка падгор’я чорнага горнага валу я наўрэў[5] на невялікую лужу крынічнай вады.

Вада гэтая здалёку мне здавалася зусім не вадой, да выгляду якой я прывык на Зямлі, дзе кожная ціхая вада, як люстэрка, адбівае ў сабе сіняватае сьветлае неба, — а тут яна паказалася мне проста нейкім дзягцярным цёмна-бурым алеем. Але, бліжэй прыгледзеўшыся, гэты дзёгаць аказаўся звычайнай чыстай празрыстай на цаглянага колеру чырванаватым голым грунце крынічнай вадой.

У беразе вады гэтай, знаць, адмелістай лужы-крыніцы стаяла група, штук каля дзясятку, чырвоных гліняных паліваных прыгожага мастацкага выгляду глякоў і жбанкоў невялікіх памераў, як на два ці на паўтара літра вады.

Тут былі і з ручкамі, па дзьве з бакоў, былі і бяз ручак, і ўсе яны мелі прыгожыя формы зь ня надта шырокім дном і горлам угору расшыраных пузаценькіх ваз.

Адно, што мяне тут зьдзівіла, гэта тое, чаму яны тут, тутэйшыя луніды, так скупы на велічыню ваданоснай пасуды.

Наастатку я апынуўся ў нейкім цёмным тунэлі тэй уцёсістай чорнай гары, зь якога прабраўся празь нейкія нізкаватыя дзьверы ў сьветлую прасторную хату, сьцены якой былі пабелены бледна-крэмаваю фарбай ці то белай жаўтаваю глінай. Падлога зь нейкай шэрай пліты. Столь высокая, круглавата-скляпенчатая, з аркавага карактару на ёй выступамі і зь некаторымі тэндэнцыямі на гатыцкія формы. У хаце гэтай было пуста-парожна, не відалася аніякіх дадатковых рэчаў, як сталы, ложкі, крэслы, зэдлі, тапчаны. Нават печы — і тэй не відалася, а замейсц абстаноўкі ўдоўж сьцен па прысьценьню прахадзіў невысокі, вузкаваты, як для седні, прымурак.

СКРОЗЬГОРНЫ ШЛЯХ. АБЛЕДЗЯНЕЛЫ МОСТ-АРКА. 1932

А ў таўстой сьцяне бакавой, якая, як відалася, выходзіла заадно з узбоччам гары, убок поля, — сьвяцілася шырокае і досыць высокае, сажаннае адкрытае вакно, празь якое відалася поле, залітае серабрыстым сьвятлом раньнявясеньняга сонца.

VII

Па агледзінах пяшчэрнай летняй хаты я апынуўся дзесь далёка-далёка, сярод нейкага пачынаючага зелянець земляробнага поля, празь якое прахадзіла вузкаватай жаўкляваю стужкай пешаходная дарожка, па якой там ды сям бадзяліся нейкія рыжаваценькія, велічынёю з кулак, камянькі. Я прызастанавіўся, каб прыгледзецца да гэтых рудаватых глыжоў, зь якой яны пароды, і направіў свой [позірк] на адзін зь іх, які аказаўся ў запраўднасьці не глыжом, а падобнай на глыж жывою істотай, зашчытнай масьці пад колер тутэйшага рудаватага, знаць, сугліністага грунту.

Гэта быў караткаторсы, камкавасты, бясскрыдлы скакун-казяўка, вельмі падобны па формах свайго складу на нашага сухалужнага казельку-траскунчыка, які, як відалася, выскачыў аднекуль з нары на рыжаватую, як і ён сам, дарожку і супакойна ўсеўся на ёй, грэючыся на прыслоне цяпла вясеньняга сонца.

VIII

Па аднэй са сьцежак праз поле прахадзіла, рэзва ступаючы, нейкая невялічкага росту, як наш сямілетні падуростак, шэранькая чалавечая фігурка, апранутая ў даўгую, аж да пят, шэрую вопратку, якая служыла ёй, як відалася, заадно і пакрыцьцём галавы ад пякучага сонца. Яна прайшла перада мной, справа налева, на адлегласьці не далейшай, як на сем крокаў, аднак жа разгледзець падробны выгляд ейнага твару цалкам, які напалову быў прыкрыт пакрыцьцём, так і не прышлося, а давялося ўгледзець толькі частку, левую шчаку і левае вока.

Колер скуры твару, як відалася, судзячы па колеру левай шчакі, — бела-румяны. Колер жа воч — ясна-сіні.

Бачыў, як гэтая шэранькая чалавечая фігурка пайшла ў напрамку скрозь поле да таго чарнагорнага пяшчэрнага паселішча земляробаў-лунідаў.

На поўнач ад так званага “Мора Небаспэк” (Заўв. Я. Драздовіча).

У сваіх тэкстах Я. Драздовіч, згадваючы гэтае мора (так называюць запоўненыя зацвярдзелай лавай нізіны на Месяцы, некаторыя з якіх можна разгледзець з Зямлі нават няўзброеным вокам як цёмныя плямы на месяцовым дыску), паслядоўна ўжываў менавіта гэткую арфаграфічную форму (“небаспэк”). Наколькі можна зразумець, гаворка ідзе пра Мора Небяспек (больш пашыраная назва — Мора Крызісаў).

Вертыкальна.

Выгляд, вонкавае аблічча.

Хутка, неўзабаве.

Натрапіў.

***

ЦЫРК ПЛАТОНА

УРЫВАК З РУКАПІСУ “Ў ЧОРНЫМ ЛЯБІРЫНЦЕ (У ЦЯСЬНІНАХ ЦЫРКУ ПЛЯТОНА[1])”

…Не даходзячы да самага канца шляхавой заходнясьценнай тэрасы, на якой я знаходзіўся, я раптам апынуўся ў нейкай цьмянай чарнасьценнай чатырохкутнай пяшчэры і пачаў яе аглядаць. Справа ў чорнай сьцяне ад цясьніны сьветлавацела адтуліна невялікага вузкаватага стоць[2] чатырохкутнага бязрамнага вакна.

А насупраць на роўнай гладкай чорнай падлозе ціха пасіджвала сямейка неапранутых, зусім голых бела-чырванаватаскурых лунідаў.

Большасьць гэтай, як відалася, небагатай, убогай сям’і складалася зь невялічкіх ростам — знаць, дзяцей і падуросткаў, якія, паашчэпліваўшы голымі рукамі сабе голыя калені, знаходзіліся правей у пацёмку, і каб разгледзець іхны выгляд падробна, — не давялося.

Удалося разгледзець выгляд толькі аднаго, большага, знаць, старэйшага, ростам мала меншага за сярэдняга росту зямлян, які сядзеў на асьветленым праз вакно мейсцы сярод хаты.

Па агульнаму свайму цялеснаму складу, на першы погляд, ён, бадай што, нічуць ня розьніўся ад нашых беласкурых паўнакроўных, але хударлявых зямлян.

Цела чыстае, белае, паўнакроўнае, але надта ж хударлявае, са слабаразьвітай мускулятурай.

Скура гладкая і, як відалася, далікатна-ценкая, празь якую прасьвечвалася кроў, — а праз гэтае ён і выглядаў на паўнакроўнага.

Сядзеў ён, абярнуўшыся ка мне левым бокам, ашчапіўшы сваімі худымі цянклявымі рукамі свае таксама худыя прыкорчаныя аж да падбародку калені.

Профіль галавы і твару ягонага паказаўся мне на першы пагляд зусім свойскім, зусім не такім адлюдным[3] […] Чало меў досыць высокае, адсядзістае назад.

Форма галавы пацяглавастая, адсядзістая ў патыліцу.

Вочы невялічкія, з касаватымі проразямі нарозбач, але ня кверху, як у манголаў, а, наадварот, кнізу.

Пераносіца ўгнутая. Нос караткаваты, трохкутнікам.

Вушэй, валос і шчакавых скул добра не заўважыў. Толькі адно, што добра заўважыў, што мне рэзка кінулася ў вочы, чаго нідзе ніколі ня бачыў у нашых зямлян, ані ў аднэй расе, — гэта адсутнасьць у паднасовай часьці твару губы (роту). У гэтага ж — знаць, выключнай, асаблівай расы чалавека-луніда не відалася губы. А замейсц губы з вуснамі ў ягоным падносьсі апускалася ўніз на даўгі, клінаватай формы падбародак роўна-гладкае мейсца безь ніякіх прызнакаў ані вуснаў, ані бязвуснавай губавой проразі.

А ягоны даўгі, роўны, безь ніякіх заметных выпукласьцяў, клінаваты падбародак спускаўся данізу, як быццам нейкая надточка да звычайнага падбародку.

Як бы ні дзіка, ні адмоўна, на наш зямны погляд, яны тут не выглядалі, аднак жа, усё ж ткі яны людзі. Людзі тутэйшага самабытнага луннага міру, якія тут, магчыма, што таксама, як і мы, зямляне, белыя, чарнявыя, жоўтыя, бронзавыя, чырвоныя, карычневыя ды чорныя, — таксама дзеляцца калі не на каляровыя, то на разнародныя, разнавыглядныя расы.

Цыркамі на Месяцы называюцца круглыя раўніны, акаймаваныя кальцавымі горнымі хрыбтамі. Цырк Платона знаходзіцца крыху вышэй за так званае Мора Дажджоў і ў дыяметры дасягае амаль 100 км.

Вертыкальна.

Тут — у значэнні “дзікі”, “нялюдскі”.

***

ЖЫЦЦЁ НА МАРСЕ

УРЫЎКІ З РУКАПІСНАЙ КНІГІ “ЖЫЦЬЦЁ НА МАРСЕ”

ВІЛЬНЯ, ЛЕТА 1932 Г.

У КРАІНАХ ЛЮДЗЕЙ-МАРСІЯН ДРАБНАРОСЛАЙ РАСЫ

Над узьберажжам мора (між краінамі Hesperis і Libia)

Ціхая цёплая летняя марсіянская ноч над узьберажжам кутаватай лукі супакойнага мора.

Зьлева нізкі сухі прыступісты бераг, а па-над берагам высокае, пакрытае высокімі сьценамі цёмнага лесу ўзмор’е. Справа ж, што крутая сьцяна непрыступістага замку, узвышаецца над цёмнымі водамі ціха сьпячай глыбі лукамор’я вельмі стромкі, круты касагор увенчанай ценямі буйнарослага цёмнага бору высокай гары — сталагор’я.

А па-за борам, на фоне зеленькавага ўсыпанага дробнымі, як быццам брыльянтамі, зыгацячымі зоркамі залачаючага[1] доднікам[2] неба, дзесь далёка-далёка й высока малявалася цёмна-сызаю плямай, горда ўзносячым зрок свой на неба сьфінксам высакачэзная пакрытая лесам гара, напамінаючая контурам формы сьценю[3] свайго сьцень лежачага бокам з высока ўзьнятым да неба, справа налева, у бок залачаючага неба, на ўсход, чалом галавы гіганцкага сьфінкса.

На цёмным фоне міжгорналеснага — кутом — лукамор’я белавацеў касячком спушчанага з высокай цененькай макшты[4] парус, які знаходзіўся на прыстаўленым да прыступістага берагу на начны адпачынак нейкага лёгкаплаўкага даўгаватага, але вузкага, высокаапушыстага[5] бледна-жаўтавага чаўна-карабельчыка.

А вобак з гэтым чаўном-карабельчыкам плавала, варушылася бледнаю плямай на цёмнай паверхні вады і яшчэ нешта, нешта ў родзе тупаканчастага чаўна, але ня човен, а скарэй, што нейкі сплецены зь ценкага пруцьця белай лушчанай лазы кораб-карзіна, у якой плавалі, капашыліся, папіраючыся ў дно адмелістага берагу ценкімі шасткамі, дзьве нейкія маленькага росту, такога, як нашыя сямілетнія дзеці, круглагаловыя і каранастыя, апранутыя ў шэрыя вопраткі фігуркі чалавекападобных істот.

Ля самага берагу там ды сям вытаркаваліся рэдзенькія групкі драбнарослага чароту.

Кругом было ціха, спакойна, усё спала кругом. Ціха спаў цёмны бор, што сабою тварыў магутныя цёмныя сьцены надгорнага лесу. Ціха-ціха спала вада лукамор’я, ціха спаў, не хістаўся і гэты захудалы чарот, толькі золак усходняга неба ня спаў, зелянеў, расьсьвятляўся, ды ня спалі дзьве гэтых істоты з драбнарослых людзей-марсіян…

У мармуровай пустыні

Пераляцеўшы, перанёсшыся думковым зрокам па-за горы, лясы і даліны з-над узьберажжа штучна ўтворанага мора на далёкую і шырокую нейкую ўзвыш-раўніну, я апынуўся на шырачэзнай і роўнай, як стол, жаўклява-пясчаністай з ружаватымі плямамі марсіянскай пустыні [...]

На самым прыхадзе на гэтай пустыні, дзе цягнулася перак[6] лініі зроку тэрасістая лагчына, на дне якой невыяўнымі лініямі ні то прысыпаныя пяском чыгуначныя рэйкі, ні то — проста калавіньне звычайнай калёснай дарогі. У адным мейсцы ля гэтага невыразнага шляху… відалася наводдалі ў нейкай выемачнай лагчыне між гурбамі пяску — пясочнага колеру нейкая прынізістая зямляначнага тыпу будыніна. А на побліжжу відаліся выразна дзьве нейкія стугаравастыя[7] кучы каменьня. Адна з гэтых куч, крыху меншая і далейшая, складалася з насыпанага стогам дробнага ружаватага каменнага аскялёп’я. А другая куча, крыху большая і бліжэйшая, складалася з буйнога, даўжынёй каля паўмэтру, а шырынёй і таўшчынёй каля чвэрць мэтру, гладка ачэсанага на кант, канцястага, як цэгла, бледна-крэмавага, ружаватага штучна абробленага каменачосамі каменьня, якое было скінута, зьвернута ў беспарадкавую стугарастую кучу вышынёю ў сажань.

КРАІНА HESPERIS. 1932

Неўзабаве на вершаліну аскялёпачнай кучы пасыпаўся кінуты аднекуль град аскялёпкаў. А на вершаліне кучы часанага каменьня паявілася некалькі штук сьвежаўскінутых некім з-за кучы цаглявастых камянёў.

З усяго віджанага тут адчувалася, што тут нейкая з рухам працы каменаломня, а па-за гэтымі каменнымі кучамі сядзяць і работаюць каменачосы.

ВЕЧАР У ПУСТЫНІ НА МАРСЕ. 1932

КАМЕНАЛОМНЯ Ў ПУСТЫНІ НА МАРСЕ. 1931 (?).

Скора, нябаўна[8] выйшлі з-за большай кучы, кучы часанага каменьня, тры цёмна-шэрыя сутулаваценькія фігуры невялічкіх чалавечакаў, ростам каля мэтру. Вопратка гэтых чалавечакаў складалася з чыста вадалазьніцкага касьцюму, касьцюму, які ўжываецца нашымі зямнымі маракамі дзеля глыбокага і доўгага ляжаньня пад вадой. Толькі з тэй розьніцай, што не відалася ў касьцюмах гэтых трох маларослых марсіян ані паветразьменных трубак, ані якіх-небудзь кляпанаў, мэталёвых абручоў і розных зашпілек. Ды замейсц круглых вадалазьніцкіх вакон перад вачмі ў шоламе — толькі адно шырокае прастакутнае зацягнутае ці то сьлюдой, ці то гнутым шклом ваконца, празь якое можна глядзець і наўперад, і ўніз, і ў бакі.

З павярхоўнавыглядных асаблівасьцяў тых, якімі б маглі розьніцца ад нашых зямлян гэтыя выразна бачаныя фігуркі людзей маларослай расы, жыхароў Марса, — хіба толькі сваёю маларосласьцю, сутулаватасьцю і невялічкімі караткавымі ступнямі ног. У рухах жа, бадай што, зусім мала розьніліся ад зямлян: паходка лёгкая, скорая, але не парывістая, а мяккая, элястычная.

Яны лёгка і плаўна, без падкульгаваньня і без валюханьня з боку на бок, ціха й роўненька прайшлі адзін за адным па лагчыне і, павярнуўшыся ўправа, перак невыразнага прызнаку праторанай дарогі, направіліся ў той бок, дзе відалася ў нейкай вылогавіне пяскоў мураваная буда, якая, бадай што, і зьяўляецца іхным каменаломніцкім прыстанішчам у гэтай пустыні, багатай плітамі падатлівага ломцы і здатнага да чоскі на будаўнічы матар’ял мяккаватага каменю, прыгожага сваім бледна-ружовым колерам мармуру.

У КРАІНАХ ЛЮДЗЕЙ-МАРСІЯН УМЕРКАВАНАРОСЛАЙ БЕЛАЙ РАСЫ

У паўднёвых лясах вострава (Sirtis)

Цёмна-зялёная пушча магутнарослага густога ігластага лесу, ні то ялавастага, ні то саснавастага бору, пакрываючага плашчагорыстую ўзвыш, раўнамерна паперакрайваную даўгімі роўналінейнымі, побачлежнымі між сабою, страшна глыбокімі крутабярэжыстымі цёмнаводнымі ляснымі азёрамі вады, напамінаючымі сабой некаторыя роўнанапрамкавыя не шырокія, але даўгія і глыбокія скандынаўскія фіёрды, пераквострыя, крутыя, роўныя, сталагорыстыя ўзьбярэжжы гэтых азёр абрасьлі цёмна-зялёным аж да чарнаты густым борам хваявастага лесу, які адбіваецца магутнаю цёмнай сьцяной у гладкіх, што люстра, ціха стаячых водах гэтых нешырокіх, шырынёй як у чвэрць вярсты, даўгіх міжузгорысталесных цёмнаводных лук-фіёрдаў. Толькі там ды сям, як быццам дзеля нейкай разнавыгляднасьці, малююцца сьветла-зялёнымі плямамі на цёмным фоне сьцяны высокага бору, адбіваючыся ў цёмным люстры вады гэтых фіёрдаў, стройнарослыя яваравастыя адзінотныя лісьцястыя дрэвы, быццам нашыя маёвыя бярозкі.

Чым далей на паўдзён ад гэтых цёмнаводных міжлесных лук-фіёрдаў, тым болей, тым часьцей-гусьцей лісьцястага лесу.

На аднэй з палянак лісьцястага лесу сьвяціліся бела-ружаватаю плямай сьцены нейкага невялікага, але прасторнага і прыгожага па форме выгляду сваёй архітэктуры мураванага аднастольнага[9] дому.

Кругом дому зеленавацелі нізкарослыя бухоныя[10] кусты і невысокія лісьцястыя дрэвы нейкага саду. А над домам серабрылася пагоднае марсіянскае неба, у паветры ж адчувалася млява-цёплая лагодная лень вясны.

У бок дому, праз сад, цягнулася шырокая і гладкая пясочнага колеру сьцежка.

У бледна-крэмавых, ружаватага вадценку, невысокіх і гладкіх сьценах гэтага дому цемнавацелі два вялікіх, шырынёй як у сажань, квадратаватых вакны і адны нешырокія, зьлева, ля куту, каштанаватыя дзьверы з прастакутным шырокім ваконцам уверсе. А па-над дзьвярмі ўзвышаўся авальна-прастакуцістым шчытом уверсе франтончык.

Ад вугла дому, дзе былі ўваходныя дзьверы, высоўвалася наўперад нейкая даўгая, даўжынёй каля чатырох ці пяці сажон, такой самай вышыні, як і сьцены дому, глухая, без вакон, бакавая сьцяна нейкай вузкаватакарыдорыстай галерэйкі, канец якой, на ўзбліжжу, заканчваўся такім самым, як і над дзьвярмі дому, гладкасьценным шчытом франтону, у якім прасьвечваўся адкрыты дзьвярны праход, празь які відалася ўсё нутры гэтай галерэйкі, прыпамінаючай нашыя зямныя вэранды або аранжарэі для вазонаў. Бо правая сьцяна гэтай галерэйкі была глухой, безваконнай, а левай сьцяны, якая выходзіла на прыслоньне ў нейкі сад, зусім не было, а ейнае мейсца замяшчалася нейкімі рэдка расстаўленымі чатырохкантовымі, адкосістымі ўнутры, нейкімі чырвонакаменнымі быкамі[11], якія ў сваёй аснове займалі сабой чуць не да асяродку праходу ў гэтым карыдоры.

Як быццам у адказ на зацікаўленасьць ведаць, што там дзеецца ўсярэдзіне гэтага марсіянскага адзінотнага дому, раскрыўся абраз, прадстаўляючы нутро гэтага дому, разам зь ягонымі жыхарамі, у нейкім дзіўным супакойным сьвяточным настроі.

Досыць прасторная, асьветленая зь дзьвюх сьцен, пад кутом, агромнымі вокнамі, гладкасьценная пласкастольная саля[12]. Высокія белыя сьцены гэтай салі аднізу аж пад верх былі абцягнуты, абабіты скрозь, кругом цёмнакалёрыстага тону ўзорыстымі дыванамі. На асяродку гэтай салі стаяў шырокі круглы ці то вельмі васьмінакальны[13] стол, накрыты бледнакалёрыстай з узорамі тканінай, якая зьвісала кругом са столу аж да самага блізка нізу.

Сярод столу стаяў бледна-папеляты, упрыгожаны дробнымі рознакалёрнымі каменькамі стаўбунчык-падбукетнік, над якім красаваўся з ружованькіх, сіняваценькіх і беленькіх дробных кветак букецік. А побач з падбукетнікам стаяла невялічкая белая, як з матованага серабра, упрыгожаная бліскучкамі рознакалёрных камянькоў скрыначка-шкатулка.

А па-за тым круглым сталом сядзелі дзьве белыя, апранутыя ў беласьнежныя ценкатканыя вопраткі, белатварыя, досыць поўныя, умяркованага росту кабеты, галовы якіх былі ўвянчаны нейкімі белымі, зь зелянькавымі і сінявымі каменькамі, дыядэмнымі чапцамі, шмат падобнымі да нашых старасьвецкіх чапцоў, якімі даўней упрыгажалі сабе чало славянскія баяркі.

З усіх павярхоўнавыглядных асаблівасьцяў гэтых дам-марсіянак кідаліся ў вочы… іхныя бязбровыя, ясна-сінія, досыць буйныя, белкаватыя, гледзячыя на поўную раскрытую вясёлку рухавыя вочы, надта ж белыя, далікатнаскурыя, акруглена-поўныя, маладжавыя твары, курнасаватыя, умяркованай велічыні насы, з акругленымі вуснамі вузкаватапроразныя губы, белыя або бледна-папелятыя, пад дыядэмамі, валасы ды надта ж кароткія шыі, робячыя ўражаньне, што іхныя галовы з шыракаватым падбародзьдзем былі прырошчанымі безь ніякай шыі проста да тулава.

Яны непаварушліва сядзелі, пераносячы свой беглы зрок то направа, то налева, і не адна зь іх, з гэтых белых дам, не пакранула галавой, каб павярнуцца ў той ці іншы бок сваім тварам, а толькі вачмі.

У супакойных дабрадушных, а заадно паважных тварах гэтых дзьвюх прадстаўніц людзей-марсіян белай расы адчуваліся нейкая дабрадушная і далікатная прастата і бесклапотлівасьць.

Праз адчыненыя ў куце дзьверы відалася і яшчэ адна невялічкая саля з абцягнутымі, абабітымі скрозь-кругом аднізу аж да самай столі па сьценах цёмнакалёрыстымі бархацістымі дыванамі.

Каля сьцен гэтай салі стаялі ня надта даўгія, але шырокія, безь ніякіх адвалаў, пакрытыя такімі ж самымі дыванамі, як і на сьценах, мяккападушыстыя канапы.

Узоры гэтых дываноў, як давялося да іх бліжэй прыгледзецца, складаліся не з геамэтрычнай, а з крываконтурнай арнамэнтацыі са стылізаванага цёмна-зялёнага лісьця нейкай шырокалісьцястай расьліны з бледна-жаўтаватымі аблямоўкамі на цёмна-вішнёвым фоне.

ШТО БАЧАНА Ў КРАІНАХ ЗВЫЧАЙНАРОСЛЫХ МАРСІЯН БЕЛАЙ РАСЫ ЯШЧЭ

Жывёлы

Бачыў галаву бяспоўстага, галаскурага мядзьведзя: морда караткавая і акруглістая, як у прыгожа складзенага нашага быдловага сабакі; вушы куртатыя, як у мядзьведзя; лоб шыракаваты, акруглясты і выпуклы; вочы круглыя, буравата-шэрыя, без сукосных проразяў, а выраз воч досыць лагодны, або, як кажуць, разумны.

Карак-шыя тоўсты, круглы, як у добра адкормленага асмалёнага парсюка.

Скура зямлістага колеру, зь нераўнамернымі цёмна-бруднымі плямамі на ёй, прыпамінаючая гладкую і таўстую абязшэршчаную скуру заколатага і асмаленага добра адкормленага парсюка, па аскробцы яго ад асмолу.

__________

Гэтакага ж самага, галаскурага, мядзьведзя бачыў і ў другі раз — і цалкам ува ўвесь рост ягоны, але добра разгледзець ягоны павярхоўны выгляд не давялося, бо гэтая жывёла знаходзілася ў нейкім занадта цемнаватым памяшканьні, дзе яна стаяла ў нейкім застойку і нешта ела пастаўленае ёй з карыта, якое знаходзілася пастаўленым не на зямлі, а шмат вышэй, так, каб гэтая жывёліна не патрабавала схіляць сваёй галавы пры ядзе.

Велічыня гэтай чатырохногай жывёліны, як відалася, у вышыню каля мэтра бяз чвэрці, а ў даўжыню каля мэтра зь лішнім.

__________

А побач з гэтым бяспоўстым мядзьведзем, у нейкім іншым цемнаватым памяшканьні, стаяла і таксама ела з узьнятай галавой таксама чацьвяраногая, але нашмат большая за першую, нейкая даўгая чорная жывёла, шмат чым падобная да нашай зямной каровы і тэй даўгой чорнай каровы, якую пазьней бачыў запрэжанай у нейкую шырокую двухколую арбу.

У КРАІНАХ РАСЫ ЧЫРВОНАСКУРЫХ БЕЗВАЛОСЫХ СУТУЛАВАТЫХ БУЙНАРОСЛЫХ МАРСІЯН

Самнамбулістычна-тэлевізійныя[14] эскізы

…Дзень быў пагодны, на воддальлі серабрылася яснае неба.

Між выпуклястымі калёнамі тэй калянаднай бясстрэхай будоўлі бегалі і расхаджавалі, мітусіліся ў руху сваім каранастыя шэрыя фігуры невялічкага росту круглагаловых, круглалікіх, курнасаватых, сьветла-папелятатварых, сіваватавалосых, апранутых у нейкія шэрыя махнатарукавыя каптаны чалавекападобных істот, якія па свайму шалаўліваму руху прыпаміналі нашых школьных дзяцей-падуросткаў у часіну міжлекцыйнай пярэрвы.

МАРМУРОВЫ ПАЛАЦ-ГАЛЕРЭЯ Ў ЭКВАТАРЫЯЛЬНАЙ КРАІНЕ НА МАРСЕ. 1931

Скора, нябаўна ўся гэтая суматошна-рухавая кумпанія раздваілася на дзьве роўныя староны ды, сьпешна разьбегшыся на бакі, сьціхамірыўшыся, расьселася па падкалёньню ў рады і супакойна, уважна зьвярнула свае бледна-папялястыя, як быццам крыху скуластыя круглаватыя твары ў адзін бок, наўперад, на асяродак калянаднай алеі, на якой паявілася досыць вялікая шэрая чалавекападобная фігура, якая ціхай супакойнай хадою ўзыйшла на асяродак шпалеры з пасядаўшымі ў два рады па бакох тымі круглалікімі ліліпутамі, бо ў параўнаньні зь імі фігура гэтага чалавека здавалася проста веліканам.

Яшчэ хвілінка — і я выразна ўбачыў скрозь шырачэзныя квадратныя міжтрымныя адтуліны, як перад маім ваччу прайшоў унізе між калёнамі і пасеўшымі ля іх радамі тымі ліліпутамі агромнага росту сутулаваты чалавек, апрануты ў гладкі шэры безрукавы плашч-ратонду. Фігура гэтага чалавека-велікана прадстаўляла сабой або надта сутулаватага, або зусім бяз шыі.

Колёр скуры ягонага твару быў чырванавата-жоўтым — так, як адваротная мездравая старана сухой старой бяросты. Ён быў даўгалік, даўганос і зусім безвалосым. Ягонае адсядзіста-выпуклае чало было шырокім, але, прапарцыянальна даўжыні твару, не высокім. Ягоныя вочы з гарызантальнымі, але надта ж вузкімі проразямі. Бровы чорныя, ценкія, дугавастыя, як сярпкі ветаха ці маладзіка. А між бровамі і вузкімі проразямі воч — гладкаватыя і шырокія праміжуткі. Нос роўны, на пераносіцы цянклявы, кнізу таўсьцейшы і надта ж даўгі. Проразь губы і таўшчыня вусен умеркаваныя. Але падбародак зусім мала прыкметны. Побач з падбарод[кам] як быццам абвісалі досыць поўныя пацяглавата ссунутыя шчокі. Вушэй жа добра не падмеціў — магчыма, што надта сплошаныя і прылёгшыя.

НА ЭКВАТАРЫ. МАРСІЯНІН-ПЕДАГОГ ЖОЎТА-БРОНЗАВАЙ РАСЫ. 1931 (?).

Скуластасьці твару ды сукоснасьці вачных проразяў, як і броў з узьнятымі вонкавымі накаламі[15], — што можам наглядаць у тыпах нашай зямной жоўтай, т. зв. мангольскай, расы, — не відалася ані крыху.

З валасістага абрасьцьця, як валасы, барада ды вусы, апрыч ценкіх чорных броў, не відалася і прызнаку, як не відалася таксама, ці ягоная галава мела хоць бы кароткую шыю, на якой бы магчыма было паварачваць галаву незалежна ад тулава, ці была проста прыросшай да апошняга безь ніякай шыі.

Рух паходкі ягонай быў ціхі і роўны, паважны і да таго плаўны, што корпус ідучага рабіў уражаньне не як ідучага, а як плывучага стоючы на ціха плывучым чаўне.

У выразе твару гэтага дзіўнага задумчывага чалавека сьвяціліся прызнакі адсутнасьці нястрыманых корцяў, уступіўшых сваё мейсца супакойнай паважнай сталасьці, цярплівасьці і розуму глыбока мысьлячага чалавека.

Як ні экзатычнымі здаваліся рысы твару ягонага, аднак жа ў міне ягонай адчувалася нешта свойскае, далікатнае, сымпатычнае.

Ад “залачаць” — світаць.

Досвіткам.

Ценю.

Мачты.

Высакабортнага.

Упоперак.

Падобныя да стагоў.

Хутка.

Аднапавярховага.

Пышныя.

Прамежкавымі апорамі.

Зала.

Васьмікутны.

Тэлевізійны — ад лац. televisio — далёкабачанне.

Куткамі.

***

АСЯРОДКАВЫ КРУЖНІК САТУРНА

УРЫВАК З РУКАПІСНАЙ КНІГІ “ЖЫЦЬЦЁ НА ПЛЯНЭЦЕ САТУРНЕ”

ВІЛЬНЯ, ЛЕТА 1932 Г.

ЖЫЦЬЦЁ НА АСЯРОДКАВЫМ КРУЖНІКУ САТУРНА

САМНАМБУЛІСТЫЧНА-ТЭЛЕВІЗІЙНЫЯ[1] ЭСКІЗЫ

На Брылявіку[2]

Магутныя, таўшчэзныя, высокія і роўныя ствалы шматвяковых лісьцястых дрэў дубаклёну. Дзіўная дубрава. А па тэй дубраве там ды сям паміж дрэўя параскідаліся ў адзіночку шырокія прынізістыя пласкаватастрэхія сіваватыя дзераўляныя будоўлі, з усіх бакоў абвянечаныя шырокімі цяністымі вэрандамі, на гладкім і сухім цьвёрдым грунце, паросшым густою, мяккаю пырнікаватаю зялёнаю травой. А між тымі будоўлямі — што грасованыя[3] ў добраагледжаным парку, гладкавытаптаныя пясочнага колеру сьцежкі-дарожкі ў розных кірунках па тым лесе-дубраве.

Надвэранднае падстрэшша, якое ўтваралася з надпускаў пляскаватай чатырохсхоннай страхі ў тых будоўлях, апіралася на нетаўстыя чатырохкантовыя дзераўляныя стаўпцы, якія зьнізу былі пазлучаваныя вышынёй як у паяс нейкімі выплятанымі зь дзераўлянага паплёту рашоткамі.

А на тых вэрандах, як відалася ў некаторых гэтых абвэранджаных дамах, аддыхалі, як відалася здалёку, нейкія ў сіваватых жаноцкіх вопратках чалавекавыглядныя істоты.

Бачачы гэтую лясную калёнію, паселішча жывых людзей, зусім ня верылася, што ўсё гэта дзесь там, далёка-далёка, на бязьмерных адлегласьцях ад нас, у пазавоблачных прасторах, на нейкім абадзе кружніка плянэты Сатурна, а ня ў нас тут, на Зямлі, дзесь у Скандынавіі ці якойсь Канадзе летняю парой. Але крыху пазьней, празь нейкую хвілінку, прыйшлося пераканацца, што ўсё тут віджанае ў запраўднасьці ж ня нашае зямное.

Пагодная летняя ціхая раніца. На вершалінах высокіх і бухонавяхацістых[4] дрэў негустога, рэдкага лесу ружавацеюць сьветлыя плямы праменьня ўсходзячага сонца.

Непадалёку тэй лясной калёніі, ляснога людзкога паселішча, разьляглася шырокая, роўная, пакрытая аксаміцістым дываном з маладой зялёнай пырнікавастай травы зялёная палянка. А на гэтай палянцы, непадалёку ад гладка пратаптанай сьцежкі, сядзела-паседжвала на зялёным траўніку невялічкая ростам, як нашыя зямныя сямілеткі, дзіўнай красы, прыгожанькая, што русалачка, русакудрая дзяўчынка, якая, не спускаючы вочак сваіх, з радасным выразам міны пазірала на першыя праменьчыкі сьвету ўсхадзячага сонца, якія прабіваліся скрозь падгальлё акружаючага лесу.

КУРОРТНА-ДАЧНЫЯ БУДЫНКІ САТУРНЯН НА БРЫЛЯВІКУ. 1931

Дзяўчынка гэтая была апранута ў сьветлакалёрыстую, лёганькую, зь ценкай, быццам батыставай, далікатнай тканіны вопратку з шырокімі зьвісаючымі рукавамі і зь безкаўнерным горсікам[5]. Каля горсіку кругом шыйкі і на рукавах у аблямоўцы паблісквалі нейкія серабрыстыя і ружаваценькія бліскучкі.

А на тканіне ейнай вопраткі маляваліся бледнакалёрыстыя ружовыя, белыя і сьветла-гранатавыя дробненькія ўзоры, якія складаліся з разнаформных дробных плямак, кропак і маладзічкоў.

У міне ейнага ўмяркована акругленага маладога белага ружаватага тварыку, з досыць высакаватым прыгожанькім чалом, роўным носікам, умяркованымі неадутліватымі шчочкамі ды невялічкай, з прыгожанькімі вуснамі, губай, сьвяцілася нейкая незразумелая і сталасьць, і пэўнасьць розуму дарослых людзей, а разам і дзіцячая жыцьцярадаснасьць.

Зь ейных пазіраючых на поўную круглату вясёлкі кругленькіх воч, якія здалёку здаваліся быццам акуляры, павеявала чымсьці таямніча-загадкавым, унушаючым да ейнай асобы нейкае эстэтычнае пачуцьцё і павагу, як да прыгожанькай істоты з высокім інтэлектам.

Адкуль яна, чыя яна і хто яна такая? Бо ў рысах асобы гэтай пекнай маленькай істоты як быццам нешта-нейкае знаёмае.

Прыгледзеўшыся да ейных акругленых сінявата-шаравенькіх воч, аказалася, што ейныя вочы зусім ня так збудаваны, як нашы. Кругом звычайнага, як і ў нашых вачах, кругленькага зрэнка расходзілася каляровымі (сіня-сінявымі і зелянькавымі) праменьчыкамі шырокая круглая вясёлка, якая занімала сабою блізка тое, што ўвесь вачны яблык, не пазастаўляючы на ім мейсца для бялка. А кругом вясёлкі, у сваю чаргу, правідловым[6], як з-пад цыркуля, кружком ахілялі вока павекі, абрамляючы вясёлку, ні то ў сваіх берагах, ні то ў самой вясёлцы, якая наводдаль ад зрэнка здавалася цямнейшай — нейкім вузенькім цёмным кружком, выразны цёмны абадок.

Яшчэ дзьве асаблівасьці: не відалася, каб гэтая прыгожанькая істота хоць бы раз кранула павечкамі ды сплюскаватымі вачмі — як быццам зусім не былі яны ў яе рухомы, — гэта адно; а другое — гэта тое, што не відалася вушэй, якія або былі гладка прыкрытымі зьвісаючымі аж да плеч гладзенькімі космамі сьветла-русых валасоў, або гэтая незямнога паходжаньня прыгожанькая істотка зусім іх ня мела.

А ня маючы вушэй, — значыць быць бяз слуху. А быць бяз слуху — значыць не абладаць і дарам мовы ды сьпеву, як у нас глуханямыя. Але нашая глухата — нямыя, ня маючы з прыроды іншага дару для паразуменьня зь іншымі, паразумяваюцца ўмоўнымі знакамі праз рухі, як кажуць, “на мігі”. Але тут, як мне давялося заабсэрваваць[7], — зусім штось іншае. Гэтая прыгожанькая, як ружа, істота, як мне здавалася, бачыла мяне як нейкія зданкі, і гэта яе зусім ня толькі не перапудзіла, а нават ня надта ўзьдзівавала, і глядзела на мяне зусім проста, як на яву, дый нават даючы мне адчуць празь нейкія таямнічыя павевы ад сініх воч, што я ёй зусім ня страшан, а камічан. Асабліва здаваліся ёй сьмешнымі мае вушы і ногі ў калошах нагавіц, як зашытыя ў нейкія вузкія чорныя паласкаватыя мяшкі.

Уражаньне агулам такое, што тутэйшыя людзі бяз слуху і бяз мовы, а гавораць між сабою вачмі — праз зрок, нейкім магнэтычным друг друга адчуваньнем, а ня нашымі ўмоўнымі праз нутрагубныя прыцяскі языком з учасьцьцем вусен і зеву гарляковымі гукамі, якімі мы можам карыстацца як штучнымі выразамі нашага рассудку, безь ніякага ўчасьцьця ў іх свайго натуральнага шчыра-праўдзівага пачуцьця, як кажуць, “з чыстай душой і ад шчырага сэрца”.

Непадалёку тэй зялёнай міжлеснай палянкі, на якой любавалася золакам прыгожага раньня русакудрая круглавоканькая красавіца-дзяўчынка, адкрываўся чыста надморскага характару краявід. Краявід загадкавага ўзмор’я. На ўзбліжжу ценявацела цёмна-сызая, шырокая, пласкаватастрэхая, акружаная кругом крытымі вэрандамі нейкая дзераўляная будыніна. Перад гэтай будынінай зеленавацелі паразьдзяляныя роўналінейнымі гладка выграсаванымі пясчанага колеру дарожкамі зялёныя траўнікі. А па-за гэнай будынінай ценявацеліся скрозь туманаватае ранічнае паветра цёмна-зялёныя сыльвэты[8] разьвесіставяхоцістых дрэў нейкай абсады. А па-за подгальлю дрэў гэнай абсады тут жа, блізка, як у некалькі крокаў за ёю, вырысоўваўся цьмяна роўналінейны бераг нейкага сіняга, адбіваючага ў сябе нябесную сінь, ціхаводнага мора. Дрэвы тэй надузьберажнай абсады, якія здалёку здаваліся шырокаразьветлістымі каштанамі, зблізку ж аказаліся зусім не лісьцястымі, а іглястымі цёмна-зялёнымі вілаватастволістымі гіганцкіх памераў ялаўцамі.

У накале[9] траўніку, які знаходзіўся між шпалераю гэтай надузьберажнай ялаўцовай абсады і абшырным вэрандзістым домам, над крыжоўкаю дзьвюх просталінейных, знаць што выграсаваных, роўненькіх і гладкіх пясчаных дарожак, стаяў тоўсты, высакаваты, ні то мураваны, ні то дзераўляны ды памалёваны, чырвоны васьміграністы стоўп. Верх гэтага стаўпа завяршаўся васьміграннай пірамідкай. А кругом вершаліны гэтага стаўпа, трымаючыся на рамёнах, відаліся два агромныя гарызантальна распаложаныя адзін над адным цяжкарабрыстыя шыракаплецістыя ўшыр чырвоныя кругі.

Верхні зь іх быў большым, плазамі[10] шырэйшым, а ніжэйшы — меншым і плазамі крыху вузейшым за верхні.

А пад тымі кругамі на стаўпе з чатырох бакоў, па тры, адзін над другім, белавацелі, сьвецячыся ўва ўсе чатыры бакі сьвету, дванаццаць чарапоў галоў чалавечых.

НАД БЕЗДАННЮ… ЗНАК ПЕРАСЦЯРОГІ НА КРАІ КАЛЬЦА САТУРНА. 1931

Чарапы гэтыя, якія па тры, адзін над другім, былі напалавіну ўсаджаны патыліцамі ў плаз стаўпа, мелі выгляд зусім мала чым розьнячых ад чарапоў з галоў людзей зямнога паходжаньня: чало кубаваста-авальнае, выпуклае і па прапорцыі адносна цэласьці твару досыць высокае. Скулавыя лучайкі, сківіцы, падбародак і зубы — бадай што, такія самыя, як і ў нашых белых эўрапейцаў арыйскага паходжаньня. Толькі вось бровачныя дугі ды вачныя гнёзды — занадта акругленыя, як пад цыркуль. А косьць пераносіцы была роўная і даўгая, як відалася, павінна была даходзіць аж да самага канца носу, замяняючы сабой насавыя храшчы, якія пасьля сябе ў чарапах нашых зямлян пазастаўляюць вялікую адтуліну, а ў гэных чарапах такой вялікай адтуліны не відалася.

Чарапы гэтыя былі белымі, як сьнег, а выпукласьці на іх былі бліскучымі, як глязураваны фарфор. А ад гэтага страшнага чырвонага стаўпа з кружнікамі ды чарапамі чалавечых галоў адходзіла грасованая дарожка ў бок недалёкага паросшага буйнаю травой берагу таго сіняга валшэбнага мора, завяртаючыся ў алею ялаўцавастых дрэў надузьберажнай абсады.

_____________

Непадалёку лясной калёніі і тэй надпропаснай[11] кліматычнай станцыі, дзе стаяў чырвоны стоўп-глёбус з дванаццацьцю фарфоравымі лямпачнымі клёшамі[12] — чарапамі чалавечых галоў, як знак надпропаснай перасьцярогі для гасьцей тамтэйшага ляснога надузьберажнага кліматычнага курорту — як відалася.

Углыб краіны ад таго надпропаснага ўзьбярэжжа, дзе ўжо распачыналіся гладка-роўныя палявыя прасторы, усаджаныя раскінутымі ў адзіночку бахмацістымі дрэвамі ды садамі невялічкіх людзкіх паселішчаў, відалася ўзвышаючаяся над рэштам высокая й шырокая кубічнага выгляду нейкая глухасьценная крывава-чырвоная, як кажуць, нялюдзкая, жудаснага выгляду будыніна. Будыніна гэта ня мела ні страхі, ні вокан, ані нават дзьвярэй, як відалася, ейныя роўныя і гладкія, глухія, цёмна-чырвоныя, крывавага колеру сьцены, якія, як відалася, былі пакрыты нейкаю глязур’ю, бо блішчэлі, рабілі вельмі напружанае ўражаньне, прадстаўляючы зь сябе нешта жудаснае, адмоўнае, страшнае і незразумелае. Што гэта? Хорам — ня хорам, маўзалей — не маўзалей, турма — не турма, а мо і турма, страшная, цямнічная, сьмяротная турма, узьнесеная, узбудаваная на крыжуючых дарогах сярод гладкага роўнага поля нейкім валадаром-тыранам, на пострах сваім падданым, як страшылішча.

АСТРАН — АБСЕРВАТОРЫЯ З КВАДРАНТАМ НА КАЛЬЦЫ САТУРНА. 1931

Падаўшыся зрокам на ўзбліжжа да гэтага крывава-чырвонага безваконнага страшылішча, я пачаў яго аглядаць. У верхнім правым куце канцавой сьцяны, якая блішчэла, бо была асьветлена сонцам, аказалася невялічкае вузкаватае стацявое[13] ваконца, як ядыная адтуліна, прапускаючая ў нутро гэтай агромнай цямніцы праменьчык сьвету і без таго маласьветнага сатурнянскага сонца.

А што калі я гляну скрозь гэтае ваконца ў нутро гэтай хатушні, дзе, магчыма, што як і ў нас, на нашай грэшнай Зямлі, у старадаўнейшыя часы ў падвалах гішпанскай інквізыцыі гараць распаленыя печы агню, вісяць ланцугі з наручнікамі ды нашыйнікамі, стаяць набітыя зялезнымі шпілямі ловы, напякаюцца ў тых печах зялезныя клешчы, зялезныя пальчаткі ды гішпанскія боцікі, круцяцца зубчастыя касьцяломныя машыны дый шмат якія іншыя “высокай тэхнікі” старадаўнейшых часоў “вынаходкі”. А каля сьцен, кругом сядалішча высокапастаўленага тамтэйшага судзьдзі і пракурора, вісяць падвешаныя за рукі ды прывязаныя да іксавастых крыжоў, корчучыся ад болі калоцьця, біцьця ды прыпёкаў на дапросе, грэшныя прыступнікі, чараўнікі, чарнакніжнікі, бязбожнікі, вераадступнікі, непачытацелі ўлад і рознага роду адшчапенцы і вальнадумцы, як нашыя Бруно з Галілеем.

Узьняўся ды й глянуў. І што ж я там убачыў?! А роўна што й нічога, — апроч выглядаўшых праз ваконца, пазіраючых угору на неба, на якім сьвяцілася сонца, пары буйнаватых і круглых безьбялковых нейчых вачэй ды цемнаты, — нічога-анічагусенькі не пабачыў.

Для чаго б мог служыць гэтае чырвонае страшылішча, — я так бы і не дазнаўся. Але адзін з маіх землячкоў, вясковы інтэлігент, мой добры знаёмы[14], які ня менш мяне цікавіцца касмалёгіяй, дапамог мне ў гэтым:

— Ды гэта ж старадаўнейшага тыпу бестэлескопная астранамічная абсэрваторыя з квадрантам, — заўважыў мне мой госьць, разглядаючы альбом маіх зарысовак. — Вось праз гэтае ваконца, што ў сьцяне, яны глядзяць на неба.

Тэлевізійны — ад лац. televisio — далёкабачанне.

Хаця яшчэ ў ХІХ ст. было даведзена, што кольцы Сатурна не ёсць суцэльнай паверхняй, а складаюцца з мноства паасобных дробных часцінак, Язэп Драздовіч прытрымліваўся іншага меркавання. Ён лічыў, што ў кружніку Сатурна ёсць і “суцэльнацелыя абручы”, і “разрозненацелыя”.

У сваёй кнізе “Нябесныя бегі” Драздовіч надаваў “суцэльнацелым абручам” адмысловыя назвы: “Для нутранога, найбольш шырокага, брылявастага, — Брылявік; для вонкавага, брыжавастага, — Брыжавік, а для ягонага агбавога, абадавастага брыжу, — Абадніца, або проста Брыж”. Драздовіч лічыў, што на гэтых, суцэльнацелых, кольцах Сатурна можа — і нават павінна быць — “нармальнае жыцьцё, шмат чым падобнае да нашага зямнога”.

Грасаваць — рыхліць, матычыць.

З пышнаю кронай.

Ліфам (верхняя частка жаночага адзення).

Дакладным, правільным.

Назiраць.

Сiлуэты, абрысы.

У куце.

Плошчаю.

Надпрорвавай.

Абажурамі, каўпакамі.

Вертыкальнае.

Аграном і пісьменьнік Я. П-ка (заўв. Я. Драздовіча).

Маецца на ўвазе Янка Пачопка (1890–1977) — пісьменнік, фалькларыст. Акрамя вершаў, апавяданняў (друкаваліся ў “Нашай Ніве”, “Маланцы”, “Калосьсі”, “Хрысьціянскай думцы” і г. д.), камедыі “Гурток”, напісаў шэраг кніг на сельскагаспадарчыя тэмы, адну з якіх — “Пчолы і як вадзіць іх у рамовых вуллях” (1923) — праілюстраваў ягоны блізкі сябра Язэп Драздовіч.

https://drazdovich.by/article/all

Міхась СКОБЛА

ПАДАРОЖНІК ПА СУСВЕЦЕ

Язэпа Драздовіча можна назваць першым беларускім касманаўтам. Яшчэ на месцы касмадрома Байканур пасвіліся дзікія суслікі, яшчэ ў правінцыйнай Калузе стары школьны настаўнік Цыялкоўскі толькі накрэсліваў праекты першых касмічных караблёў, а летуценны мастак з засценка Пунькі на Віленшчыне ўжо апісваў убачаныя ім краявіды — на Месяцы, Венеры, Сатурне. Апісваў дэталёва знешнасць лунідаў і сатурнянаў, апісваў падрабязна расліны на гэтых планетах, маляваў тамтэйшыя экзатычныя пейзажы.

Пра касмічны турызм свет загаварыў у пачатку ХХІ стагоддзя. Тады ж з’явіліся і першыя касманаўты-турысты — усмешлівыя амерыканскія мільянеры, якія за некалькі галавакружных кульбітаў у стане бязважкасці гатовыя паражніць свае важкія кашалькі. Аднак першая «касмічная тарпеда» для міжзорных бізнес-ваяжоў была прыдуманая не ў сучасным канструктарскім бюро, а ў міжваеннай Вільні, у няпаленай майстэрні самадзейнага мастака, які мусіў маляваць насценныя дываны за кавалак хлеба ды начлег у цяпле.

У падарожжы на іншыя планеты Язэп Драздовіч выпраўляўся, як на пагасціны да суседа. Занатоўваў убачанае там без асаблівага здзіўлення, нібы апісваў суседскі падворак: «З пятніцы на суботу я меў шчасце зрабіць гадзінную вандровачку на Месяц. Тускласветная папялятая ноч. Ляту і аглядаю з птушынага палёту… Бачыў шмат крутагорых вадападаў, цяснін, астравоў. Пралятаў скрозь залацістабазальтавы грот. Бачыў гарачакрынічныя вадамёты — фантаны… Учора гадзіне а 12-й ночы бачыў на маладзіковым акрайцы Месяца пры ўзыходзячым сонцы вялікі і пекны горад… У міжгор’і чорнага вала ў краіне задымленага неба бачыў штучна пасаджаныя расліны, якія прыпомнілі мне наш хрэн і салату…

Што бачыў на Марсе. Роўная сцяна нейкіх скал, адгор’я. А ў сцяне — прастакутнія адтуліны дзвярэй і акон, з якіх даносіліся таемныя меладычныя гукі, якія прыпаміналі музыкальныя тоны струн цытры, а заадно і жураўлінае з выраю курлыканне… А па віджаным, падаўшыся ўглыб міжскальнай цясніны, я напаткаў стаячую пад шэрай скалой невялічкую камлюкаватую фігурку голага чарнаскурага чалавека. Ён меў досыць буйную, выпукласталобую і зусім безвалосую галаву, паўнашчокі акруглясты твар і нізкарослую фігуру…

Вяртаючыся з засаджанага парасоністымі дрэўцамі поля, бачыў чатырохногую пачвару — кот не кот, яшчар не яшчар, скура чорная, як у жука, тулава худое і доўгае, ногі кароткія, а галава круглая, як качан, рот шырокі, без носа, а вочы круглыя, вялікія — па яблыку, і блішчаць…

А хто гэтаму не верыць, хай праверыць праз тэлескопы, і я пэвен, што бальшыну таго, што мной апісана, убачыць як на далоні…»

Як гэта важна для мастака — быць пэўным у сваім бачанні свету і Сусвету! Такой бяды, што і сам Язэп Драздовіч свае касмалагічныя візіі «праверыць праз тэлескопы» не мог — уваход у абсерваторыю Віленскага універсітэта імя Стэфана Баторыя быў платным, а мастак часам не меў за што здаць паліто ў гардэроб.

Зорнае неба над намі… Чым яно вабіць чалавека, якую сілу мае над ім? Язэп Драздовіч у сваім спасціжэнні космасу кіраваўся найбольш інтуіцыяй, узыходзіў на свае арбіты ў снах, з заплюшчанымі вачыма, як той памесяўнік па страсе, якога аклікаць нельга — ачнецца і зваліцца долу. А мастака да будзённай рэчаіснасці вяртала шмат што. Вяртаў клопат пра хлеб надзённы. Вяртала беспрытулле і бесхацімства. Вярталі замкі і гарадзішчы, якія мусіў замалёўваць для нашчадкаў. Вярталі кепікі сяброў і знаёмых, якія на сур’ёзнае зацікаўленне мастака глядзелі як на вартае жалю дзівацтва.

Максім Танк у «Лістках календара» 7 траўня 1938 года зрабіў гэткі запіс: «Драздовіч падараваў мне сваю кнігу «Нябесныя бегі». Не знаю, які з яго астраном. Мне здаецца, што ён не праз тэлескоп, а праз бутэльку глядзеў на нябесныя бегі планет…» Дзеля справядлівасці ўсё ж адзначым, што мастацкі талент Драздовіча паэт прызнаваў, а ягоныя дываны называў «рэдкім скарбам, якому некалі і цаны не будзе».

Але хапала абыякавасці і няўвагі. У 1932 годзе Язэп Драздовіч закончыў напісанне навуковай манаграфіі «Гармонія планет Сонечнай сістэмы». Паслаў у Менск, у Акадэмію навук, зазначыўшы ў суправаджальным лісце: «Я знайшоў тлумачэнне паходжання планет і іх самакручэння…» Адказу так і не атрымаў. Пройдзе семдзесят шэсць гадоў, і ў цэнтры Еўропы навукоўцы збудуюць вялікі адронны калайдэр з тою самаю мэтаю — каб даведацца, як усё ж утварылася Сонечная сістэма. Каб жа падобны калайдэр меў у сваім распараджэнні ў засценку Пунькі самадзейны астраном Язэп Драздовіч! Глядзіш — і таямніцы Сусвету адкрыліся б чалавецтву значна раней.

Язэп Драздовіч, нібы ў чароўнае люстэрка, заглядаўся ў поўню, якая — не толькі апошняя квадра месяца, але і шматзначны панятак-вобраз у сусветнай культуры. І калі ўдзень, паводле вызначэння Максіма Багдановіча, «нам сонца асляпляла вочы», то начною парою таямнічы Сусвет прамаўляў да мастака галасамі найбліжэйшых зорак і паказваў яму фрагменты надрэальных косма-візіяў на круглым экране поўні.

У сусветнай мастацкай культуры найбліжэйшымі Драздовічу бачацца мне дзве постаці — літоўскі мастак Мікалоюс Чурлёніс і польскі паэт Канстанты Ільдэфанс Галчынскі. Паглядзіце на Чурлёнісаву «Санату зорак» — хіба не гучыць яна ва ўнісон з Драздовічавым «Космасам»? А з Галчынскім беларускі мастак хадзіў па адных і тых жа віленскіх вуліцах, яны маглі нават сустракацца на супольных беларуска-польскіх культурніцкіх вечарынах. Гэта даволі лёгка ўявіць, бо польскага паэта і беларускага мастака натхнялі тыя самыя рэчы і вобразы. Так, прачытаўшы лекцыю пра свой чарговы «палёт» на каляземныя планеты перад уяўнымі слухачамі, Язэп Драздовіч запісвае ў дзённіку фінальную фразу: «Месяц — гэта мір вечнапагоднага неба». А паглядзіце — «ніч яка місячна» на ягоных маляваных дыванах! Здаецца, месяц з палотнаў Драздовіча перавандраваў у вершы яшчэ аднаго памесяўніка — Галчынскага — і загаварыў там ад першай асобы:

Механізмам патайным рухомы,

Я плыву ў хаціны і харомы.

Дзіўна — пасля нашае сустрэчы

Ажываюць нежывыя рэчы.

Горад вымер пад маім паглядам

І абвіўся дзікім вінаградам.

Прыхавае цемра шпіль ці комін –

І туды дастане срэбны промень.

Хто ж такі я? Вам адкрыўшы душу,

Я па-польску развітацца мушу.

Рэчы мілыя, мой свеце ясны,

Добрай ночы ўсім, я хутка згасну.

Як памру — не плач, маё каханне,

Я вярнуся да цябе пад ранне,

Вытру слёзы, зазірну у вочы:

«Гэта я. Твой месяц. Сэрца ночы».

Літовец Чурлёніс, паляк Галчынскі і беларус Драздовіч — тры мастакі, тры песняры зорнага неба, з’яднаныя адной — віленскай — зямлёй пад нагамі. З усіх трох беларус у Сусвет узлятаў мо найдалей, адухаўляючы пэндзлем неабжытыя планеты, насяляючы іх жывымі істотамі. А калі не было за што купіць фарбаў і палатна, браў у рукі пяро і працягваў нястомна-захоплена паэтызаваць космас. «Віталёткі — аўрорынкі, якія кожную раніцу выходзяць са сваіх хатаў (на Месяцы — М.С.) на павітанне ўзыходзячага сонца, з распрасцёртымі рукамі, як да ўзлёту крыламі» — чытаем мы ў Драздовічавым дзённіку. І што з таго, што амерыканскія астранаўты пабывалі на Месяцы і не пабачылі там аніякіх віталётак? Яны проста перабраліся на іншую планету. Можа быць, на тую, дзе жыве Маленькі Прынц…

У чытача можа скласціся ўражанне, што Язэп Драздовіч быў гэткім сабе небажыхаром, які на зямлю апускаўся толькі вады папіць ды скарынку хлеба з’есці. Зусім не. Сваю Бацькаўшчыну, найперш Віленшчыну ды Віцебшчыну, ён схадзіў упоперак і ўдоўжкі. І, ад прыроды летуценнік, умеў прынесці людзям і практычную карысць.

З падказкі Янкі Купалы аздобіў вокладку першай кнігі Канстанцыі Буйло «Курганная кветка».

Для Віленскай беларускай гімназіі намаляваў першы ў гісторыі жывапісны партрэт Францішка Скарыны.

Вучыў беларускіх падлеткаў нялёгкаму рамяству мастака — у Вільні, у Радашковічах, у Беластоку. На старым фотаздымку пад імклівай Пагоняй — мастацкая секцыя Радашковіцкай гімназіі. Сорак два юныя мастакі! Сорак трэці — сам настаўнік, заклапочана-задаволены: столькі таленавітай моладзі нараджае беларуская зямля!

На просьбу землякоў распісаў сталоўку ў мястэчку Лужкі. Людзі абедалі, а вока ім цешылі яркапёрыя птушкі, што, нібы ў вырай, прыляцелі на зямлю з Марса ці Венеры. Але прыехаў нейкі чыноўнік, роспіс загадаў замаляваць, а на яго месца павесіць копію карціны Шышкіна.

І адкуль у нас гэткая паталагічная нелюбоў да свайго і гэткае пакланенне перад чужым? У суседзяў жа нашых сістэма каштоўнасцяў не парушаная. Гэтым летам мне давялося пабываць у Траццякоўскай галерэі. Сярод сотняў і сотняў выдатных і знакамітых мастакоў — толькі два беларусы: Станіслаў Жукоўскі і Вітольд Бялыніцкі-Біруля. І ўсё. Расейцам цікавае найперш сваё, а нам… Ці варта падлічваць, колькі выставачнай плошчы займае беларускае мастацтва ў нашым Нацыянальным мастацкім музеі?.. Да нядаўняга часу там Драздовіча ў экспазіцыі зусім не было. Дзякуй Богу, цяпер некалькі палотнаў з’явілася, хоць пад Драздовіча не шкодзіла б адвесці цэлую залу...

Я люблю спыняцца ў гэтым музейным закутку — перад «Зімовым сном» Бялыніцкага-Бірулі і «Пагоняй Ярылы» Язэпа Драздовіча. Першая карціна — супакойвае, даводзіць душу да малітоўнага стану. Другая — наадварот, бадзёрыць, узнімае дух. Славутая Багдановічава «Пагоня» біла ў сэрцы нас, біла мячамі. Драздовічава — рассейвала змрок нябыту зыркай паходняй. І абедзве — не давалі «чужынцамі быць». Дарэчы, сваёй Пагоняй мастак (рэдкі выпадак!) ганарыўся, як, мабыць, ніводным уласным творам. У 1921 годзе ён пісаў у Беларускі музей імя Івана Луцкевіча ў Вільні: «Не зважаючы на недастатак матэрыялаў, я ў працягу гэтага лета змог вымаляваць адзін абраз сімвалічнай пагоні — «Пагоня Яра (Ярылы)». Можа, няварта занадта хваліцца, але я ўжо заўважыў, што гэты мой абраз рабіў на адведаўшых мяне інтэлігентаў-беларусаў досыць моцнае ўражанне».

Заўважыў і я: сучасныя маладзёны стараюцца непрыкметна для наглядчыцы сфатаграфавацца на фоне Драздовічавай Пагоні, перапісваюць у нататнікі накрэслены на палатне дэвіз: Vita, Albarussia, Libertas — Жыццё, Беларусь, Свабода.

У свой час мне давялося быць рэдактарам альбома-манаграфіі «Язэп Драздовіч», выдадзенага выдавецтвам «Беллітфонд» у шматспадзеўнай серыі «Мастакі Беларусі». Памятаю сваё ўзрушэнне: больш-менш знаёмы мастак аказаўся яшчэ і выдатным разбяром, і таленавітым пісьменнікам. Вось, напрыклад, толькі адзін нешматслоўны абразок, па якім пазнаецца не толькі музычны густ Драздовіча, але і тагачаснае палітычнае ўладкаванне Еўропы: «Хадзілі да братоў нябожчыка ксяндза-беларуса Рамейкі новае радыё паслухаць: з Масквы — «аб калхозах», з Менску — «Лявоніха», з Варшавы — батлейка, з Будапешта — опера, з Прагі чэшскай — усялякага роду музыкі, з Берліна — апроч адных і тых самых маршаў — нічагусенькі».

Уразілі ў тым самым альбоме (каля трохсот твораў!) і драўляныя фігуры Божай Маці, святых і анёлаў, зробленыя для прыдарожных каплічак і ўкрыжаванняў. Колькі іх мокла пад дажджом і калела ў зімовыя сцюжы на дарогах Дзісеншчыны, Меншчыны, Віленшчыны — па ўсёй Заходняй Беларусі!

У рупліва сабраным музеі Язэпа Драздовіча ў Германавічах (хвала яго стваральніцы і апякунцы Адзе Райчонак!) сярод іншых дзівосных экспанатаў пабачыў я кій з фігурным навершнікам. Падобныя кіі вырабляў мастак на продаж, яны добра набываліся ў Вільні замежнымі турыстамі. На адным з кіёў, які так і хочацца назваць посахам, Драздовіч выразаў аблічча біблейскага Майсея, якога любіў «за маладцаватасць» і за галоўны пастулат у ягонай тэорыі стварэння свету: «Бог стварыў чалавека на свой вобраз і падабенства». Каму служыць сёння той посах, каго выводзіць «з няволі егіпецкай», каму некалдобістую дарогу намацвае?

Свае касмалагічныя відзежы Язэп Драздовіч старанна пераносіў на палатно, почасту матэрыялізуючы на ім сваю зямную мару пра гарманічны свет. Польскія ўлады зачынялі беларускія школы на «крэсах всходніх» — мастак станавіўся за мальберт і пісаў «Марсіянскую школу пад адкрытым небам». Распарадзіўся Віленскі магістрат адабраць майстэрню ў мастака Рафала Яхімовіча — сябра Язэп тут жа на палатне выбудаваў свой «Артаполіс» (горад мастацтва), дзе хапіла б месца ўсім беларускім творцам.

Шкада, што адну сваю відзежу Драздовіч так і не перанёс на палатно. Вось яна: «Назаўтра раніцай, ужо дзяньком, мне прывідзеўся сон — быццам я знаходжуся на тым месцы, дзе малюю (Францысева гумно), стаю, гляджу ў бок Князь-возера і віджу: ідзе наш спрадвечны Настаўнік — Хрыстос. Спачатку ён паказаўся мне звычайнай дзераўлянай фігурай, якіх мы нярэдка спатыкаем у старых уніяцкіх касцёлах, у пабочных алтарах — твар белы, барада і валасы шэрыя, кашуля цемнавата-белая з чырвоным прасцірадлам цераз плячо, а на галаве — чарнаватая, цярністая карона. І калі праходзіў Хрыстос міма мяне, я не заўважыў у твары Ягоным ані ценю, патрабуючага рабапрэклонства. Аблічча Ягонае было чыстае ад усялякай пагарды да асобы чалавека… Я ўкланіўся Яму…»

Аляксандр Іванаў пісаў сваё «Яўленне Хрыста народу» ажно дваццаць адзін год! Пісаў, жывучы ў Італіі, на беразе цёплага мора, адасобіўшыся ад паўсядзённых і будзённых турботаў. Ці мог Язэп Драздовіч гэтак жа самазабыўна адплысці ў свет мастацтва пад ветразем натхнення? Нават адчуўшы ўнутраны покліч, нават атрымаўшы знак звыш — не. Акадэмік жывапісу Іванаў атрымліваў ад дзяржавы пенсію (пачынаючы з дваццаці чатырох гадоў!), а ганарарам Язэпа Драздовіча мог пазайздросціць хіба жабрак на цвінтары.

Вось ён, няпоўны пералік «заробкаў» мастака за вясну, лета і восень 1934 года: «Для Ядзькі ў Лазовіках 1 дыван — за пяць аршынаў кужалю. Для Эміліі Янцэвічанкі ў Наваполлі — за гасцінства. Для Домценькі Няміры ў Юркаве — за гасцінства. Для паненак Юшкевічанак з Войткава 2 дываны — за пяць аршынаў кужалю. Для паненкі Сарафімы Мятлянкі ў Кухцінцах 1 дыван поўны — за два злотых. Для Ядзькі Фурсянкі ў Заполлі дыван у адну столку — за тры злотых… Ой, як трудна грош даецца!»

І ўсё ж, нягледзячы на «трудны грош», мастак ішоў ад засценка да засценка, ад вёскі да вёскі, ад мястэчка да мястэчка і рабіў сваю малааплатную працу — «дзеля развіцця мастацкага густу ў народзе той краіны, дзе радзіўся і вырас».

Адвечны спакой пануе на касмічных палотнах Язэпа Драздовіча. І моры там не ведаюць штормаў, і сады зацішныя, і кактусы стаяць нязрушна, як мармуровыя калоны.

А на зямлі ягоная ўлюбёная стыхія — вецер. (Калі, вядома, мастак не змалёўвае старое гарадзішча, архітэктурны помнік ці адметны тыпаж сялянкі ў народных строях.) На графічным аркушы «Святар-мудрэц» прысутнасць ветру адчуваецца ва ўсім — у павеўных валасах старога, у крылата напятым адзенні, у пульхнаватай кнізе, якой так і не церпіцца хутчэй гартацца, у прыгнутых вяршалінах дрэваў (улюбёны вобраз Драздовіча). Гляджу на ягоныя «ветравейныя» працы і міжволі прыходзяць на памяць радкі ўкраінскай паэткі Ліны Кастэнкі:

Якщо не можна вітер змалювати,

Прозорий вітер на ясному тлі, –

Змалюй дуби, могутні і крислати,

Котрі од вітру гнуться до землі.

Магутнага духам сваім крывіцка-беларускім Язэпа Драздовіча сагнула доля ў шэсцьдзесят шэсць няпоўных гадоў. І пахварэў нядоўга. Памёр ён у 1954 годзе, спачувальна, без злосці прамовіўшы да сваіх землякоў: «Вы пра мяне яшчэ згадаеце…»

Праз тры гады пасля смерці мастака ўзляцеў на каляземную арбіту першы штучны спадарожнік. Праз сем гадоў свет вітаў першага касманаўта — Юрыя Гагарына са Смаленшчыны. Праз дзевятнаццаць гадоў у космасе пабываў Пятро Клімук з Берасцейшчыны. Праз дваццаць тры гады блакітнай зямлёй з касмічных вышыняў любаваўся Уладзімір Кавалёнак, які нарадзіўся на Меншчыне.

Усе яны па-свойму расказалі пра ўбачанае. А Клімук нават захапляльную кнігу «Зоры — побач» напісаў, падлеткі да гэтай пары зачытваюцца.

Але першыя аповеды пра космас беларусы пачулі ўсё ж ад Язэпа Драздовіча. І не толькі пачулі, але і пабачылі незямныя краявіды, што ў самнамбулічных снах уяўляліся мастаку. І таму ён назаўсёды застанецца для нас першаадкрывальнікам таямнічай касмічнай прасторы.

http://media.catholic.by/nv/n46/art24.htm

1. Янка Маўр асуджаў запалоханую большасьць, якая бяздумна выконвае злачынныя загады аднаго чалавека.

10 траўня спаўняецца 135 гадоў з дня нараджэньня Янкі Маўра. Ці ня самы папулярны беларускі пісьменьнік сярэдзіны XX стагодзьдзя засмучаўся, што афіцыйная крытыка замоўчвала яго знакамітасьць.

«Чаму „неприличным“ упамянуць, напрыклад, што „Амок“ (і „Пекла“) выйшаў ва Ўкраіне, друкаваўся ў Амэрыцы? Чаму сорамна адзначыць, што „Сын вады“ друкаваўся ў Чэхаславакіі, а „Сьлёзы Тубі“ ў Англіі? Ёсьць пераклады на польскую і літоўскую мовы. А што ганебнага, скажам, у тым, што беларускія чытачы ў розных канцах Саюза шлюць мне пераклады на расейскую мову /.../? А чым не цікава, што ў адным партызанскім атрадзе на Палесьсі адзінай і галоўнай кнігай былі „Палескія рабінзоны“? /.../ Адзін капітан у Маскве казаў, што ён вывучаў беларускую мову толькі для таго, каб мець магчымасьць прачытаць кнігі Маўра. Вось дзе беларусізацыя!» (зь ліста да Алеся Якімовіча, 13 сакавіка 1945 г. / Янка Маўр. «Выбраныя творы». 2016).

2. У дзяцінстве конь адкусіў яму палец

«Я захварэў на воспу, маці панесла мяне ў бальніцу. /.../ Пазьней яна перад усімі хвалілася, што, нягледзячы на лячэньне дактароў, яна ўсё ж такі выратавала мяне. Асноўнае лячэньне было — кампрэсы. І вось аднаго разу маці бачыла, як у суседняга дзіцяці зьнялі з твару кампрэс, а разам зь ім выкаціліся і вочы. Тады мая маці стала здымаць зь мяне кампрэс, як толькі доктар адыходзіў, і клала зноў перад яго прыходам. Так і выратавала мяне» (Янка Маўр. Збор твораў у 2-х тамах. 1960).

3. Адзін з самых яркіх успамінаў дзяцінства — як за ім гналася разьюшаная жаба

Ілюстрацыя да аповесьці Янкі Маўра «Сын вады». 1928

«...Паўзе жаба. Я, вядома, ня мог прайсьці міма, спыніўся, паглядзеў, а потым узяў ды затрымаў яе дубцом. Яна завярнулася ў другі бок — я і туды яе не пусьціў. Тады яна кінулася ў трэці бок — і там ходу няма! /.../ Нарэшце надышоў час, калі жаба прыйшла ў роспач: як крыкне сваім хрыпатым голасам ды як скокне, не зважаючы на дубец, проста на мяне! /.../ Ногі мяне несьлі, як крылы, а ззаду гналася разьюшаная жаба. /.../ Я ледзь пасьпеў ускочыць у сенцы... Цяпер я ўжо не шкадую аб гэтым здарэньні: ці многа знойдзецца на сьвеце людзей, якім пашанцавала бачыць разьюшаную жабу?» (Янка Маўр. «Шлях зь цемры». 1948).

4. Не разумеў настаўнікаў, якія злуюць на вучняў-двоечнікаў

З Васем Вясёлкіным. 1963

«Я наогул не разумею, чаму настаўнік злуе, калі вучань чаго не разумее ці ня хоча вучыцца. Не хочаш, дык і не трэба — самому горш будзе.

І наадварот: чаго настаўніку радавацца, калі вучань добра вучыцца? Радавацца павінен сам вучань ды яго бацькі, а не настаўнік».

(Янка Маўр. Збор твораў у 4-х тамах. Том 3. 1975)

5. Калі быў навучэнцам, то захапляўся зброяй і зьбіраў адпаведныя рэклямныя буклеты

Янка Маўр. 1899

«Колькі тут [у буклетах. — В. Дэ Эм.] было ўсялякіх стрэльбаў! Аднаствольныя і дубальтоўкі, з магазынамі і без магазынаў, з простым боем і з цэнтральным, для шроту і для куляў, тульскія і бэльгійскія, з дамаскай сталі і не дамаскай. Асабліва важнымі для мяне былі вінчэстэры і штуцэры. /.../ А яшчэ /.../ разнастайныя рэвальвэры: кольты, пузатыя бульдозікі з барабанамі. Затым ішлі халодныя нажы, кінжалы, корцікі» (Янка Маўр. «Шлях з цемры». 1948)...

https://www.svaboda.org/a/29218757.html

1928 г. на переплёте

1927 г. — титул той же книги

ДЗЯЦІНСТВА і ЮНАЦТВА

Мікалай Іванавіч Гамолка нарадзіўся 11 сакавіка 1922 года ў вёсцы Брынёў Петрыкаўскага раёна Гомельскай вобласці ў сялянскай сям’і. Калі яму было 2 гады, памерла маці. Не стала самага блізкага і роднага чалавека. Часова хлопчыка даглядалі бабуля і дзядуля. У 1927 годзе адбыўся пераезд у суседнюю вёску Найда, што знаходзілася на тэрыторыі нашага, Жыткавіцкага раёна. Там бацька прыстаў да ўдавы ў прымы. “Добра помню гэты пераезд,- успамінаў у сваёй аўтабіяграфіі Мікалай Іванавіч. – Падвода, нагружаная сялянскім скарбам, паволі валюхаецца па вузкай і змрочнай дарозе А абапал – лясы, лясы, лясы… Такі наш край, славутае Палессе“. Пазней ён напіша пра гэты край вось такія радкі:

Я люблю цябе, Палессе…

І паклон кладу табе,

Чалавек тут ходзіць з песняй

Веска Найда Жыткавіцкага раёна

І не ходзіць у журбе.

Па-над Прыпяццю палеткі

Б’юць прыбоем збажыны.

Як змяніўся і палепшаў

Лес палескай старыны!

       Дом, дзе пасялілася сям’я, стаяў на ўскраіне вёскі каля самага лесу. Векавыя дубы і бярозы паважна пакалыхвалі шатрамі над усёй іх сялібай. Вёска была воддаль. Яна вянком нізенькіх старасвецкіх

хат атуляла досыць шырокае возера. З аднаго боку возера было балоцістае, зарослае алешнікам і чаротам.

       “Добра помню і сваю пачатковую школу,- успамінаў у аўтабіяграфіі Мікалай Іванавіч, — дзе навучаў нас, дзяцей, ветлівы і чулы настаўнік Рыгор Мультан. Там, у чацвёртым класе, я і напісаў сачыненне на вольную тэму, якое настаўніку вельмі спадабалася. І той сказаў, што яно больш, чым сачыненне — гэта сапраўднае мастацкае апавяданне”. Ужо тады, у пачатку 20-га стагоддзя, у будучага пісьменніка узнікла вялікая цікавасці да мастацкага слова. Жыццёвая дарога Мікалая Іванавіча Гамолкі не была ўслана ружамі.

Выпалі на лёс нашага вядомага земляка і дні калектывізацыі, якія былі для ўсёй краіны суровымі і горкімі. Сялян трывожылі, палохалі пагрозамі, турмой, Салаўкамі. Хоць бацька яго і запісаўся ў калгас, на сям’ю наклалі “цвёрдае” заданне. А значыла гэта тое, што адным ранкам у двор заехалі дзве падводы, якія суправаджаў упаўнаважаны сельскага савета. Па яго камандзе панятыя хуценька вынеслі з хаты і клеці пудоў 15 жыта, пудоў 15 проса. І пяць чалавек сям’і засталіся без мяшка зярняці. Жыць давялося на адной бульбе.

       Але на гэтым выпрабаванні не скончыліся. У хату прыйшло зноў няшчасце. Па паклёпу мясцовых зласліўцаў быў арыштаваны органамі НКУС бацька. Забіралі яго ноччу, пры вобыску распатрашылі матчын куфар, абшарылі ўсе закуткі. Пазней са смуткам і горкаю крыўдаю Мікола Іванавіч напіша:

“ Аднаму энкавэдысту надта спадабаліся бацькавы новенькія, нядаўна купленыя штаны, і ён іх непрыкметна ўпіхнуў у свой ёмісты партфель”. Сям’я надта перажывала за лёс бацькі. Ён быў прышэльцам у гэтай вёсцы, чужаком, не ўсім падабаўся. Мачыха, Агрыпіна Фёдараўна, кожны дзень насіла Ў Жыткавічы перадачы, моцна плакала, гаравала.

       Праўда, усё абышлося шчасліва. Праз чатыры месяцы бацьку адпусцілі, але жыць у Найдзе ён болей не мог і паехаў на заробкі ў Бабруйск. Там працаваў на дрэваапрацоўчым камбінаце, а потым на гідролізным заводзе. Тым часам хлопчык Міколка вучыўся ў вёсцы Брынёў, дзе закончыў 5,6,7 класы. У 8-мы клас хлопчык пайшоў у Бабруйску. Цяжка было пражыць у горадзе, У магазінах амаль не было прадуктаў. Каб купіць бохан хлеба, даводзілася станавіцца ў чаргу ў 3 гадзіны ночы.

У гэты час у свеце было неспакойна. На захадзе шалеў фашызм, у Іспаніі ішла вайна, у сваёй краіне свірапеў НКУС, вёў барацьбу з так называемымі “ворагамі” народа. Пабыўшы адзін раз у турме, бацька не мог адчуваць сябе спакойна.

Вучань Сярэдняй школы №1 г. Жыткавічы

       Завяршаць вучобу Міколе давялося ў г.п. Жыткавічы. Вучыўся добра, паэтычнай працы не пакідаў. Усё часцей і часцей юнака друкавалі абласная і рэспубліканскія газеты. У 1938годзе ў Мазыры прайшоў творчы семінар маладых пісьменнікаў, куды таксама быў запрошаны Мікола. Тут ён пазнаёміўся з Ус.Краўчанкам і Іванам Мележам. На семінары гаварылі і пра вершы Міколы Гамолкі.

ПАЧАТАК ТВОРЧАСЦІ

Яшчэ жывучы ў Брынёве, Мікола пачаў пісаць вершы. У друку яны з’явіліся ў 1937 годзе. Адзін з яго вершаў “Вясёлы сад” быў надрукаваны ў газеце “Піянер Беларусі”. Жывучы ў Бабруйску, ён супрацоўнічаў з акружной газетай “Камуніст”, якая надрукавала 2 вершы. У гэты ж час малады паэт прабіўся на старонкі рэспубліканскай газеты “Чырвоная змена”, у якой з’явіўся верш “Любімаму Кліму”. Мікола Гамолка быў сынам свайго часу і, зразумела, многае бачыў такім, якім хацелася. Адсюль у яго вершах рамантычная ўзнёсласць, акрыленасць, пафаснасць.

Не абмінуў пісьменнік і нашу раённую газету. У сваіх допісах расказваў пра школу, падзеі ў роднай вёсцы. Усе матэрыялы газета ахвотна друкавала, а вось вершы, колькі ні дасылаў, на старонках не з’яўляліся. Надта крыўдаваў пачынаючы паэт з гэтай нагоды.

“Ну, думаю, — успамінаў пісьменнік, — пашлю ў раёнку цэлы цыкл вершаў. Не можа таго быць, каб цяпер яны не спадабаліся рэдактару. Але адказу не было. Вершы як скрозь зямлю праваліліся. Ды месяцы праз два ў вёску на маё імя нечакана прыходзіць важкі пакет. Калі распячатаў, нямала здзівіўся. Гэта былі мае вершы, што былі дасланы ў нашу райгазету”.

Загадка раскрылася Міколе тады, калі знайшоў ліст-суправаджэнне. “Я аж сцяўся ад нечаканасці, — згадваў пісьменнік. – Калі адгарнуў другую старонку ліста, вочы асляпіў подпіс: “З прывітаннем Якуб Колас”. Ого, аказваецца, рэдакцыя маімі вершамі патрывожыла народнага паэта Беларусі, паслала іх як бы на экспертызу”.

Якуб Колас кожнаму вершу паэта даў сваю ацэнку. Сёе-тое яму спадабалася. Але больш было заўваг і бацькоўская парада не спяшацца, старацца шліфаваць кожны радок паэтычнага твора.

Пісьмо было напісана ад рукі, чырвоным алоўкам. Як прыемна было юнакутады і да болю шкада пасля, што ліст вялікага пісьменніка, у якім выразна і хораша праявіўся клопат майстра слова аб маладой літаратурнай змене, згубіўся ў час Вялікай Айчыннай вайны.

                 СТУДЭНЦКАЕ ЖЫЦЦЁ

У 1939 годзе Мікалай Іванавіч паступіў у Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт на філалагічны факультэт. У Мінску пазнаёміўся з паэтамі Міколам Аўрамчыкам, Аляксеем Коршакам. Часта, сабраўшыся разам, юнакі чыталі свае вершы, дэкламавалі забароненыя творы Сяргея Ясеніна і Уладзіміра Дубоўкі. Ва ўніверсітэце арганізавалі выпуск рукапіснага часопіса “Першыя крокі”. Выйшла два нумары часопіса, а потым Міколу прызвалі ў армію. Вучобу прыйшлося спыніць.

Восенню 1940 года ён апрануў армейскі шынель. Трапіў у войскі хімабароны, дзе праслужыў аж да 1946 года. Напачатку быў салдатам, потым атрымаў лейтэнанцкае званне і стаў камандзірам.

Заканчваў вучобу ва ўніверсітэце завочна ў 1948-1952-м гадах.

ВАЕННЫЯ ГАДЫ

У час вайны Мікола напісаў нямала вершаў. Друкаваў іх у часопісе “Беларусь” і аднаіменным альманаху, які выдаваўся ў Маскве пад рэдакцыяй Пятра Глебкі.

Служачы у арміі, юнаку ўдалося некалькі разоў прыехаць у Маскву. Там адшукаў свайго земляка Усевалада Краўчанку, які ў той час знаходзіўся ў гасцініцы “Якар”. У Маскве ўпершыню сустрэў вядомых паэтаў: Максіма Танка, Пятра Глебку, Васіля Вітку, празаіка Кузьму Чорнага. Пры сустрэчах дзяліліся думкамі і меркаваннямі наконт літаратуры, але найболей горача жадалі хутчэйшага вызвалення роднай Беларусі ад ворагаў. У час вайны Мікалай Іванавіч вёў перапіску з франтавіком Кастусём Кірэенкам, крытыкамі Іванам Кудраўцавым, Рыгорам Шкрабам.

ПАСЛЯВАЕННАЯ ТВОРЧАСЦЬ

Пасля вызвалення Беларусі Мікалай Іванавіч наведаў Мінск, прывёз у выдавецтва сваю першую кнігу вершаў. Яе рэдагаваў Максім Лужанін і выйшла яна ў свет у 1946 годзе пад назвай “Зварот шчасця”.

Дэмабілізаваўся ў 1946 годзе, вярнуўся да бацькоў у вёску Найда. Яе ў сваіх думках ён пранёс праз ліхалецце, пра яе так шчыра напісаў:На свеце белым ёсць крыніца

У ёй крышталь-вада.

Майго дзяцінства ты сталіца-

Далёкая Найда.

Яна пры возеры чароўным

На берагах яго стаіць.

Тут звоняць ланцугамі чоўны

Пад крыллем зараніц.

        Цяжкае і складанае было тут жыццё. Аднаўляўся калгас, абжываліся людзі. Вярталіся дадому з вайны дэмабілізаваныя. Вёска Найда досыць невялікая, але і тут людзі мужна змагаліся з ворагамі. Адзін з іх, Васіль Кот, вярнуўся з вайны з вялікай узнагародай — званнем Героя Савецкага Саюза. Пра яго пазней Мікола напіша нарыс у абласную газету “Бальшавік Палесся”.

Каля сямі месяцаў Мікола Гамолка пражыў у вёсцы. Прыехаў у Мінск у 1947 годзе. . Паступіў на працу ў Дзяржаўнае выдавецтва, дзе прызначаны рэдактарам рэдакцыі, што выпускала кнігі для дзяцей. Шмат пісаў, друкаваўся. Другая паэтычная кніга “Б’юць куранты” выйшла ў свет у 1950 годзе.

У Мінску Мікола Гамолка спаткаў сваё шчасце – жонку Ніну Іосіфаўну. Вяселля не было. Толькі вечарына ў Найдзе. Прыехалі ў вёску. Сабраліся са сваякамі за сталом, пасядзелі, выпілі – вось і ўсё было вяселле. Потым на свет з’явілася дачка Наталля, за ёю- сын Васіль, а потым і трэцяе дзіцятка – дачушка Святлана. Жыццё ішло сваім шляхам.

Тут Мікалай Іванавіч цалкам аддаўся пісьменніцкай працы.

У Мінску побач з ім працавалі Янка Маўр, Алесь Якімовіч. Янка Маўр быў вядомы Міколу сваімі захапляльнымі творамі і падабаўся за прастату і мудрасць. У сваёй аўтабіяграфіі “Мой шлях” Мікола Гамолка напіша: “ Пад уплывам Янкі Маўра, відаць, тады ў мяне зарадзілася жаданне пайсці следам за ім, пісаць для дзяцей.”

І сапраўды, першыя апавяданні з’явіліся на старонках дзіцячай газеты ”Зорка”. А хутка Мікалай Іванавіч адважыўся і на аповесць “Лета ў Калінаўцы”. Аповесць атрымалася дужа ўдалым творам, у многім яна была пабудавана на рэалістычных падзеях. Галоўная гераіня аповесці – Ніна Воранава —   яго жонка. Кніга выйшла ў Маскве ў 1956 годзе.

Так ён стаў, як скажа сам, “ на сцяжыну ўзмоцненага штурму прозы”. Вершы засталіся неяк самі сабой збоку.

Неўзабаве ён паспрабаваў напісаць твор аб школьным жыцці. Гэта была аповесць “Добры дзень, школа!” У беларускай літаратуры на той час такіх твораў наогул не было. У 1952 годзе аповесць была завершана. Мікалай Іванавіч вырашыў звярнуцца да Янкі Маўра, каб той даў ёй ацэнку. Праз два тыдні Янка Маўр пазваніў пісьменніку з прапановаю сустрэцца для гутаркі і запрасіў пачынаючага празаіка дадому.

На аркушах рукапісу былі шматлікія паметкі, была і заключная рэцэнзія. Янка Маўр твор ухваліў, а пра памылкі заспакоіў, што гэта “бародаўкі”, якія лёгка можна выправіць. Выйшла аповесць з друку ў 1953 годзе.

У хуткім часе Мікалай Іванавіч перайшоў працаваць у дзіцячы часопіс “Бярозка”, там атрымаў пасаду адказнага сакратара аддзела. Аднойчы нехта з вучоных, што часта наведвалі выдавецва, прапанаваў надрукаваць што-небудзь з фантастыкі. Падхапіў гэтую думку для сябе пісьменнік. “Няўжо толькі багі гаршкі лепяць?”

А праз паўгода твор быў гатовы. Ён быў пра палёты ў космас, пра нашых савецкіх касманаўтаў. Гэта былі 1953 -1954-я гады. Не было яшчэ аніякіх звестак аб касмічных праграмах – ні нашых, ні амерыканскіх – усё было засакрэчана.

Аповесць пад назвай “За вялікую трасу” была надрукавана ў газеце “Сталінская молодёжь” ў 1954 годзе. Тут жа яе перадрукавалі “Советская молодёжь” (г.Рыга), “Советский патриот” (г. Петрозаводск), “Комсомольское племя” (г.Кіраў).

Праз год друкуецца другая частка аповесці “Цытадэль неба!” У 1959 годзе адразу дзве аповесці выйшлі пад назвай “Шосты акіян” асобным томам. Цікава, што ўсе падзеі новай касмічнай эры, якая пачалася 4 кастрычніка 1957 года, развіваліся так, як было паказана ў навукова-фантастычным рамане Міколы Гамолкі.

Наступнай тэмай, якая зацікавіла аўтара, была тэма Вялікай Айчыннай вайны. У сваёй аўтабіяграфіі Мікалай Іванавіч шісаў: “ Амаль цалкам заснаваную на рэальных фактах, пішу аповесць “Дзяўчына ішла па вайне”. Выйшаўшы з друку, яна прыцягнула ўвагу масавага чытача, гэта мяне ўзрадавала і падахвоціла ў далейшай распрацоўцы ваеннай тэматыкі”.

Доўга працавалася над аповесцю “Лясная крэпасць”. Сюжэт для яе падказаў настаўнік   з г. Старыя Дарогі. Ён партызаніў у час вайны каля возера Чырвонае Жыткавіцкага раёна. Праўда, назва гэтага возера зменена. У творы яно з рамантычна-загадкавым імем Буян-возера. А сюжэт грунтуецца на прататыпах, якія спісаны з землякоў-жыткаўчан. Друкаваць новую аповесць аўтара не прынялі.

Пазней Мікола Гамолка паскардзіўся:

“ Кожны твор мой, не ведаю чаму, у выдавецтве трапляў у рукі рэцэнзентаў, якія ці то не мелі добрага густу, ці знарок гэта рабілі, бо часта атрымліваў не надта зычлівую ацэнку. Так сталася і з “Лясной крэпасцю”. Каб прабіцца ў друк, прыйшлося звярнуцца да народнага пісьменніка Васіля Быкава, які аповесць прачытаў надта ўважліва і ацаніў высока”. Неўзабаве кніга выдадзена для рускіх і ўкраінскіх чытачоў.

Новай, вышэйшай ступенню ў асваенні ваеннай тэматыкі была аповесць “Сокалы-сакаляты”. Праца над ёю заняла не адзін год. Сюжэт аповесці атрымаўся востры, драматычны. І ўся яна заснавана на сімвалічнай разгорнутай метафары. І зноў рэцэнзенты сустрэлі яе ў штыкі. На гэты раз за твор заступіўся Віктар Казько. Яна выйшла на старонках маскоўскага часопіса “Детская литература”, была высока ацэнена крытыкам Гурэвіч Эсфір Саламонаўнай.

У тыя гады многія чытачы прасілі Міколу Іванавіча ў сваіх пісьмах расказаць аб далейшым лёсе мужнай партызанкі Ніны Воранавай з аповесці “Дзяўчына ішла па вайне”, аповед пра якую абрываецца на часе, калі яе вязуць у Германію. Ды смелая дзяўчына з эшалона робіць удалыя ўцёкі.

Роўна праз 17 гадоў просьба чытачоў была выканана – у 1989 годзе выйшла другая частка кнігі пад назвай “Партызанскія сёстры”.

З 1964 года па 1972 год Мікалай Іванавіч пісаў раман “Люблю і ненавіджу”. Болей тысячы друкаваных старонак. Адразу пасля заканчэння работы раман аддаў у часопіс “Полымя”. Яго прачыталі Янка Брыль і Лідзія Верабей. У асноўным раман імі ўхвалены. Але пусціць у друк твор адмовіўся Іван Пташнікаў, тады загадчык аддзела прозы, па той прычыне, што ў творы прысутнічае крытыка Сталіна, паказ незаконных арыштаў бязвінных людзей (гэта былі гады застою, гады Брэжнева). Аўтару прапанавалі перапрацаваць раман, апусціць некаторыя моманты. Правіць твор Мікола Гамолка адмовіўся, і пакладзены быў раман у стол да лепшай пары.

У 1978 годзе аўтар перагледзеў раман, удакладніў і паслаў у часопіс”Дружба народаў”. Водгук, атрыманы адтуль, вельмі ўзрадаваў. Аказваецца, раман прачытаў вядомы маскоўскі пісьменнік Уладзімір Дудзінцаў. Вось урывак з рэцэнзіі: “ Автор решил по-новому осветить уже хорошо отработанный в литературе предмет… “ “ Это – роман о больших нравственных силах, действующих в человеке, об их тонких проявлениях, о чуткости души, о мудрости простого крестьянина…”. “… Роман насыщен яркими эпизодами – в них–то и секрет того, что книжка читается с большим, иногда даже захватывающим интересом…”

Пазней да аўтара звярнулася вядомая беларуская пісьменніца Вольга Іпатава з просьбай даць прачытаць раман. Вось яе кароткі, але лаканічны водгук: “ З цікавасцю і добрым пачуццём чытаеш раман М.Гамолкі. І не толькі таму, што напісаны ён ярка, жыва, што адлюстраваны ў ім падзеі Вялікай Айчыннай вайны, але і таму, што зроблены ён на добрым мастацкім узроўні, ахоплівае мноства падзей і фактаў па-свойму, не перапяваючы таго, што ўжо вядома чытачу”.

Уладзімір Дудзінцаў прапанаваў часопісу “Дружба народаў” надрукаваць раман ў двух нумарах. Рэдакцыя часопіса дарогу ў друк на гэты раз не дала. Зноў лёг раман у пісьменніцкі стол. Зноў аўтару трэба нешта правіць, перапісваць.

Літаратурная біяграфія Міколы Гамолкі будзе няпоўнай, калі не сказаць аб яго працы ў жанры драматургіі. Па просьбе дырэкцыі рэспубліканскага тэатра юнага гледача Мікола Гамолка напісаў п’есу “Бітва ў космасе”, якая была пастаўлена на сцэне ў 1963 годзе. Нідзе не публікаваліся яго п’есы “Сын”, “Прысуд жыцця”.

У 1982 годзе адзначалася 60-годдзе Міколы Гамолкі. У гонар гэтага юбілею выдавецтва “Юнацтва” выдала двухтомнік выбраных твораў Міколы Гамолкі.

Ужо ў свае 70 гадоў аўтар напісаў першую частку рамана “Голуб у акне”. Ён аб жыцці старшакласнікаў, аб першым каханні і аб подзвігах на вайне. Твор так і застаўся незакончаным.

На творчым рахунку нашага земляка – вершы, песні, аповесці, раманы, п’есы, апавяданні, казкі, пераклады. Кнігі яго выдаваліся не толькі ў Беларусі, але і далёка за яе межамі. Выдатна адзываліся пра яго творчасць вядомыя пісьменнікі –У. Дудзінцаў, Віктар Казько, Васіль Быкаў. Але галоўнае – любяць яго кнігі чытачы. Бо ў іх усё хвалююча, запамінальна расказваецца пра нас, беларусаў. Іх хочацца перачытваць. Як сапраўдны аналітык і філосаф, Мікалай Іванавіч імкнецца глядзець у сутнасць з’явы, у яе карані. Яго ўсё хвалюе, пра гэта яму хочацца пісаць, дзяліцца з чытачом сваімі думкамі.На жаль, няма больш з намі Міколы Гамолкі. Але імя яго ўвекавечана ў творах. Мы ганарымся, што ён увайшоў у кагорту вялікіх людзей беларускай зямлі.

Памёр Гамолка Мікалай Іванавіч у 1992 годзе.

ЛІТАРАТУРНАЕ КРЭДА ПІСЬМЕННІКА

У сваёй аўтабіяграфіі Мікалай Іванавіч Гамолка піша:

“ Кожны твор я імкнуўся напісаць старанна і дасканала, для чаго

строга адбіраў з плыні жыцця яркія і пераканаўчыя факты, падзеі.

Вывяраў іх на вагах душы і сэрца. Бачыў заўсёды перад сабой

чытача, клапоцячыся, каб мая проза не аказалася для яго

раўнадушнай. Каб, калі ён узяў у свае рукі маю кнігу, не мог

адарвацца, атрымаў ад яе асалоду і эстэтычнае ўзбагачэнне.

Адным важным фактарам па стварэнні цікавага твора лічу сюжэт. Я

імкнуўся, каб ён быў напружаны, старанна прадуманы і

распрацаваны, а сэжэт будзе якраз такім, калі твор насычаны

барацьбой добрых і злых сіл, калі кожная падзея падаецца ў

непаўторным арыгінальным гучанні.

А яшчэ поспех твора вызначаецца паводзінамі герояў.

Як бачна, архітэктура твора надта складаная, вымагае шмат

працы, вялікага роздуму. Ці не таму я свае творы пісаў не

надта паспешліва, затрачваў на некаторыя з іх аж па дзесятку

гадоў.”

https://sites.google.com/site/mikolagamol...

***

https://fantlab.ru/work598775

Про неё пишут, что дата постановки 1963 год. В этом году было поставлено три белорусских пьесы, из них две не отличались высокими литературными достоинствами (согласно статье в газете "Коммунист Белоруссии"), в том числе и эта пьеса. На пьесу была одна рецензия:

Тарасевiч Г. «Бiтва ў космасе» // Звязда. 1963. 31 лiп.;

Но похоже, что она оказалась неудачной и никогда не публиковалась.

""""

Гомолко Микола

Гомолко Микола (Николай Иванович; 11.3.1922, д. Бринев Петриковского р-на Гомел. обл. — 3.5.1992, Минск), прозаик, поэт, драматург, переводчик. Член СП Белоруссии с 1946 г.

Биография:

Родился в крестьянской семье. Закончил Житковичскую среднюю школу (в 1927 семья переехала в д. Найда Житковичского р-на). В 1936-37 гг. жил и учился в г. Бобруйске. Учился на филологическом факультете БГУ (1939-40 гг., заочно в 1948-52 гг.). В 1940-46 гг. служил в Красной Армии, где прошел от рядового до командира взвода. В 1947 г. поступил на работу редактором в Государственное издательство БССР, в 1948-49 гг. — литсотрудник редакции газеты «Лiтаратура i мастацтва», с 1949 г. заведовал отделом литературы и искусства газеты «Чырвоная змена», в 1951-62 гг. работал ответственным секретарем журнала «Бярозка». С 1967 г. — ответственный секретарь комиссии по Государственным премиям БССР при Совете Министров БССР. В 1970-79 гг. — литературный консультант, в 1980-82 гг. — директор бюро пропаганды художественной литературы СП БССР, литконсультант (1982-1986). Награжден почетной грамотой Верховного Совета БССР.

Первые стихи напечатаны в 1937 г. в Бобруйской окружной газете «Камунiст». Основная тема поэтических сборников «Зварот шчасця» и «Б`юць куранты» — мужество советского солдата в борьбе с немецко-фашистскими захватчиками, радость освобождения Отчизны, вера в счастливое будущее. Работал в основном в жанре прозы. Автор приключенческой повести «Лета ў Калiнаўцы», повести «Добры дзень, школа!», научно-фантастических произведений («За вялiкую трасу», «Цытадэль неба» и др.). Своеобразная черта лучших произведений писателя — особое внимание к делам человека. На стихи М. Гомолки написаны песни.

Работы автора (библиография):

Выбр. тв.: У 2 т. Мн., 1982-83. Т. 1. Аповесцi. 1982; Т. 2. Аповесцi. 1983. Рэц.: Бялкоўская Л. Праўда жыцця // Настаўн. газ. 1983. 29 чэрв.;

Марцiновiч А. Праўда характараў, праўда жыцця // Чырв. змена.1983. 5 кастр.;

Парахневiч М. Усе, што прайшло праз сэрца // Вяч. Мiнск. 1983. 3 лiстап.;

Разанаў I. На строме часу // Мiн. праўда.1983. 2 верас.;

Яго ж. // Дет. лит. 1984. N 1;

Сердзюкоў М. Незвычайнае — за паваротам // Гомел. праўда.1983. 2 жн.;

Хорсун С. На крыльях романтики // Знамя юности. 1983. 21 окт.

Зварот шчасця: Вершы. Мн., 1946. Рэц. Губарэвiч К. Паэзiя маладых // Полымя. 1947. N 1;

Няхай Р. Зварот шчасця // Беларусь. 1947.

Титов К. О двух сборниках // Сталин. молодежь. 1947. 26 февр.;

Шахавец У. У палоне прыроды // ЛіМ. 1947. 15 лют.

Б`юць куранты: Вершы. Мн., 1950. Рэц.: Бурносаў В. Аб адказнасцi перад чытачом // Звязда. 1951. 26 мая;

Бур`ян Б. Тры кнiгi маладых паэтаў // Полымя. 1951. N 1;

Кудраўцаў I. На розным узроўнi // Беларусь. 1950. N 12;

Няхай Р. Творчы рост маладога паэта // Чырв. змена. 1950. 7 снеж.

Лета у Калiнаўцы: Аповесць. Мн., 1950. Рэц.: Язылец Н. Образы комсомольцев и молодежи в детской литературе // Сталин. молодежь. 1952. 10 февр.

Добры дзень,школа!: Аповесць. Мн., 1953. Рэц.: Александровiч С. Нявыкарыстаныя магчымасцi // Чырв. змена. 1953.12 снеж.;

Залескi Н. Недапрацаваная аповесць // Сав. школа. 1953. N 1;

Новыя кнiгi // Настаўн. газ. 1954. 4 сак.

За вялiкую трасу: Аповесць. Мн., 1954. Рэц.: Кiсялеўскi А. Навукова-фантастычная аповесць // Мiн. праўда. 1955. 10 крас.

Лета ў Калiнаўцы: Аповесць. Мн.,1956. Рэц.: Кудраўцаў I. Прыгоды i героi // ЛіМ. 1957. 9 сак.;

Сiўцоў I. Прыгоднiцкая аповесць М.Гамолкi // Полымя. 1957. N 1.

Шосты акiян: Навук.-фантаст. раман. Мн., 1959.

Шлях адкрыты. Апавяданнi. Мн., 1960. Рэц.: Дзюбайла П. Проста i шчыра // ЛіМ. 1961. 3 сак.

Девушка шла по войне: Повесть-хроника. Мн., 1972. Рэц.: Верховский В. // В мире книг. 1973. N 3;

Марцiновiч А. // Чырв. змена. 1973. 3 чэрв.;

Прыгодзiч З. Iшла дзяўчына па вайне // Звязда.1972. 15 кастр.;

Рудаў В. Мужнелi ў паходзе // Настаўн. газ. 1973.1 жн.;

Фомчанка А. Мужнелi характары…// Вяч. Мiнск. 1972. 1 лiстап.;

Цвяткова Г. Чалавек мужнее ў змаганнi // Работнiца i сялянка. 1973.N 8;

Шитик В. Юность мужала в борьбе // Сел. газ. 1973. 26 дек.;

Эвентаў А. Лес Нiны Воранавай // Мiн.праўда. 1973. 6 лют.; 2 изд. Мн., 1976.

Лета ў Калiнаўцы; Добры дзень, школа!: Аповесцi. Мн., 1972.

Лясная крэпасць: Аповесць. Мн., 1980. Рэц.: Вайненка Ю. Тры выданнi // Звязда. 1981.24 верас.;

Герчанка М.Урокi мужнасцi // Вяч. Мiнск. 1981. 11 чэрв.;

Гниломедов В.В жанре приключенческой повести // Знамя юности. 1981.9 июня;

Капусцiн А. Выпрабаванне абставiнамi // Чырв. змена. 1980. 23 снеж.;

Разанаў I. Пра юнага партызана // Мiн. праўда. 1981. 16 лiп.

Сокалы-сакаляняты: Аповесць. Мн., 1987.

Партызанскiя сестры: Аповесць. Мн., 1989.

1938.

Любiмаму Клiму: [Верш] // Чырв. змена. 6 крас.

1939.

Мая радзiма: [Верш] // Бальш. Пал. 2 крас.; Вясна: [Верш] // Там жа. 24 мая;

Мая будучыня // Там жа. 3 лiп.;

Ой, вы, палi калгасныя!: [Вершы] // Там жа. 20 верас.;

Ранкам росным, залацiстым: [Верш] // Чырв.змена. 28 лiп.

1940.

На возеры: [Верш] // Бальшавiк Палесся. 3 лiстап.;

Вясна: [Верш] // ЛіМ. 1 мая.

1944.

Наперад: [Верш] // Беларусь. N 2;

Дарога у Палессе: [Верш] // Там жа.N 3;

Спатканне з борам: [Верш] // Там жа. N 6;

На Беларусь // Звязда. 11 сак.;

Вера; Перад боем: [Вершы] // Бальшавiк Палесся. 13 снеж.

1945.

Наперад; Першы гром: [Вершы] // Альманах 2. Мн.;

На родным шляху: [Верш] // Беларусь. N 1;

Пераправа; На вызваленым полi: [Вершы] // Полымя. N 4;

Спатканне з борам; Магiлы сяброў: [Вершы] // Бальшавiк Палесся. 31 сак.;

Гняздо; Дарогай месяца; Ручаi; Сланечнiкi цвiтуць: [Вершы] // ЛіМ. 22 жн.

1946.

Крынiца; Ценi кленау: [Вершы] // Беларусь. N 4;

Вясной; I колькi хмар на небе, колькi хмар: [Вершы] // Там жа. N 5-6;

Узнiмае вецер сiвы попел: [Верш] // Там жа. N 8;

Асенняя пара: [Верш] // Там жа. N 10;

Б`юць куранты: [Верш] // Там жа. N 11-12;

Сонечныя струны: [Верш] // Полымя. N 1;

Пшанiца: [Верш] // Там жа. N 5;

На Радзiме: [Верш] // Бальшавiк. Палесся. 24 сак.;

Разважанне: [Верш] // Там жа. 19 мая;

Вясновы гром: [Верш] // Гомел. прауда. 21 крас.;

Сцяг; Песня вясны: [Вершы] // За Радзiму. 2 чэрв.;

Мудрасць; Зоры Крамля: [Верш] // Там жа. 13 кастр.;

Варонка: [Верш] // ЛіМ. 20 крас.;

Iдзе баразною араты; Гром у хмарах: [Верш] // Чырв. змена. 11 крас.;

Дзень перамогi: [Верш]// Там жа. 9 мая.

1947.

Б`юць куранты; Маскве: [Вершы] // Роднай Маскве. Мн.;

Маскве:[Верш] //Беларусь. N 9;

Чырвоны Кастрычнiк: [Верш] // Там жа. N 11;

У школе: [Верш] // N 8;

Маскве: [Верш] // Там жа. N 9;

Слауная гадавiна: [Верш] // Там жа. N 10;

Школьнiк: [Верш] // Там жа. N11;

Май:[Верш] //Полымя. N 4;

Вершы Анатоля Вялюгiна: [Рэц. на кн.: Вялюгiн А.Салют у Мiнску. Мн., 1947] // Там жа. N 10;

Пасля жнiва: [Верш] // Работнiца i сялянка. N 8;

Мой родны край, лiкуй: [Верш] // Там жа. N9;

Герой з Палескай вескi:[Нарыс] // Бальшьшавiк Палесся. 22 лют.;

З бальшавiцкай дзелавiтасцю // Там жа. 1 сак.;

Май: [Верш] // Там жа. 25 мая;

На полi; Сiла; Мой год; Вулей: [Вершы] // ЛIМ. 24 сак.;

У пошуках свайго голасу: [Рэц. на кн.: Ковалев Д. Далекие берега. Мн., 1947] // Там жа. 12 лiп.;

Кастрычнiцкi шлях: [Верш] // Там жа. 6 лiстап.;

Маскве: [Верш] // Сав. селянiн. 31 жн.;

Готовы к выходу в поле // Сталин.молодежь. 17 янв.;

Мiнску: [Верш] // Чырв. змена. 3 лiп.;

У добры час: [Верш] // Там жа. 30 жн.

1948.

Сонца: [Верш] // Беларусь. N 1;

Апавяданнi Мiколы Лупсякова: [Рэц. на кн.: Лупсякоу М. Апавяданнi. Мн., 1947] // Там жа. N 5;

Трактарны завод: [Верш] // Бярозка. N 2;

Ля станка: [Верш] // Там жа. N 3;

Пад небам бацькаушчыны: [Рэц. на кн.: Глебка П. Пад небам бацькаушчыны. Мн., 1947] // Полымя. N 1;

Дзеннiк брыгадзiра:[Верш] // Там жа. N 4;

Падзяка: [Верш] // Там жа. N 7;

Б`юць куранты; Беларусi: [Вершы] // Бальш. сцяг. 19 снеж.;

Лiтаратурная моладзь Пiншчыны // ЛIМ. 26 чэрв.;

Кнiгi не даходзяць да чытача // Там жа. 28 жн.;

Гiгант рэспублiкi // Там жа. 6 лiстап.;

Юбiлейныя выданнi // Там жа. 25 снеж.;

Тамара Шкурко: [Верш] // Чырв. змена. 13 сак.

1949.

Дзень перамогi; Май: [Вершы] // Беларуская савецкая паэзiя. Мн.;

Лета у Калiнауцы: Урывак з аповесцi // Бярозка. N 10;

Агiтатар: [Верш]// Полымя. N 4;

Беларуская застольная: [Верш] // Работнiца i сялянка. N 2;

Дзень радасцi: [Верш] // Звязда. 1 мая;

На фронце; У родным сяле; З салдацкага сшытка: [Вершы] // Там жа. 9 чэрв.;

Радасць калектыунай працы // Там жа. 22 лiстап. / Сааут. Д. Кавалеу;

Надзея свету:[Верш] // Там жа. 10 снеж.;

Ля помнiка Ленiна: [Верш] // ЛIМ. 21 студз.;

Домна: [Верш] // Там жа. 26 сак.;

Майскiя сцягi: [Верш] // Там жа. 30 крас.;

Самыя юныя: [Рэц. на кн.: Сiуцоу I. Самыя юныя. Мн., 1949] // Там жа. 11 чэрв.;

Мой родны край, лiкуй!: [Верш] // Палес.прауда. 2 лiстап.;

Прыезд дзядзькi Леанiда: [Апавяданне] // Пiянер Беларусi. 2 лют.;

Камсамолу: [Верш] // Там жа. 30 сак.;

Пушкiну // Там жа. 8 чэрв;

Падарожжа па цудоунаму краю // Чырв. змена. 12 крас.;

Дзень перамогi: [Верш] // Там жа. 10 мая;

Над кнiгамi Пушкiна: [Верш] // Там жа. 2 чэрв.;

Па шляху да вялiкай лiтаратуры: Лiтаратурная моладзь рэспублiкi // Там жа. 21 чэрв. / Сааут. А. Барушка.

1950.

Дзяучаты Трактарабуда: [Нарыс] // Беларускi трактарны. Мн.;

Мы людзi мiрныя; Агiтатар; Iдзе пераможная воля: [Вершы] // На варце мiру. Мн.;

«Прысяга»: [Рэц. на кн.: Панчанка П. Прысяга. Мн., 1949] // Беларусь. N 3;

Вершы Рамана Сабаленкi: [Рэц.на кн.: Сабаленка Р. З родных крынiц. Мн., 1950] // Там жа. N 8;

Чырвоны сцяг: [Верш] //Там жа. N 9;

Апавяданнi для дзяцей: [Рэц. на кн.: Лупсякоу М. Разведчыкi. Мн., 1950];

Зоры: [Верш] // Там жа. N 11;

На лыжах: [Верш] // Бярозка. N 2;

Добры дзень, Першамай: [Верш] // Там жа. N 5;

Токар з Аутаграда: [Апавяданне] // Там жа. N 9;

Кiрау:[Верш] // Бальшавiк Палесся. 1 снеж.;

Дэпутат: [Верш] // Там жа.17 снеж.;

Аутастрада Масква-Мiнск: [Верш] // Вiцеб. рабочы. 19 студз.;

Звязда.2 лiп.; Мы людзi мiрныя:[Верш] // Звязда.19 лiп.;

Чырвоны абоз: [Верш] // Там жа. 13 жн.;

Палова века: [Верш] // Там жа. 31 снеж.;

З трыбуны Кангрэса: [Верш] // ЛIМ. 18 лiстап.;

Агнi Волгi: [Верш] // Мiн. прауда. 13 снеж.;

На першым уроку: [Апавяданне] // Пiянер Беларусi. 30 жн.;

Выдатная кнiга: [Аповесць А.Мусатава «Стажары»] // Чырв. змена. 23 сак.;

Аляксандр Папоу // Там жа.11 мая;

Кузьма Чорны // Там жа. 24 чэрв.;

Колас: [Верш] // Там жа. 11 лiп.;

Iдзе пераможная воля: [Верш] Там жа. 1 жн.;

Незабыуны дзень: [Верш] // Там жа. 3 кастр.

1951.

Кнiга вершау А. Бачылы: [Рэц. на кн. Бачыла А. Подых вясны. Мн.,1950] // Беларусь. N 6;

Зiмовы дзень: [Верш] // Работнiца i сялянка. N 2;

Лешкiны мары: [Апавяданне] // Бальшавiк Палесся. 3 чэрв.;

Маладая зямля: [Верш] // Там жа. 12 снеж.;

Клiменту Варашылаву: [Верш] // Звязда. 4 лют.;

Сустрэча з Горкiм: [Верш] // Там жа. 17 чэрв.;

Калгасная восень: [Верш] // Там жа. 23 вер.;

Старонка аб першай кнiзе: «Аднагодкi»: [Рэц. на кн.: Горулев Н. Сверстники. Мн., 1950] // ЛIМ. 3 сак.;

Зборачны цэх: [Верш] // Мiн. прауда. 2 лют.;

Ленiнскiя горы: [Верш] // Там жа.3 лiстап.;

Думы брыгадзiра:[Верш] // Там жа. 9 снеж.;

Слава: [Апавяданне] // Пiянер Беларусi.15 сак.;

Марудны рост // Чырв. змена. 10 сак.; «Пабег» // Там жа. 12 мая;

Янка Лучына // Там жа. 7 лiп.;

Глядач патрабуе сапрауднага мастацтва // Там жа. 25 жн. / Сааут. А. Асiпенка, П. Шауроу;

Поспех драматычнага калектыва // Там жа. 1 лiстап.;

«Тарас Шаучэнка» // Там жа. 22 снеж.

1952.

Надзея свету: [Верш] // Ад шчырага сэрца. Мн.;

Мы людзi мiрныя: [Верш] // Мастацкае слова.Мн.;

Сталiнградскi медаль; Дубок; Палескiя сосны: [Вершы] // Беларусь. N 8;

Творчая удача: [Рэц. на кн.: Пысiн А. Наш дзень. Мн., 1951] // Там жа. N 9;

Цымлянскае мора: [Верш] // Бярозка. N 8;

На зборы атрада: [Урывак з аповесцi «Дзень добры, школа!»] // Там жа. N 9;

Расказ дэлегата: [Верш] // Там жа. N 10;

Маленькi марак: [Верш] // Там жа. N 11;

У Кахоуцы: [Верш] // Вожык. N 14;

Добры дзень, школа!: [Аповесць] // Полымя. N 9. Рэц.: Гарачун Е. // Звязда. 1952. 1 лiстап.;

Калiна М. Аповесць аб школе // Настаун. газ. 1952. 30 кастр.;

Кармолитова Е. Вопреки действительности // Сталин. молодежь. 1952. 14 дек.;

Прыляжаева М. Недахопы адной аповесцi // ЛIМ. 1952.29 лiстап.;

Шахавец У. Чытаючы аповесць // Там жа. 1952. 1 лiстап.;

Якубу Коласу: [Верш] // Бальшавiк Палесся. 16 лiстап.;

Новая кнiга паэтэсы: [Рэц.на кн.:Тарас Н. Вершы. Мн., 1952] // ЛIМ. 19 лiп.;

Наша радасць //Там жа. 2 жн.;

Пяе славу Сталiну наша зямля: [Верш] // Мiн. прауда. 1 студз.;

Сталiнградскi медаль; Палескiя сосны: [Вершы] // Там жа. 3 лют.;

Дэлегаты з`езда // Пiянер Беларусi. 31 студз.;

Добры дзень, школа!: (Урывак з аповесцi] // Там жа. 28 жн.;

Дзецям — добрым,высокаiдэйныя кнiгi // Чырв. змена. 5 студз.;

Смялей вылучаць моладзь,клапатлiва яе выхоуваць: (Да заканчэння першага туру рэсп. агляду маладых талентау) // Там жа. 17 крас.;

Шчырае слова: (Агляд творчасцi пачынаючых) // Там жа. 22 крас.;

Аб вершах А. Астапенкi // Там жа. 2 жн. / Сааут. К. Папкоускi.

1953.

Светлая дарога: [Нарыс] // Бярозка. N 2;

Экскурсiя: [Нарыс] //Там жа. N 3;

Агнi над Дрысвятамi: [Нарыс] // Там жа. N 4;

«Дзень мiру, вясны, слауны дзень…»: [Верш] // Там жа. N 5;

Юны герой: [Нарыс] // Там жа. N 5,6;

Палац навукi: [Верш] // Там жа. N 11;

Вялiкi Закон: [Верш] // Там жа. N 12;

Бяссмерце: [Верш] // Полымя. N 4;

Калгасная вясна: [Нарыс] // ЛIМ. 11 крас.;

Пяе славу Сталiну наша зямля: [Верш] // Сав. Палессе. 1 студз.;

Сталiн i Мао Цзе-дун: [Верш] // Сав. Радзiма. 22 сак.;

Вялiкi закон дзяржавы: [Верш] // Там жа. 5 снеж.;

Магутны поступ гiсторыi // Чырв. змена. 1 студз.;

Слауны шлях Радзiмы // Там жа. 6 лiстап.

1954.

Праз трыста год:[Верш] // Сястры Украiне. Мн.;

Перад вялiкiм палетам: Раздзелы з навук.-фантастычнай аповесцi // Бярозка. N 4, 5;

Авiямадэлiсты: [Верш] // Там жа. N 8;

Па грыбы: [Верш] // Там жа. N 10;

За вялiкую трасу: Навукова-фантастычная аповесць // Полымя. N 8;

Рэц.: Барсток М. Навукова-фантастычная аповесць // Сав. школа. 1955. N 2;

Клышка А. За вялiкую трасу // ЛIМ. 1955. 8 студз.;

Праз трыста год: [Верш] // Работнiца i сялянка. N 5;

Наш дзiцячы пiсьменнiк: 50 год з дня нараджэння Алеся Якiмовiча // Пiянер Бел. 28 студз.;

На малы месяц: (Урывак з аповесцi «За вялiкую трасу») // Там жа. 5, 11 сак.

1955.

Загадка возера: Урывак з аповесцi: «Лета у Калiнауцы» // Бярозка. N 6, 7;

Залатыя рукi: [Апавяданне] // Там жа. N 12;

Перапынiм дарогу вайне // ЛIМ. 9 крас.;

Пачатак, якi варта зрабiць традыцыяй //Там жа. 17 верас.;

Лета у Калiнауцы: (Раздзелы з аповесцi) // Пiянер Беларусi. 7, 14, 21 кастр.; 4 лiстап.;

Заглянем в будущее // Сталин. молодежь. 1 янв.;

Весна человечества // Там жа. 1 мая;

Тайна крынiчнага возера: (Аповесць) // Чырв. змена. 4, 5, 7-9, 14-16, 18, 19, 21, 23, 28, 29 чэрв., 2, 5, 7, 9, 10, 12, 14, 16, 24, 27, 31 лiп., 3 жн.

1956.

Шчаслiвае дзяцiнства: [Верш] // Бярозка. N 6 / Сааут. А. Вольскi;

Новае звяно: [Апавяданне] // Там жа. N 8;

На Пецевым двары: [Апавяданне] // Пiянер Беларусi. 16 сак.;

Цытадэль неба: [Раздзелы з рамана] // Там жа. 21 снеж.

1957.

Агiтатар:[Верш] // Пад сцягам Кастрычнiка. Мн.;

На каньках: [Верш] // Бярозка. N 1;

Аварыя у Космасе: [Урывак з навук.-фантаст.рамана «Цытадэль неба» // Там жа. N 3;

Сустрэчы вясны: [Верш] // Там жа. N 4;

Хлопчык у лесе: [Верш] // Там жа. N 7;

Рыбак: [Апавяданне] // Там жа. N 10;

Песня пра Заслонава // Там жа. N 11;

Спадарожнiку Зямлi:[Верш] // Там жа. N 12;

Летнiм днем: [Апавяданне] //Вяселка. N 3;

Васiлькова бярозка: [Апавяданне] // Там жа. N 6;

Шлях адкрыты! :[Апавяданне] // Там жа. N 8;

Цытадэль неба:[Навукова-фантастычны раман] // Маладосць. N 8-9. Рэц.: Борушко А. О новом романе Н. Гомолко // Знамя юности. 1957. 29 нояб.;

Вiннiкау Д.Фантастыка i савецкая рэчаiснасць // Чырв.змена. 1958. 4 студз.;

Иванчеко А.»Космическая эпопея» Николая Гомолко // Сов.Отчизна. 1958.N 2;

Калгасная восень; Спадарожнiку зямлi: [Вершы] // Гомел.прауда.5 лiстап.;

Вечарынка: [Верш] // Калг. прауда. 17 лют.;

Касмiчны рэйс // Мiн. прауда. 3, 5-7 крас.;

Сцяг: [Верш] // Там жа. 8 верас.;

Цытадэль неба: [Раздзелы з рамана] // Пiянер Беларусi. 4, 11, 18 студз.;1, 8 лют.

1958.

Незабыуны дзень; Ля помнiка Ленiну: [Вершы] // Мiж нас жыве Ленiн. Мн.;

Выпрауленая памылка: [Апавяданне] // Бярозка. N 1;

Незабыуны дзень: [Верш] // Там жа. N 4;

На лузе: [Верш] // Там жа. N 6;

Сапраудны таварыш:[Апавяданне] // Там жа.N 9;

Думы: [Верш] //Там жа. N 11;

Наша Беларусь: [Верш] // Там жа. N 12;

Мароз-кусака: [Апавяданне] // Вяселка. N 12;

Дзень добры, Першамай!: [Верш] // Гомел. прауда. 1 мая;

Песня аб Палессi: [Верш] // Там жа. 15 чэрв.;

Яна рассыпле хутка зоры…:[Нарыс] // Звязда.3 жн.;

Луста хлеба: [Апавяданне] // Там жа. 31 жн.;

Дажынкi: [Верш] // Калг. прауда. 3 кастр.;

Наш добры госць // ЛIМ.1 студз.;

Поступ камунiзма // Там жа. 5 лiстап.;

Гiмн шчасцю чалавека // Там жа. 22 лiстап.;

Квiтнее родная сталiца наша: [Нарыс] // Там жа. 20 снеж.;

Бацька: [Апавяданне] // Пiянер Беларусi. 13 чэрв.;

Камсамолу: [Верш] // Фiзкультурнiк Бел. 28 кастр.;

Мары i здзяйсненнi // Чырв. змена. 1 студз.;

Адказ майму рэцэнзенту // Там жа. 29 мая.

1959.

Наш Мiнск: [Верш] // Бярозка. N 3;

У касмiчны рэйс: [Верш] // Там жа. N 4;

Песня аб Палессi: [Верш] // Там жа. N 6;

Да нягаснучых зорау: [Верш] // Маладосць. N 12;

Разгадчыкi будучынi // ЛIМ. 30 мая;

Слухай, планета Зямля! // Там жа. 16 верас.;

Штурм цытадэлi неба //Там жа. 31 кастр.;

Камунiсты: [Нарыс] // Мiн. прауда. 1 лют.;

Мiнск: [Верш] // Там жа. 3 лiп.;

Шчаслiвае дзяцiнства: [Верш] // Настаун.газ. 29 мая / Сааут. А. Вольскi.

1960.

Добры госць: [Верш] // Беларусь. N 1;

Лiст да нашчадкау: [Верш]// Там жа. N 2;

Размова з небам: [Верш] // Там жа. N 4;

На пяшчанай выспе: [Апавяданне] // Там жа. N 10;

У завiруху: [Апавяданне] // Бярозка. N 1;

Жылi-былi два сябры: [Аповесць] // Там жа. N 3-5;

Гарачае сэрца: [Нарыс] // Та жа. N 8;

Дарога: [Верш] // Вяселка. N 6;

Луста хлеба: [Апавяданне] // Вiцеб. рабочы. 22 крас.;

Мая Радзiма: [Верш] // Там жа. 10 лiстап.;

Добры дзень, Першамай!:[Верш] // Зара. 1 мая;

Ленiнскi масток: [Апавяданне] // Звязда. 16 крас.;

Дай руку, таварыш!..: [Верш] // Там жа. 1 мая;

Дзiва-карабель: [Верш] // Там жа. 18 мая;

Наша вясна: [Верш] // Настаун. газ.1 мая;

Пад ленiнскiм сцягам: [Верш] // Пiянер Беларусi. 22 крас.

1961.

Магiла сяброу; Май: [Верш] // Анталогiя беларускай паэзii: У 3 т.;

Луста хлеба: [Апавяданне] // Для школьной эстрады. Мн.;

Далекая сястра: [Верш] // Бярозка. N 4;

Песня аб партыi: [Верш] // Звязда. 6 жн.;

Хада гiсторыi // ЛIМ. 20 кастр.;

Манiфест народнага шчасця // Мiн. прауда. 4 жн.;

Крокамi гiганта // Там жа. 7 лiстап.;

Па дарогах лета: [Верш] // Настаун. газ. 2 жн.;

Мая Радзiма: [Верш] // Там жа. 4 лiстап.;

Светлы шлях // Пiянер Беларусi. 15 верас.

1962.

Сокалы-сакаляты: [Урыукi з рамана] // Бярозка. N 3-6;

У першую ноч // Настаун. газ. 23 чэрв.

1963.

Старацелi // Звязда. 12 студз.;

Багатай восенi дары: [Верш] // Там жа. 1 верас.;

У вялiкiм паходзе // Там жа. 6 лiстап.

1964.

Са шчасцем, зямля Беларусi! // Звязда. 1 студз.;

Наша вясна: [Верш] // Там жа. 1 мая;

У бiтве за шчасце // Там жа. 3 лiп.;

Багаты хлеб: [Верш] // Там жа. 2 верас.;

Фундамент нашага ладу // Там жа.11 кастр.;

Мая Радзiма: [Верш] // Там жа. 13 кастр.;

Перад штурмам месяца: [Нататкi] // Там жа. 24 кастр.;

Майская сiмфонiя // Настаун. газ. 29 крас.;

Наш камунiстычны шлях // Там жа. 31 кастр.

1965.

Ленiнскi масток: [Апавяданне] // Ленiн зауседы з намi. Мн.;

Адкрывайце Неруш // Звязда. 19 кастр.;

Горький // Зорька. 31 июля;

Ведзьма: [Апавданне] // Пiянер Бел. 13, 20, 27 жн.;

Таварыш вясна // Звязда. 1 мая.

1966.

Ленiнскi масток: [Апавяданне] // Хрэстаматыя па бел.дзiцячай лiтаратуры. Мн.;

Лiст да нашчадкау: [Верш] // Гомел. прауда. 31 лiп.;

добры дзень, Мiнск:[Верш] // Там жа.5 жн.;

Песня аб Палессi:[Верш] // Там жа.8 кастр.;

Ты казала…: [Верш] // Там жа.11 кастр.;

Вяршыня // Звязда. 1 студз.;

Наша песня, слава i краса: [Верш] // Там жа. 7 снеж.;

Брэсцкi факел // Настаун. газ. 1 студз.

1967.

Масток: [Апавяданне] // Арлянятам. Мн. Т. 2;

Ленiнскi масток: [Апавяданне] // Ля помнiка Ленiну: [Верш] // Наш дарагi Iльiч. Мн.;

На узбекскiм полi: [Верш] // Узбекiстану. Мн.;

Луста хлеба: [Апавяданне] // Гомел. прауда. 2 студз.; Маг. прауда. 20 жн.;

Шчасця народам! // Звязда. 1 студз.;

Думка, слова, верш // Там жа. 18 студз.;

Жаданы госць: [Верш] // Настаун. газ. 1 студз.;

Люблю i ненавiджу: [Урывак з рамана] // Настаун. газ. 13, 20 верас.;

На свiтанку:[Урывак з рамана] // Пiянер Беларусi. 21, 28 лiп., 4 жн.

1968.

Дзяучынка iшла на вайну: [Раздзел з аповесцi] // Голас Радзiмы. N 41;

Луста хлеба: [Апавяданне] // Голас Радзiмы. N 45;

Нашы лаурэаты // Вяч. Мiнск. 19 студз.;

Прохар Дзяркач: [Урывак з рамана] // Там жа. 26 лiстап.;

Дружба: [Нарыс] // Сел. газ. 26 дек.

1969.

Ленiнскi масток: [Апавяданне] // Жыве мiж нас генiй. Мн.;

Ляцiм да цыбе:[Апавяданне] // Беларусь. N 12;

Горкi мед:[Апавяданне] // Бярозка. N 8;

Светач вялiкага народа // Звязда. 22 крас.;

Вобразы i характары // Там жа. 8 жн.;

На лузе: [Верш] // Там жа. 26 верас.;

Хатынь // Настаун. газ.2 лiп.;

Голас лучнасцi // Там жа. 5 лiстап.

1970.

Перад навальнiцай:[Апавяданне] // Бярозка. N 1;

Выдатны плен працы // Голас Радзiмы. N 10;

«Мiж Чырвоных рабiн»: [Рэц. на кн.: Броука П.Мiж чырвоных рабiн. Мн., 1969] // Там жа. N 21;

Лаурэаты Джяржауных прэмiй БССР // Вяч. Мiнск. 28 лют.;

«Адкрыйце артылерыйскi агонь» // Звязда. 23 студз.;

Паэзiя i жыцце: На аглядзе — творчасць маладых // Там жа.19 сак.;

Па дарозе у Шушанскае // Там жа.5 крас.;

Песнi з вялiкага паходу: [Рэц. на кн.: Прыходзька П. Калiнавыя зоры. Мн., 1969] // ЛIМ. 3 лiп.

1971.

Май: [Верш] // Унiверсiтэт паэтычны. Мн.;

Тры кнiгi перакладау // Голас Радзiмы. N 6;

Зоры; Маскве: [Вершы] // Гомел. прауда.11 лют.;

Поступ у заутрашнi дзень // Звязда. 1 студз.;

С днем рождения, Родина! // Зорька. 5 нояб.;

Партыя — сейбiт шчасця // Настаун. газ. 1 мая.

1972.

Па азiмуту сэрца свайго:[Iнтэрв`ю] / Зап. А.Фомчанка // Вяч.Мiнск. 10 сак.;

Сонца дружбы ззяе над намi // Там жа. 12 верас.;

Перад далекiм паходам: [Урывак з апов.] // Звязда. 11 сак.;

Пошук паэтычнага слова // Там жа. 25 крас.;

Каб струны для людзей гучалi // Там жа. 7 кастр. / Сааут. Г. Жарый;

Натхненая песня: [Рэц.на кн.: Броука П. Калi ласка. Мн., 1972] // Там жа. 8 снеж.;

Сярод людзей сваiх: [Урывак з рамана] // Настаун.газ. 11 сак.;

Ад шчырага сэрца // Там жа. 16 верас.;

«Кiнамеханiкi»: Урывак з аповесцi «Добры дзень, школа !»] // Пiянер Беларусi. 16 сак.;

Пачынаецца бой: Урывак з рамана «Люблю i ненавiджу» // Чырв. змена. 11 сак.

1973.

Прадмова // Краучанка У.Таямнiца вугла Альфа. Мн.;

Песня у паходзе: [Рэц. на кн.: Лось Е. Галiнка з яблыкам. Мн., 1973] // Голас Радзiмы. N 36; Звязда. 20 лiп.;

Дзень добры, кнiжчын Тыдзень! // Вяч. Мiнск. 23 сак.;

Малады свет паэзii // Звязда.23 мая;

Да сэрцау людскiх: [Рэц. на кн.: Грачанiкау А. Грыбная пара. Мн., 1973] // Там жа. 1 верас.;

Перад штурмам: [Верш] // Там жа. 6 лiстап.;

Чылiйскiм братам: [Верш] // Там жа. 14 лiстап.;

Наш каравай: [Верш] // Там жа. 28 лiстап.;

Закон дзяржавы: [Верш] // Там жа. 5 снеж.;

Бывай, дарагi Iван Захаравiч! // ЛIМ. 13 крас.;

Подзвiг: Урывак з рамана // Там жа. 31 жн.;

Ленiн: [Верш] // Там жа. 7 лiстап.;

Яркае святло: [Рэц. на кн.: Танк М. Хай будзе святло. Мн., 1972] // Настаун. газ. 23 мая;

Заранак шчасця // Там жа. 3 лicтап.;

Узнагарода Радзiмы: [Верш] // Там жа. 22 снеж.;

Разам з браццямi: [Верш] // Сел. газ. 24 нояб.

1974.

Разведчики в нашем доме: [Глава из повести] // За тебя, Беларусь. Мн.;

Пра нашых сучаснiкау: [Рэц. на кн.3 Васiленак Я. На перагоне. Мн., 1973] // Беларусь. N 5;

Iдзе пяцiгодка: [Верш] // Звязда. 1 студз.;

«З цэлым народам гутарку весцi…»: [Рэц. на кн.: Бондар Т. Захапленнi. Мн., 1974; Жуковiч В. Паклон. Мн., 1974; Забалоцкая Л. Сакавiк Л. Сакавiк. Мн., 1974] // Там жа. 26 верас.;

Закон дзяржавы: [Верш] // Знамя юности. 5 дек.;

Ленiнскiм шляхам // ЛIМ. 18 студз.;

Лагойская зямля; «У бiтве суровай на слауных дарогах…»: [Вершы] // Мiн. прауда. 20 крас.;

Святло вясны: [Верш] // Там жа. 1 мая;

Вялiкi працаунiк: [Верш] // Настаун. газ. 1 студз.;

Перад дарогай; Шчасця падкова; Кастусь Калiноускi: [Вершы] // Там жа. 26 чэрв.

1975.

Прадмова // Капусцiн А. Чалавек з пазiцыяй. Мн.;

Жодзiнскiя велiканы: [Верш] // Вожык. N 24;

Кiм быць?: [Верш] // Вяселка. N 11;

Балада пра святло // Вiцеб. рабочы. 4 кастр.;

Улада савецкая: [Верш] // Там жа. 5 снеж.;

Песня рамантыкау; Наш Мiнск: [Вершы] // Вяч. Мiнск. 24 лiстап.;

Прызнанне: [Верш] // Гомел.прауда. 26 лiп.;

Мая улада Савецкая: [Верш] // Там жа. 23 верас.;

Каравай — як сонца: [Рэц. на кн.: Калачынскi М. Докшыцкi каравай. Мн., 1974] // Звязда. 29 крас.;

На зорнай трасе мiру: [Верш] // Там жа. 18 лiп.;

Прызнанне; Рамантыка; Экзамен: [Вершы] // Там жа. 12 жн.;

Вялiкае свята // ЛIМ. 9 мая;

Нарач: [Верш] // Мiн. прауда. 17 жн.;

Паэзiя вялiкага дыхання: [Рэц. на кн.: Броука П. I удзень, i уночы… Мн., 1974] // Настаун.газ. 16 крас.;

Вечна жывая крынiца // Там жа. 24 мая;

Капiтаны слаунага паходу // Там жа. 30 жн.

1976.

Улада мая — Савецкая; Святло Лукомля: [Вершы] // Беларусь. N 1;

На Прыпяцi: [Верш] // Там жа. N 10;

Малады рабочы: [Верш] // Бярозка. N 5; Рабоч. змена. N 7;

Сустрэча вясны: [Верш] // Вяселка. N3;

Добрыя кнiгi добрага пiсьменнiка: Макару Паслядовiчу — 70 год // Голас Радзiмы. 9 верас.;

З`езду партыi: [Верш] // Вiцеб. рабочы. 24 лют.; Гомел. прауда. 24 лют.;

Наш Мiнск: [Верш] // Вiцеб. рабочы. 10 снеж.;

З`езду партыi: [Верш] // Вяч. Мiнск. 3 сак.;

«Адкуль сыплецца звон той бясконцы…»; «Я не быу у Нью-Йорку i у Парыжы…»; Капiтан Гастэла: [Вершы] // Там жа. 11 жн.;

Добры госць: [Верш] // Там жа. 31 снеж.;

Камунiсты: [Верш] // Гродн. правда. 27 марта;

«За жыцце, за мiр,за росквiт…»:[Верш] // Звязда. 28 сак.;

Новы дзень: [Верш] // Вiцеб. рабочы. 30 крас.; ЛIМ. 30 крас.;

Вялiкi хлеб // ЛIМ. 6 жн.;

Ленiнскай партыi: [Верш] // Мiн. прауда. 21 студз.;

Поступ эпохi // Настаун. газ. 1 мая;

Б`юць куранты: [Верш] // Сел. газ. 1 янв.

1977.

Дома: [Верш] // Дзень добры, мама! Мн.;

Адна з вяршынь культуры: Да 100-годдзя з дня нараджэння А. Упiта // Беларусь. N 12;

Не таварыш i не брат: [Верш] // Вожык. N 13;

Абагнау…: [Верш] // Там жа. N 19;

Песня пра каханне: [Верш] // Работнiца i сялянка. N 6;

Па шляхах жыцця: Да 60-годдзя з дня нараджэння М. Калачынскага // Звязда. 12 студз.;

Старонкi мужнасцi: [Рэц. на кн.: Хiмiчоу I. У барацьбе i трывозе. Мн., 1977] // Там жа.22 мая;

Радасная ява // Там жа. 11 лiстап.;

Наша Канстытуцыя: [Верш] // Там жа. 1 снеж.;

Здравствуй книжка — верный друг, источник знаний // Зорька. 25 марта;

Песня карчагiнцау: [Верш] // Мiн. прауда. 13 крас.;

Малады рабочы:[Верш] // Там жа. 29 лiп.;

Закон шчасця народнага // Там жа. 23 кастр.;

Рэвалюцыя дала нам сiлы: [Верш] // Там жа. 11 лiстап.;

Шляхам росквiту // Настаун. газ. 1 студз.;

Дарога, закалыханая жытам: [Рэц. на кн.: Танк М. Дарога, закалыханая жытам. Мн., 1976] // Там жа. 20 крас.;

Па дарозе у Шушанскае: [Апавяданне] // Там жа. 11 мая;

Слову — крылы // Там жа. 9 лiп.;

Прысяга Радзiме // Там жа.20 жн.;

Шлях да творчасцi // Чырв. змена. 4 снеж.

1978.

Веснавое: [Верш] // Дзень паэзii-78. Мн.;

Прачытайце пра герояу: [Верш] // Вожык. N 4;

Маладая вясна:[Верш] // Там жа. N 9;

Шчырая размова:[Верш] // Там жа. N 12;

Дняпро: [Верш] // Вяселка. N 5;

У грыбах: [Верш] // Там жа. N 8;

Жодзiнскiя велiканы: [Верш] // Вяч. Мiнск. 30 сак.;

Жыцця жывы струмень…: [Рэц. на кн.: Лось Е.Лiрыка. Мн., 1977] // Звязда. 16 лют.;

Капiтан Гастэла; Два шчасцi:[Вершы] // Там жа. 9 снеж.;

Вам строить будущее // Зорька. 21 апр.;

Паслухай, Цiхi акiян…:[Верш] // Мiн. прауда. 24 чэрв.;

Добры дзень, Першамай!: [Верш] // Наст. газ. 29 крас.;

Генiй // Там жа.9 верас.;

Звонкае слова паэта // Там жа. 13 снеж.

1979.

Святы нашай вясны // Беларусь. N 5;

У дзiцячымсадзе: [Верш] // Вяселка. N 1;

Лес пiсьменнiка i яго герояу: [Рэц. на кн.: Розанов И. Творчество А. П. Гайдара. Мн., 1979] // Вяч. Мiнск.8 чэрв.;

Б`юць куранты: [Верш] // Гомел. прауда. 1 студз.;

Люблю i ненавiджу: [Урывак з рамана] // Там жа. 31 лiп.;

Голас мужны i добры // Звязда. 11 студз.;

З салдацкага сшытка: [Вершы] // Там жа. 9 чэрв.;

Партызанскi лагер: [Старонкi з рукапiсу] // Там жа. 29 верас.;

Нет ничего дороже // Зорька.14 дек.;

Камсамолу:[Верш] // Мiн. прауда.6 студз.;

За Беларусь; Дзе курган высокi лег: [Вершы] // Там жа. 17 кастр.;

Кастрычнiцкi шлях: [Верш] // Настаун. газ. 24 студз.;

Крытык i далягляды жыцця: Да 60-годдзя з дня нараджэння Р.В.Шкрабы // Там жа. 17 сак.;

Размова аб паэзii // Там жа. 11 жн.;

Песня карчагiнцау: [Верш] // Там жа. 29 верас.;

Вяршыня гуманiзму: [Нататкi] // Там жа. 6 кастр.;

Мая Радзiма: [Верш] // Там жа. 6 лiстап.;

Сокалы — сакаляты: [Урыукi з аповесцi] //Пiянер Беларусi. 1, 8, 15, 29 сак.,5, 9, 17, 24 мая

1980.

Нявольнiкi Буян-возера: [Урывак з аповесцi] // Бярозка. N 1, 2;

Iль`iч: [Верш] // Вяселка.N 4;

Па дарозе у Шушанскае:[Апавяданне] // Работнiца i сялянка. N 4;

Пiсьменнiкi да чытачоу // Звязда. 5 крас.;

Аб паэтычным дзярзаннi // Настаун. газ. 17 снеж.;

Не таваыш i не брат: [Верш] // Нiва. 17 лют.

1981.

Камунiсты: [Верш] // Мiн. прауда. 27 сак.;

Перад навальнiцай:[Апавяданне] // Настаун. газ. 22 крас.;

Шукаць свае слова, свой вобраз // Там жа. 28 лiстап.

1982.

Жураулiны вострау: [Урывак з аповесцi.] // Бярозка. N3;

Юбiлейнае; «Нашы з табой думы…»: [Верш] // Вожык. N 5;

Камсамолу: [Верш] // Вяселка.N 3;

Канчалася ноч…:[Урывак з рамана] // Звязда.12 сак.;

Вернасць партыi: [Верш] // Хлеб рэспублiкi // ЛIМ. 8 кастр.;

Гiмн мужнасцi народа: [Верш] // Настаун. газ. 3 лiстап.;

Паэтычная непауторнасць // Там жа. 4 снеж.

1983.

Шлях адкрыты: [Апавяданне] // Вяснянка. Мн.;

Выдатны пiсьменнiк — цiкавы чалавек // Бярозка. N 5;

Быць блакiтнай планеце! // Звязда. 6 лiстап.;

Журавлиный остров: [Отрывок из пов.] // Зорька. 9, 16 дек.;

Жыцця запавет; Лагойская зямля; Нарач: [Вершы] // ЛIМ. 20 верас.;

Наш Мiнск: [Верш] // Мiн. прауда. 28 студз.;

Два шчасцi: [Верш] // Там жа. 8 лiп.;

З любоую да дзяцей: [Рэц. на кн.: Прануза П. Фарбы восенi. Мн., 1982] // Настаун. газ. 2 лют.;

Жыццевае i казачнае: [Рэц. на кн.: Лукша В. Крылаты цэх. Мн., 1982] // Там жа. 21 мая;

Прауда жыцця // Там жа. 29 чэрв.;

Размова з Уладзiмiрам Маякоускiм: [Верш] // Там жа. 16 лiп.

1984.

Пераправа: [Верш] // За цябе, Радзiма! Мн.;

У Беларусь; Заходнi напрамак: [Вершы] // Беларусь. N 6;

Кнiга Iльiча: [Верш] // Бярозка. N4;

Прызнанне: [Верш] // Гомел.прауда.24 лiп.;

Сустрэча [Верш] // Там жа. 21 верас.;

Высокi дзень краiны // Звязда. 5 сак.;

С улыбкой и всерьез: [Рэц. на кн.: Коршуков Е. Бомба во ржи. Мн., 1983] // Знама юности. 18 янв.;

Курган Славы: [Верш] // Мiн. прауда. 9 мая;

З увагай да чалавека: [Да 60-годдзя з дня нараджэння А.Капусцiна] // Настаун. газ. 18 лют.;

Подзвiгу вечны агонь: [Верш] //Там жа. 9 мая.

1985.

Дзед Талаш: [Верш] // Партызаны, партызаны…Мн.;

Хмара; Дума пра хлеб: [Вершы] // Бярозка. N 8;

Хлеб: [Верш] // Вiцеб. рабочы. 10 снеж.;

Дума пра хлеб: [Верш] // Сел. газ. 11 авг.

1986.

Наперад; Пераправа; На роуным шляху; На полi: [Вершы] // Песнi змагання. Мн.

1992.

Як я класiка правiу: [Успамiны] // Настаун. газ. 21 сак.

Об авторе (библиография):

Гамолка Мiкола // Беларускiя пiсьменнiкi: Бiябiблiягр. слоўнiк. У 6 т. Т. 2 / Iн-т лiт. iмя. Я. Купалы АН РБ, Беларус. Энцыкл.; Пад рэд. А. В. Мальдзiса; Рэдкал.: I. Э. Багдановiч i iнш. — Мн.: БелЭн, 1993. — С. 103 — 104.

Гамолка Мікола // Генаш, В. С. Літаратурная Гомельшчына / В. С. Генаш, В. І. Смыкоўская. — Гомель, 1991. — С. 59 — 61.

На белорусском языке:

Бечык В. Лiрыка травеня: [Крытычныя нататкi] // ЛіМ. 1978. 2 чэрв.;

Гнiламедаў У. «Планаў у мяне шмат» // Настаўн. газ. 1982. 10 сак.;

Яго ж. Iдзе сваей дарогай // ЛіМ. 1992. 12 сак.;

Гурэвiч Э.Беларуская дзiцячая лiтаратура (1917-1967). Мн., 1979. С. 219, 227-229;

Данiленка М. Глыбокае веданне жыцця // Гомел. праўда. 1982. 10 сак.;

Яго ж. У росквiце творчых сiл // Там жа. 1972. 10 сак.;

Есьман I. Паказ пiянерскай арганiзацыi ў беларускай дзiцячай лiтаратуры // Полымя. 1952. N 8;

Казоўская Ф. Разведка космасу i… жанру // Настаўн. газ. 1963. 5 мая;

Капусцiн А. Вытокi песнi — на Палессi // Чырв. змена. 1982. 11 сак.;

Кiрэенка К. Паэзiя працы i мiру // ЛіМ. 1951. 29 крас.;

Краўчанка У. Клапацiцца аб дзiцячай лiтаратуры // Настаўн. газ. 1958. 28 лют.;

Кудраўцаў I. Маладыя таленты // Мiн. праўда. 1951.2 лют.;

Маркава Ф. Па старонках «Бярозкi» // Настаўн. газ. 1947.25 верас.;

Марцiновiч А. На дарогах жыцця // Вяч. Мiнск. 1982. 11 сак.;

Мiколу Гамолку — 50 гадоў // ЛіМ. 1972. 10 сак.;

Мiколу Гамолку — 60 гадоў // Там жа. 1982. 12 сак.;

Мухiна З. Крылы нельга звязаць // Гомел. праўда. 1963.20 верас.;

Панчанка П. Марудная перабудова: Агляд паэзii часопiса «Полымя» // ЛіМ. 1948. 14 жн.;

Пiсьменнiкi Савецкай Беларусi: Кароткi даведнiк. Мн., 1981;

Прануза П. Слова пра сябра // Мiн. праўда. 1982. 11 сак.;

Пятровiч С. Старт у касмiчную тэматыку // Мiн.праўда. 1963. 29 мая;

Разанаў I. Клопат аб праўдзе жыцця // Гамолка М. Выбр. тв.: У 2 т. Мн., 1982, Т. 1;

Яго ж. Не толькi для дзяцей // Мiн. праўда. 1984. 12 кастр.;

Салееў В. Касмiчнае ў жыццi i на сцэне // Чырв.змена. 1963. 1 чэрв.;

Тарасевiч Г. «Бiтва ў космасе» // Звязда. 1963. 31 лiп.;

Феранц В. Час сталасцi // Новае Палессе. 1992. 10 сак.;

Фомчанка А. Крэпасць не здаецца // Вяч. Мiнск. 1984. 28 вер.;

Хорсун С. Напiсана сэрцам // Настаўн.газ. 1984. 15 верас.;

Шкраба Р. Малому чытачу — вялiкую лiтаратуру // Шкраба Р. Сiла слова. Мн., 1958;

Яфiмава М. Пра незабыўнае // ЛіМ. 1974. 19 кастр.

***

https://fantlab.ru/work246993

этой повести посвящён небольшой абзац на с. 75 в https://fantlab.ru/edition215543

Аднак для поўнага пранікнення ў «вобраз аўтара» недастаткова прачытаць твор, неабходна ўлічыць і ўсе экстралінгвістычныя фактары, ідэйную

і грамадзянскую пазіцыю аўтара, што выяўляецца ў большай ступені праз адкрыты дыялог пісьменніка і чытача, мажлівасць якога забяспечваюць сродкі масавай інфармацыі, ператвараючыся ў пэўную платформу для папулярызацыі, актуалізацыі мастацкай літаратуры і ідэйных пазіцый аўтара. Найбольш дзейсная платформа ў гэтых адносінах – аўдыёвізуальная, паколькі пры

дапамозе сваіх вобразна-выяўленчых сродкаў

яна дазваляе арганізаваць дыялог адкрыта, без

пасрэдніцтва чытацкіх інтэрпрэтацый.

Дзейнасць пісьменнікаў на радыё ніколі не

была прадметам асобнага навуковага даследавання, а гэта цікавая старонка гісторыі беларускай радыёжурналістыкі і літаратуры, якая

заслугоўвае ўвагі. У гісторыі радыёжурналістыкі

былі перыяды, калі слова пісьменніка мела

надзвычайную вагу і вялікую сілу ўздзеяння.

Найбольш паказальнымі ў гэтым сэнсе можна

лічыць гады Вялікай Айчыннай вайны, калі фарміравалася беларуская патрыятычная публіцыстыка, у першую чаргу дзякуючы таму, што ў

рэдакцыі да мікрафона прыйшлі працаваць вопытныя пісьменнікі і публіцысты, якія добра валодалі словам. Не менш паказальныя і 1950–1960-я гг.,

яны ўвайшлі ў гісторыю літаратуры як перыяд дэмакратычнага абнаўлення грамадства (1956–1965),

а ў гісторыю журналістыкі як перыяд стварэння

сістэмы сродкаў масавай інфармацыі ў Беларусі

(гл. Слука, 146). Менавіта гэты адрэзак часу і

стаў прадметам навуковага асэнсавання і аналізу

ў дадзеным артыкуле, мэта якога – сістэматызаваць шматлікія факты ўдзелу пісьменніка ў радыёэфіры, прасачыць, наколькі праблема запатрабаванасці пісьменніцкага слова на радыё

звязана з пэўным гістарычным перыядам. У

якасці эмпірычнага матэрыялу выкарыстаны сцэнарыі тагачасных праграм, якія захаваліся ў

Нацыянальным архіве Рэспублікі Беларусь (далей – НАРБ). Метадалагічнай асновай артыкула

з’яўляюцца агульнанавуковыя прынцыпы гістарызму і дыялектыкі, якія разглядаюць з’явы ў іх

узаемасувязі і ўзаемаабумоўленасці, сучасныя і

гістарычныя канцэпцыі тэорыі і практыкі радыёжурналістыкі і літаратуры.

Перш чым звярнуцца непасрэдна да пісьменніцкіх радыёвыступленняў, узгадаем, што адбывалася ў грамадстве пасля заканчэння Другой

сусветнай вайны. У першае пасляваеннае дзесяцігоддзе (1945–1955) для журналістыкі і літаратуры быў характэрны аднаўленчы пафас, абумоўлены, па-першае, выхадам з полымя вайны, а падругое, доўгачаканым мірным працоўным жыццём. Драматычнае сутыкненне падзей XX ст.,

жыццёвы выбар і трыванне чалавека ў небывала

паскораным часе са свайго боку запатрабавалі

мастацка-дакументальныя разнавіднасці літаратуры. З асаблівай непазбежнасцю выявілася тэндэнцыя да мастацкага дакументалізму. 1956 г.

распачаў перыяд, які пад корань падсякаў

дэспатычны культ асобы, арыентаваў на шлях

гаспадарчых рэформ, на пацяпленне агульнага

грамадскага клімату, выклікаў свежыя дэмакратычныя павевы, сцвярджаў самакаштоўнасць чалавечай асобы. Паступова ў беларускай літаратуры, публіцыстыцы назіраўся адыход ад звычайнай ілюстрацыйнасці, схематызму, лакіроўкі і

набліжэнне яе да сапраўднага жыцця. На першы

план выйшлі найбольш рухомыя аператыўныя

жанры (у прыватнасці, нарыс), з дапамогай якіх

пісьменнікі, публіцысты мелі магчымасць своечасова рэагаваць на перамены ў грамадскім жыцці,

абапіраючыся на рэальныя факты, а гэта ў перыяд

праўдашукальніцтва было вельмі актуальным.

Своеасаблівай трыбунай для аператыўнага

рэагавання на карэнную перабудову ва ўсіх сферах грамадска-сацыяльнага жыцця стала радыё.

Творчыя магчымасці пісьменнікаў асабліва плённа выкарыстоўваліся ў праграмах Галоўнай рэдакцыі літаратурна-драматычнага вяшчання Беларускага радыё.

Нягледзячы на тое, што «вецер перамен» ужо

змяніў курс развіцця грамадства (асабліва пасля

XX з’езда партыі), літаратура, мастацтва, журналістыка, прывучаныя да ілюстравання афіцыйных

дакументаў, да ўслаўлення савецкай явы, пэўны

час працягвалі развівацца па інерцыі: арганізоўваліся ўрачыстыя з’езды, дэкады, тыдні, сустрэчы з заклікамі славіць камуністычнае будаўніцтва, партыю, чалавека пярэдняга краю (гл. Гісторыя беларускай літаратуры… 2002, 143). Афі-

Журналістыка

65

цыйная палітыка ў адносінах да літаратуры і мастацтва ў многім заставалася ранейшай, заснаванай на жорсткіх канонах сацыялістычнага рэалізму – класавасці, партыйнасці, паказе жыцця ў

ілюзорнай гістарычнай перспектыве. Практычна

ўсе пісьменніцкія выступленні ў друку, па радыё ў

гэты перыяд былі абумоўлены перш за ўсё пэўнымі гістарычнымі, партыйнымі падзеямі. Многія

цыклы праграм прысвячаліся з’ездам партыі або

гадавіне сацыялістычнага будаўніцтва. Радыйны

мікрафон сапраўды ператвараўся ў трыбуну,

адкрытую не толькі для журналістаў, але і для

пісьменнікаў. Больш таго, менавіта на пісьменнікаў і рабілася стаўка, пра што сведчаць наступныя дакументы. У справаздачнай даведцы (1958)

аб рабоце Галоўнай рэдакцыі літаратурнадраматычнага вяшчання ў сувязі з падрыхтоўкай

да 40-годдзя БССР напісана: «Пасля справаздачы рэдакцыі на Камітэце прайшло тры с палавінай месяцы. Нам было паказана, што рэдакцыя

працуе без дастатковай творчай сувязі з пісьменнікамі і другімі аўтарамі. < … > Супрацоўнікі

рэдакцыі ўлічылі гэтыя заўвагі і, нягледзячы на

тое, што летні перыяд быў дастаткова цяжкім,

таму што пісьменнікі ў большасці сваёй адсутнічалі, прыцягнулі да работы значную колькасць

аўтараў. < … > Рэдакцыя значна пашырыла свой

аўтарскі актыў. Ля мікрафона выступіла значная

колькасць маладых пісьменнікаў. Так рэдакцыя

паказала работу і творчыя планы літаратурных

аб’яднанняў Магілёва, Гродна, Брэста, Гомеля»

(НАРБ, ф. 871, воп. 2, адз. зах. 155, с. 37).

І пазней у дакладной да сакратара ЦК Кампартыі Беларусі таварыша Т.С. Гарбунова «Аб асвятленні па радыё і тэлебачанні падрыхтоўкі да

40-годдзя БССР» чытаем: «Па літаратурнадраматычным вяшчанні звернута сур’ёзная ўвага

на шырокае прыцягненне да радыёперадач

новых аўтараў і асабліва беларускіх пісьменнікаў. За гэты час пісьменнікі Краўчанка, Кулакоўскі, Панчанка, Пестрак, Паслядовіч, Гілевіч,

Карпаў, Няхай прынялі ўдзел у перадачах, прысвечаных поспехам беларускага народа і перспектывам развіцця сельскай гаспадаркі рэспублікі

ў свеце рашэнняў лютаўскага Пленума ЦК КПСС

і сесіі Вярхоўнага Савета СССР. З красавіка месяца ўведзены новыя віды радыёперадач: “Трыбуна пісьменніка” (публіцыстычныя выступленні

пісьменнікаў), “Новае на клубнай сцэне” (аб

літаратурнай і тэатральнай дзейнасці калектываў

мастацкай самадзейнасці) і “Літаратурная радыёвіктарына”» (Там жа, 73). З гэтых дакументаў

бачна, што пытанню супрацоўніцтва пісьменнікаў

з радыё надавалася вялікае значэнне.

Як адзначалася раней, многія выступленні

пісьменнікаў былі прымеркаваны да пэўных дат,

падзей у гісторыі краіны, партыі. Так, напрыклад,

падчас падрыхтоўкі да выбараў у Вярхоўны

Савет СССР (1958) у планах перадач Камітэта па

радыёвяшчанні і тэлебачанні (гл. НАРБ, ф. 871,

воп. 2, адз. зах. 155, с. 86) значацца выступленні

пісьменнікаў і паэтаў «З думай аб Радзіме»,

выступленні беларускіх паэтаў з новымі вершамі,

прысвечанымі Савецкай Канстытуцыі. У каляндарных планах часта прапісваліся нават канкрэтныя даты і прозвішчы: да 40-годдзя КПБ і БССР

(гл. НАРБ, ф. 871, воп. 2, адз. зах. 156, с. 1) Янку

Брылю неабходна было ў снежні зрабіць нарыс

«У Забалоцці днее», Піліп Пестрак павінен быў

выступіць з прамовай «У адзінай дзяржаве», а

Тарас Хадкевіч – з прамовай «Партыя – натхніцель нашых перамог». Пісьменніцкія выступленні

заўсёды былі запатрабаванымі ў гадавіну Перамогі, да юбілеяў Леніна, да Дня Касманаўтыкі, да

чарговага камуністычнага суботніка і г. д.

У выступленні намесніка старшыні Саюза

пісьменнікаў Беларусі Міхася Калачынскага ад

24 красавіка 1959 г. вельмі дакладна прапісаны ўсе

тыя задачы, якія былі пастаўлены партыяй перад

пісьменнікамі, што, у сваю чаргу, растлумачвае

ўсе згаданыя «каляндарныя планы», справаздачы і г. д. Асноўная думка выступлення, што

«пісьменнік – гэта вочы і вушы свайго часу»

(НАРБ, ф. 871, воп. 2, адз. зах. 274, с. 75). А паколькі адна з адметных рыс часу – гэта насычанасць самымі рознымі падзеямі, якія хутка

нараджаюцца, мяняюцца, як у калейдаскопе,

быццам засланяючы адна другую, то галоўная

задача літаратуры – быць люстрам сучасных

падзей: Нельга, напрыклад, быць удзельнікам

новабудоўлі, а пісаць зусім аб іншым, аб далёкім

мінулым. Выключэнне можа быць толькі для

тых людзей, якія засталіся значнай вехай у

гісторыі, вучаць маладое пакаленне рэвалюцыйнаму гераізму. Цікава, што не творчае натхненне,

не асабісты інтарэс аўтара да той ці іншай тэмы

павінен быў скіроўваць яго да напісання

мастацкага твора, а сямігадовы план: Давайце

возьмем сямігадовы план Беларусі і паглядзім,

якія новабудоўлі, прамысловыя аб’екты маюць

найбольшае значэнне для краіны, дзе найбольш

поўна можа праявіцца характар савецкага

чалавека. < … > Мінулае і сучаснае раёна – гэта

кантрасты, гэта невычэрпны вір вобразаў для

літаратара (Там жа, 77). З гэтай нагоды

Праўленне Саюза пісьменнікаў БССР вырашыла

скласці творчыя брыгады, у якія павінны былі

ўвайсці празаікі, паэты, драматургі, крытыкі, што

паехалі б разам да будаўнікоў, паглядзелі, што ў

іх ёсць цікавага, наведалі новыя прамысловыя

прадпрыемствы, калгасныя гаспадаркі, асаблівую

ўвагу звяртаючы на тыя змены, якія адбываюцца

ў вёсцы ў сувязі з рэарганізацыяй МТС і

далейшым развіццём калгаснага ладу; на

«пераробку» псіхалогіі працаўнікоў зямлі, бо

новыя матэрыяльныя абставіны натуральна

змяняюць свядомасць, светапогляд людзей. Такі

эксперымент Міхась Калачынскі называе

разведкай будучых вялікіх тэм (Там жа, 80). У

рамках дадзенай тэмы вельмі важным падаецца

Веснік БДУ. Сер. 4. 2010. № 2

66

думка пісьменніка наконт таго, як данесці гэта да

аўдыторыі: Варта падумаць, як аператыўна

данесці наша слова да сучаснікаў. Раней былі

зборнікі нарысаў, апавяданняў. Можа вярнуць? У

часопісах «Полымя», «Беларусь», «Маладосць»

неабходна завесці пастаянныя раздзелы «На

будоўлях сямігодкі», «Людзі сямігодкі». <…>

Вялікія магчымасці ў радыё і тэлебачання.

Якая гэта трыбуна для пісьменніка! Трэба

завесці такое правіла: нарысы аб людзях

сямігодкі хоць бы раз у тыдзень перадаваць па

рэспубліканскім радыё. Акрамя таго, кожны

пісьменнік, вярнуўшыся з паездкі, павінен ісці

да мікрафона, да аб’ектыва тэлекамеры,

падзяліцца сваімі ўражаннямі, расказаць, што

пачуў і пабачыў у жыцці, прачытаць новы верш,

бо людзі заўсёды чакаюць нашага жывога слова

(Там жа, 82). Гэтыя словы намесніка старшыні

Саюза пісьменнікаў БССР растлумачваюць у

поўнай меры матывы з’яўлення пісьменнікаў

перад мікрафонам з тэмамі, якія, на першы

погляд, былі далёкімі ад іх кампетэнцыі. Але, з

другога боку, калі падыходзіць да літаратуры як

да чалавеказнаўства, а да напісання мастацкага

твора як да пастаяннага маніторынгу жыццёвых

сітуацый, характараў, якія пазней могуць стаць

асновай для будучага твора, тады гэтыя словы

ўяўляюцца вельмі арганічнымі і не выклікаюць

скептыцызму. Акрамя таго, у жыцці адбываліся

ўжо незваротныя змены, і як бы не стараліся

ідэолагі партыі вярнуць літаратуру на ранейшыя

шляхі ілюстрацыйнасці, гэта ўжо зрабіць было

цяжка. Больш таго, радыё, у прыватнасці тыя

самыя справаздачныя рэйды, дапамагала пісьменнікам наблізіцца да сапраўднага жыцця народа, пазнаёміцца са сваім героем і аператыўна

вобразна пра яго расказаць, што ў сваю чаргу

ўзмацняла гуманістычны пачатак радыёпраграм.

Адной з перадач, што даносіла да сучасніка

слова пісьменніка, стала праграма «Трыбуна

пісьменніка» (на мікрафонных папках часцей за

ўсё сустракаецца назва «Трыбуна пісьменніка і

журналіста». – А. Б.), якая выходзіла ў 1950–1970 гг.

з рознай перыядычнасцю і прадстаўляла сабой

радыёвыступленне па пэўнай, загадзя акрэсленай тэме. Хронаметраж – 10–15 хвілін. Тэмы

часцей за ўсё тычыліся агульнаграмадскіх праблем. Так, у сакавіку 1958 г. пісьменнік Макар

Паслядовіч выступіў з прамовай, прысвечанай

рашэнням лютаўскага Пленума ЦК, закрануў

праблему рэарганізацыі машынна-трактарных

станцый (гл. НАРБ, ф. 871, воп. 2, адз. зах. 202,

с. 165). Выступленне «Год вялікіх здзяйсненняў»

(29 снежня 1959 г.) аднаго са старэйшых

беларускіх пісьменнікаў Міхася Лынькова было

своеасаблівым падвядзеннем вынікаў таго, што

было зроблена ў мінулым годзе, аўтар згадаў усе

«перамогі» савецкага ладу жыцця: паспяховы

пачатак сямігодкі, высокія паказчыкі ў прамысловасці і сельскай гаспадарцы, гарманічнае развіццё савецкай дэмакратыі, барацьба за мір ва ўсім

свеце (НАРБ, ф. 871, воп. 2, адз. зах. 277, с. 200).

У цэнтры ўвагі выступлення «У абарону зялёнага

друга» Тараса Хадкевіча ў красавіку 1960 г.

(НАРБ, ф. 871, воп. 2, адз. зах. 355, с. 63) стала

праблема клапатлівых адносін да лясных багаццяў, ашчадная планавая эксплуатацыя.

Яшчэ адна праграма, актыўны ўдзел у якой

прымалі пісьменнікі, – «Пісьменнікі перад мікрафонам». Выходзіла з рознай нагоды: выданне новай кнігі («Аб новых кнігах»), адказ на існаванне

якой-небудзь праблемы або проста творчая

сустрэча пісьменніка са сваімі чытачамі; адпаведна пасля агульнай назвы канкрэтызавалася тэма.

Так, у лютым 1958 г. Алесь Зарыцкі падзяліўся са

слухачамі думкамі пра сваю новую кнігу «Паэмы»

(НАРБ, ф. 871, воп. 2, адз. зах. 202, с. 26). У тым

жа лютым 1958 г. у рамках гэтай праграмы адбылася сустрэча пісьменнікаў-воінаў са сваёй аўдыторыяй, праграма атрымала назву «Пісьменніківоіны перад мікрафонам», выступілі ўдзельнікі

літаратурнага аб’яднання, якое існавала пры

рэдакцыі газеты «Во славу Родины», прачыталі

свае творы, падзякавалі старэйшым беларускім

пісьменнікам – І. Мележу, А. Кулакоўскаму – за

дапамогу, якую тыя аказваюць маладым аўтарам

(НАРБ, ф. 871, воп. 2, адз. зах. 201, с. 164).

Журналістыка

67

такіх чацвёра… // З аўтобуса злазім разам: –

Старобінцы? // – Не! Шахцёры! (НАРБ, адз.

зах. 277, с. 77).

Інфармацыйнай падставай для з’яўлення пісьменніка каля мікрафона былі не толькі падзеі

дзяржаўнага маштабу, але і тыя, якія тычыліся

непасрэдна літаратуры. Многія праграмы, прысвечаныя пытанням літаратуры, часцей за ўсё

аб’ядноўвала назва «літаратурная перадача», а

пасля тэма канкрэтызавалася. Так, напрыклад, у

студзені 1958 г. у эфір выйшла «Літаратурная

перадача для моладзі», аўтарам якой стаў

вядомы пісьменнік-франтавік Аляксей Кулакоўскі,

які на той момант быў галоўным рэдактарам

часопіса «Маладосць» і ў эфіры прадстаўляў

першы нумар свайго выдання, распавядаў пра

аўтараў, сярод якіх – слесар-зборшчык завода,

даярка, інжынер-геолаг (НАРБ, ф. 871, воп. 2,

адз. зах. 201, с. 48).

Пад агульнай назвай «літаратурная перадача» выходзілі ў эфір і «Расказы аб бачаным»,

якія ўяўлялі сабой агучаныя аўтарам падарожныя

нататкі, уражанні ад пэўных вандровак, часцей за

ўсё замежных. Так, у красавіку 1958 г. сваімі ўражаннямі ад паездкі ў Пекін на працягу паўгадзіны

са слухачамі дзяліўся Максім Танк (гл. НАРБ,

ф. 871, воп. 2, адз. зах. 203, с. 26). Пісьменнік

быў у Пекіне падчас святкавання восьмай гадавіны абвяшчэння КНР. Пад уздзеяннем паездкі

паэт напісаў некалькі новых вершаў, некаторыя з

якіх агучыў у эфіры («Ля варот Цяньаньмынь»,

«Ван Суй», «Мост вечнага спакою», «Белы конь»,

«Вялікая Кітайская сцяна»).

Як правіла, напярэдадні пісьменніцкіх з’ездаў

таксама выходзілі літаратурныя перадачы, у якіх

падводзіліся пэўныя вынікі. Пасля пісьменніцкага

з’езда абавязковай была і аглядная праграма, як

прайшоў з’езд, якія рашэнні былі прыняты.

Часам пад назвай «літаратурная перадача»

«літаратурным» быў толькі аўтар, пісьменнік, а

тэма тычылася агульнаграмадзянскіх пытанняў.

Так, напрыклад, у сакавіку 1959 г. у эфіры прагучала літаратурная перадача «Вясна сямігодкі»

(прымеркаваная да прапаганды рашэнняў XXI

з’езда), аўтарам якой стаў Антон Бялевіч. Атрымалася вельмі лірычнае, насычанае метафарамі

выступленне. Аўтар пачынае з сімвала вясны –

шпака, які засвістаў на сяле і стаў прадвеснікам

добрых перамен. Вясна прыродная супастаўляецца з «вясной камунізма»: Вясна першага

года сямігодкі ўздыме ў неба песняроў поля –

жаваранкаў. Паклічуць яны плугароў і сейбітаў

на калгасныя разлогі (НАРБ, ф. 871, воп. 2, адз.

зах. 273, с. 288). Галоўны пасыл гэтага выступлення – услаўленне чалавека працы: Вельмі ж

уляглі нашы людзі ў работу. І ў кузнях у нашых

зранку звініць, і ў свірнах, і на фермах работа

кіпіць (Там жа, 284). Антон Бялевіч звярнуўся

і да негатыўных момантаў, выкрываючы нядбайнасць некаторых гаспадароў, як, напрыклад,

брыгадзіра, які пакінуў балотны плуг на лузе

зімаваць пад снегам, ці конюха, які прышыў

спецыяльныя кішэні, каб насыпаць іх калгасным

аўсом. Кульмінацыйнай фігурай у выступленні

Антона Бялевіча стаў стары ляснік Астап

Варывончык, які напачатку паўстае як сварлівы,

скептычна настроены да перамен чалавек.

Сустрэўшыся з лесніком праз пэўны час, аўтар не

пазнаў старога, і ў яго сэрца ўздыхнула сонечная

вясна свежыя сілы, штосьці новае, вясёлае,

натхненае (Там жа, 293). Пісьменнік не хавае

радасці ад таго, што разумныя думкі, новыя

адносіны да зямлі, да гаспадаркі, да працы

народжаны высокімі ідэямі мудрых, глыбокіх,

гуманных дакументаў і рашэнняў XXI з’езда

(Там жа, 293).

Вядома, галоўная рэдакцыя літаратурна-драматычнага вяшчання не прамінала святкаванне

пісьменніцкіх юбілеяў і вельмі дбайна да іх

рыхтавалася. Так, да 90-годдзя з дня нараджэння

Янкі Купалы планаваліся наступныя радыёмерапрыемствы (гл. НАРБ, ф. 871, воп. 4, адз. зах. 30,

с. 38): выступленне М. Лынькова «Слова пра

Янку Купалу», Р. Шкрабы «Уладар беларускай

песні», С. Александровіча «Вязынка, калыска

песняра», успаміны А. Бялевіча «Салаўіная дуброва паэзіі», А. Астрэйкі – «Дарогамі жыцця», нататкі татарскага пісьменніка А. Мухітдзінава «Купала на Волзе», перадача з калгаса імя Янкі Купалы, радыёкампазіцыі «Янка Купала – перакладчык», «Янка Купала і тэатр», запісы творчых сустрэч з музея Янкі Купалы і інш.

Вялікай папулярнасцю ў згаданы перыяд карысталіся праграмы: «Наша радыёбібліятэка»

(па кнігах мастацкай і дакументальнай прозы і

паэзіі, якія выпускала выдавецтва «Мастацкая

літаратура»), «Творчыя партрэты пісьменнікаў»

(удзельнічалі, як правіла, самі пісьменнікі, крытыкі, гучалі лепшыя вершы, апавяданні, урыўкі з

найбольш вядомых раманаў і аповесцей), радыёчасопіс «Паэзія» (больш за дзесяць гадоў быў у

эфіры Беларускага радыё, звычайна адкрываўся

вершамі аднаго паэта; існавала некалькі рубрык:

«Мой любімы паэт», «З паэтычнай спадчыны»,

«Ідзе паэтычная змена», «З паэтычнай фанатэкі», «Новыя пераклады»; за паўгадзіны праграмы

выходзіла 5–6 пісьменніцкіх выступленняў), «За

рабочым сталом пісьменніка».

Безумоўна, асноўнай платформай для арганізацыі дыялога паміж пісьменнікам і яго аўдыторыяй была Галоўная рэдакцыя літаратурнадраматычнага вяшчання, менавіта ў яе тэматычных планах часцей за ўсё сустракаліся пісьменніцкія прозвішчы. Тым не менш пісьменніцкае

слова актыўна выкарыстоўвалі і дзіцячая рэдакцыя, і рэдакцыя «Апошніх паведамленняў», і рэдакцыя прапаганды.

Эфектыўнай формай супрацоўніцтва пісьменнікаў з радыё стала прыцягненне іх да ўдзелу ў

трансляцыях, рэпартажах, прысвечаных дэманст-

Веснік БДУ. Сер. 4. 2010. № 2

68

рацыям працоўных (гадавіна Кастрычніцкай рэвалюцыі, свята Першага мая), за якія адказвала рэдакцыя «Апошніх паведамленняў». Побач з вопытнымі журналістамі, каментатарамі, дыктарамі

Беларускага радыё каля мікрафона выступалі

беларускія пісьменнікі. Гэтыя выступленні часцей

за ўсё ўяўлялі сабой палымяны зварот ці своечасовы грамадзянскі верш. Так, падчас святкавання

1 Мая 1958 г. у паэта Кастуся Кірэенкі (гл. НАРБ,

ф. 871, воп. 2, адз. зах. 172, с. 97) нарадзіліся

наступныя радкі: Наша свята – наш Май // Назаўсёды запомніцца // Непаўторнай праменнасцю // Светлых дарог // Я люблю гэты дзень //

Дзень, што песнямі поўніцца, // Што краіну да

новых вядзе перамог. Многія аўтары, выкарыстоўваючы моц празаічнага слова, па-мастацку апісвалі тое, што адбывалася на вуліцах.

Міхась Калачынскі: Усе зямныя фарбы зліліся

сёння на цэнтральнай магістралі, па якой коціцца хваля народнага лікавання. Здаецца, гэта

маладая вясна запаліла свае зыркія вясёлкі ў гонар першамайскага свята (НАРБ, ф. 871, воп. 4,

адз. зах. 172, с. 99). Практыка ўдзелу пісьменнікаў у святочных трансляцыях працягвалася да

1980-х гг. І не толькі Першамай ці гадавіна рэвалюцыі станавіліся прадметам для каментарыяў.

Так, некаторыя з пісьменнікаў прымалі ўдзел у

цырымоніі закладкі мемарыяльнага комплексу

«Хатынь», адкрыцці Кургана Славы.

Літаратурныя праграмы дзіцячай рэдакцыі

адрозніваліся большай дыялагічнасцю, жывасцю і

прастатой мовы (улічвалася, вядома, мэтавая

аўдыторыя); тым не менш пытанні, якія ўздымаліся

падчас пісьменніцкіх выступленняў, былі не зусім

дзіцячымі. Так, у красавіку 1963 г. пісьменнікі

звярнуліся да дзіцячай аўдыторыі з тэмай «На

новабудоўлях рэспублікі» (гл. НАРБ, ф. 871, воп. 4,

адз. 618, с. 29). У праграме прынялі ўдзел

Л. Арабей, У. Нядзведскі, У. Дадзіёмаў, С. Грахоўскі. Кожны з аўтараў расказваў пра свой аб’ект

падарожжа, даступна і без залішніх лічбаў, фактаў.

Папулярнай перадачай дзіцячай рэдакцыі

надоўга стала праграма «Аб кнізе, якая яшчэ ў

чарнільніцы», яна дазваляла пісьменніку наладзіць прамы дыялог са сваім маленькім чытачом.

Гасцямі станавіліся пісьменнікі і паэты, што пісалі

для дзяцей. Напрыклад, у эфіры 17 чэрвеня

1963 г. пабывалі Артур Вольскі, Мікола Гамолка,

Эдзі Агняцвет, Ядвіга Бяганская (гл. НАРБ,

ф. 871, воп. 4, адз. зах. 725, с. 88). А. Вольскі прачытаў дзецям некалькі вершаў са сваёй новай

кнігі «Куды плывуць караблікі»; М. Гамолка расказаў маленькім слухачам, што апошнія некалькі

гадоў працаваў над творам аб асваенні космасу

(навукова-фантастычны раман «Шосты акіян»,

п’еса «Бітва ў космасе»), а зараз на яго пісьмовым стале – рукапіс новага рамана «Сокалы-сакаляняты» пра гераічныя ўчынкі ў гады Вялікай

Айчыннай вайны.

Акрамя гэтай праграмы існаваў шэраг іншых

літаратурных праграм, якія рыхтаваліся дзіцячай

рэдакцыяй: «Да вас новая кніжка ідзе», «На рабочым стале пісьменніка», «Сустрэча з тымі, хто

піша кнігі», «Беларускія пісьменнікі – дзецям»,

«Слова маюць маладыя пісьменнікі» і інш.

Такім чынам, прааналізаваўшы ўдзел пісьменнікаў у радыёпраграмах пасляваенных дзесяцігоддзяў, трэба адзначыць, што гэты ўдзел, папершае, быў невыпадковым і вельмі арганічным,

паколькі адпавядаў агульнай тэндэнцыі, якая назіралася ў літаратуры, мастацтве, журналістыцы

ў 1950–1960-я гг. і выяўлялася праз арыентацыю

ўсіх формаў мастацтва на аператыўнае асвятленне працэсаў перабудовы ў краіне. Па-другое,

нягледзячы на тое, што партыйныя нарады паранейшаму вызначалі рытм грамадскага жыцця,

адметнасць гэтага перыяду ў тым, што вытворчагаспадарчыя праблемы і нават партыйна-савецкія пастановы і дырэктывы аналізаваліся праз

канкрэтныя дзеянні савецкіх людзей у розных

сферах жыцця, дзе праяўляліся самыя лепшыя

рысы характару і паводзін кожнай асобы, калектыву і ў абагульненым выглядзе ўсяго грамадства. Беларускія пісьменнікі, публіцысты, дзеячы

мастацтва былі ў пэўнай ступені тымі прарокамі,

якія сваімі творамі ў перыядычным друку, каля

мікрафона ўзбагачалі журналістыку вобразным і

рэальным адлюстраваннем складанага жыцця.

Пісьменнік выступаў актыўным суб’ектам радыёэфіру, станавіўся непасрэдным удзельнікам, а

часам і арганізатарам радыёдыялога паміж сабой

і аўдыторыяй: выкарыстоўваючы свае творчыя

магчымасці, ён звяртаўся непасрэдна да слухача

з новым творам ці адметнымі думкамі і развагамі

па пэўнай праблеме. Гэта ў сваю чаргу актуалізавала грамадскі інтарэс да мастацкай літаратуры,

павышала аўтарытэтнасць і прэстыж пісьменніцкай працы.

ЛІТАРАТУРА

Гісторыя беларускай літаратуры XX стагоддзя: У 4 т. Мн.,

2002. Т. 3.

Слука А . Г . Беларуская журналістыка: Вучэб. дапам.:

У 3 ч. Мн., 2009. Ч. 3.

Паступіў у рэдакцыю 04.04.10.

Алена Аляксандраўна Беразоўская – старшы выкладчык кафедры тэлебачання і радыёвяшчання.

https://elibrary.ru/item.asp?id=21812892&

Известно, что было создано семь версий Истории ... однако от них сохранилось лишь несколько карт (с 1833 и 1835) и многочисленные учетные записи из вторых рук. Адам Мицкевич по инициативе своих друзей последовательно подбрасывал, курил и выбрасывал новые рукописи, потому что он боялся, что их публикация повредит польскому делу, поскольку работа предсказывала очень серьезное видение будущего, расходящееся с тогдашней социально-политической ситуацией.

Самый ранний, так называемый Санкт-Петербургская версия « Истории будущего» — утопический роман , который считается политической, научной и социальной фантазией и представляет собой видение рационалистического будущего . Последующие версии носят характер исторических договоров , журналистики или альтернативной истории с элементами юмора и гротеска , а последняя является антиутопическим романом . История ... это произведение, написанное частично Мицкевичем на польском языке , а частично — на Французский . В какой-то степени оно было вдохновлено чтением техничной утопии Яна Тадеуша Булхарина (« Сцена из частной жизни в 2028 году» , 1828), а позднее и работами Владимира Одоевского ( Косморама , 1840).

Первая версия

Мы знаем ее по информации, предоставленной другом поэта Антони Одынеца (он также получает название песни). Созданная в Петербурге в 1829 году, рукопись была утеряна. Написанная на французском языке, она представила фантазию о судьбе человечества — будущем триумфе технологий и моральном крахе Европы, а также о ее спасении женщин от китайского вторжения.

Наблюдение за конкретными достижениями современной изобретательности и первые попытки технически воплощать жизнь в жизнь привели Мицкевича к созданию оригинальной картины будущего времени, в которой человек преодолеет время и пространство и установит межпланетную связь. Мир расширился из-за вступления Земли в отношения с планетами — но описания пришельцев Мицкевича не сохранились .

Автор осознавал роль железнодорожного сообщения , поэтому его Европа покрыта густой сетью железных железных дорог, которая преображает фигуру мира . Благодаря огромным судам, пересекающим океаны и доставляющим товары в разные части света, будет создана международная торговая ярмарка . Мицкевич рассказывает о целых городах, домах и магазинах, построенных из железа на колесах, и несется по железным железным дорогам со всех сторон на ярмарку под Лиссабоном , где снова океан на гигантских кораблях приносит плоды из других частей света .

Поэмы Архимеда появляются в прогнозе зеркал, установленных в огромных пространствах, таким образом, что огненные буквы, отраженные в первом в мгновение ока, отражаются в последнем . Благодаря этому стало возможным мгновенно передавать информацию в самые отдаленные уголки нашего земного шара. Небо висело гигантские телескопы , с помощью которых воздушные шары могут быть полностью земляной вид, и на земле , чтобы увидеть , что происходит на его спутников .

Они были предоставлены Мицкевичем беспрецедентного расцветом технологии , и поэтому воздушные шары летать в воздухе , как журавль или гусь , который может достигать другие планеты, или инструменты , звук , с помощью которого сидит спокойно у камина в гостинице, вы можете слушать dawanych на концертах или лекцию уроков общедоступный . Автор также видел возможность создания самолета (более тяжелого, чем летательный аппарат с собственным двигателем): однажды это искусство можно усовершенствовать настолько, что паровой двигатель будет летать на своих крыльях без воздушного шара .

Мицкевич показывает Европу, которая упала в будущем при китайском вторжении , но Запад спас женщин — они борцы завтрашнего дня . В двухпалатном польском парламенте они сидят в нижней палате , мужчины — в верхней палате . Героическая женщина-лидер, стоящая во главе женщин и молодежи, то есть тех частей общества, которые не потеряли своих чувств , преданности и героизма , выигрывает победоносную битву за Вислу .

Работа Мицкевича — это не только утопический образ будущего, но и история. Представленное видение было взято с позиции вопросов, уже относящихся к прошлому. Рассказчик произносит свои проблемы в третьем веке третьего тысячелетия; он сам историк, а его работа историография . Начальная сюжетная ситуация приходится на 2000 год, две дальнейшие главы изображают картину 2100-2200 годов. Работа заканчивается описанием контактов людей с другими цивилизациями в космосе.

Вторая версия

Основанный в Париже и Дрездене, написанный на французском языке в 1831-1833 годах и предположительно сожженный в 1833 году, также упоминается как редакционный . Эта версия относится к журналистской фазе утопии Просвещения , повествование принимает форму историографического описания Вольтера .

Автор показывает политическую ситуацию во Франции после свержения правления Луи-Филиппа . Европа перегружена революцией. Республиканцы попадают в тиски двух армий: монархической и федеративной (нечеловеческой в ​​жестокости пролетариев , которые привели к расколу старой радикальной партии на реалистов и людей ). Во главе федерации стоят смелые лидеры: Дидко, Визат и Оправец, требующие отмены прав наследования и замены имен на номера.Поэтому было предложено заменить имена на числа, поскольку они ничего не выражают и поэтому их легко можно изменить. Таким образом, Франция, разделенная на десять серий, будет охватывать определенное количество граждан в каждой серии. Первый чиновник первой серии будет иметь номер 1, его подчиненные — номера 2, 3 и т. Д. У простых граждан не будет коэффициента. Такая система нанесла бы последний удар личной любви к себе и индивидуальности . Кровавые битвы заканчиваются убийством монархистов, а республиканцы имеют дело с пролетариями [2] .

В этих прогнозах отчетливо видна значимость неизбежных политических и социальных изменений, которые увеличивают надежду на освобождение Польши, но также пугают последствиями спровоцированных стихий, эмоций, животных инстинктов человека.

Третья версия

Его существование подтверждается исключением из письма одному из редакторов, опубликованного на польском языке на польском паломничестве в 1933 году. Эта версия « Истории будущего» была написана во время написания Пана Тадеуша , это своего рода альтернативная история.

Мицкевич преподносит ноябрьское восстание, завершившееся победой поляков. Польская армия, армия общеевропейской революции, идет с запада на восток, из Франции через Германию , Даугавпилс , Великий Новгород , чтобы уничтожить царскую Россию в конце XIX века и после победы над Окой создать Сибирскую республику. В 1899 году общий мир в Европе . Автор возвращается к предположениям будущего романа , рисуя несколько юмористическое видение будущей Польши на фоне новых социальных институтов и чудесных изобретений . Страна строит огромные здания, в общем, это монетаКостюшко , даже новый словарь создан, соответствующий новым потребностям и социальным отношениям (например: ватерлинии , Великий Бакаларц и т. Д.) [3] .

В альтернативной истории, в которой провалилось ноябрьское восстание, Польша была поглощена Россией. Европа стонала при царе Иване. Все шло к худшему. Во Франции социальные институты существовали только для демонстрации и извне .

Версия четвертая

Он был создан после написания Пана Тадеуша в 1834-1835 годах, его также называют редакцией II . Рукопись была уничтожена автором, известно лишь, что эта версия захватывает будущее в свете победоносного бонапартизма .

Пятая версия

Отсюда и фрагмент, сохранившийся в автографе, который сейчас является собственностью музея Мицкевича в Париже . На самом деле это два фрагмента « Истории будущего» на французском языке, которые являются копиями двух отрывков из версий II и III, но образуют новую автономную литературную систему.

Шестая версия

Он был основан около 1842 года (рукопись была сожжена). Известен по рассказам Яна Сковацци, переданным Владиславу Мицкевичу . Что известно, так это то, что эта версия не берет мнимой истории , хотя она основана на рационалистических мотивациях.

Версия седьмой

Опубликовано в Авант-предложение Владислава Мицкевича в Melanges posthu-mes . Это импровизация о будущем в соответствии с историей Стефана Галензовского. Адам Мицкевич сделал это, когда на него повлиял тотализм, и он совершенно радикально изменил свое мнение с точки зрения технического прогресса и прогноза на будущее . Само заявление было создано как точная копия концепции города — Фаланстер Кароля Фурье, содержащийся в трактате Traile de Fassociation demestique et Agricole (1822). Мицкевич изучил учение святых-мононистовво время своего пребывания в России он более внимательно изучал его в Париже; это вызвало у него страх перед будущим, в котором человек потеряется в обществе, организованном педантичными и мелкими реформами.

В сатирической импровизации поэт рассказывает о городе, накрытом крышей, как дом, и украшенном, как квартира, отапливаемым и освещенным, отрезанным от природы и капризов климата. За городом есть счастливый остров , лишенный благ цивилизации, но доступный лишь немногим [4] .

Автор карикатура общество будущего процветания — изолированное от природы, по щадящей методике борьбы за существование уменьшались духовно , niewidujące даже луну и звездами, и отрезано от источника острых ощущений и впечатлений от самого ценной эстетики. В результате полемики с идеями святых-мионистов Мицкевич создал семена нового варианта антиутопии, хотя он не был одинок в своих размышлениях (Трактат Раскин , Мюссет , Эмерсон)

Мицкевич как предшественник научной фантастики

Работа, хотя и сохранилась только в небольших фрагментах и ​​подержанных отчетах, указывает на уникальный пророческий смысл автора, который в первой половине девятнадцатого века предсказал огромный прогресс человечества в цивилизации. Мицкевич предсказал в истории будущего множество прорывных изобретений, таких как устройства для записи и передачи звука и изображения, самолеты , космические аппараты , волоконная оптика (идея передачи информации с помощью световых лучей, отражающихся от зеркал — зеркало Архимеда ), электронные системы учета населения (создание человеческих обществ) нумеруются путем замены имен номерами). Насколько продвинута была мысль о барде, свидетельствует тот факт, что телефон был изобретен только в 1875 году, фонограф — два года спустя, а Юлиус Верн , самый известный писатель-фантаст XIX века, выпустил свой первый роман только в 1863 году. Литературные ученые признают, что неопубликованная работа Мицкевича , предшественник научных достижений европейского воображения, формируя основу для образованной гораздо более поздней конвенции научной фантастики, она может произвести революцию в мировой литературе. Скорее всего, это было впереди видений Юлиуса Верна, Герберта Джорджа Уэллса и Ежи Жулавски [5]и даже превзойти их в научно-технических и социальных спекуляциях [6] . Он также был очень смелым и точным в оценке социальных и сознательных изменений.

Автор Истории ... оказался глубоким реалистом, заметив зависимость между достижениями науки , техники и промышленности и психологическим типом человека, который их производит, его характером , отношением , моралью и культурой . Рационалистическое видение будущего не получает полного одобрения Мицкевича. Современный поэт изобретений, технического прогресса и промышленного развития боится, что упрощенная жизнь и комфорт приведут человека к его одностороннему развитию. Во-первых, погружаясь в поклонение разуму и материализмуон потеряет способность быть идеологическим. Во-вторых, оно станет ленивым, эгоистичным и равнодушным, что решит вопрос об уязвимости целых обществ, которые не готовы опровергнуть нападение других сообществ, которые поддерживают свою силу, волю и желание преобразовать мир.

Таким образом, Мицкевич создает новый литературный жанр — историю будущего и задолго до аналогичной концепции Герберта Уэллса. Видение Польши, спасающей Европу от истребления, является следом мессианских интересов поэта. Интересна также концепция угрозы с Востока — захватчики были выбраны Мицкевичем из Китая, хотя в то время Китай не был силен в политическом отношении и, кроме того, в значительной степени зависел от Англии . Создавая версию катастрофического прогноза , Мицкевич выразил определенные возможности мышления, развитые в более широком масштабе в литературе и философии межвоенного периода, например Шпенглер ( Сумерки Запада , 1917),Znaniecki , Zdziechowski — научные батальные истории , произведения Виткаци ( Прощание с осенью 1927 года, Ненасытность , 1930) [7] .

Мицкевич не пересекает достижения науки или технического прогресса. Однако он был последовательным критиком разума и науки без совести . Это стало результатом его убеждения, что абсолютизация науки, стекла и зрения — это узурпация, которая может привести человечество к катастрофе, что совесть и мораль людей, которые в будущем будут править чудесами промышленности и мира, не являются безразличным, не важным вопросом , И что сейчас — впереди будущего — вы должны подумать об этом и поработать над этим.

В 1843 году Мицкевич говорил о будущем индустриальной цивилизации, обращаясь к своим молодым слушателям в Коллеж де Франс : « Не поддавайтесь соблазну доктриной, постоянно подтверждающей« особенности », как если бы судьба сегодняшней молодежи состояла лишь в том, чтобы усовершенствовать дотошные детали отрасли. Никто, кроме нас, не восхищается чудесами промышленности и ее огромной силой, которая в конечном итоге будет господствовать над всем миром; но здесь речь идет о высшем, речь идет о духе, который будет использоваться всеми этими неизмеримыми промышленными средствами, который будет охватывать господство над миром. Арсеналы не имеют собственного мнения, арсеналы предназначены для использования победителем .

Сноски

Письмо J. E. Odyniec Корсак от 9 мая 1829.

A. Mickiewicz, Works , vol. 4, под редакцией J. Krzyżanowski, Czytelnik, Warszawa 1955.

Польский Пилигрим 28 июня 1833 года.

Авант-предложение Владислава Мицкевича в: Melanges posthu-mes ", сер. 1 (стр. 156 и след.).

А. Войчик, М. Энглендер: Строители звезд. Варшава 1980.

Smuszkiewicz: заколдованная игра. Очерк истории польской научной фантастики. Познань 1982, с. 40-41.

С. Skwarczyńska: Мицкевича "История будущего" и его литературные проекты. Лодзь 1964.

Библиография

М. П. Алексеев: Идеи «Истории будущего». Мицкевича ирусская утопическая мысль 20-х-30-х годов XIX века , Славия 38 (1959) з. 1.

Тадеуш Булхарин: Сцена из частной жизни в 2028 году , 1828.

A.Cyżevskij, Neue Leserfuchte, II, 16, Die altestern russischen technischen Utopien , Zeitschrift fiir Slavische Philologie, 1956, No. 2.

Кароль Фурье: Traile de Fassociation demestique et Agricole , 1822

Adam Mickiewicz, Works , том 4, под редакцией J. Krzyżanowski, Варшава, 1955.

Владислав Мицкевич: Avant-предложение в: Melanges posthu-mes .

Владимир Одоевский: Косморама , 1840.

Письмо J. E. Odyniec Корсак от 9 мая 1829 .

В. Островский: Воображаемая история , заг. Rodz. Лит., 1960 с. 2.

Паломник Польши , 28 июня 1833 г.

Станислав Пигонь: Метаморфоза "Истории будущего" , в: Всегда о Нем , Краков 1960.

Станислав Pigoń: О Mickiewiczowa "L'Histoire де l'Avenir" ( Sur «d'Histoire де l'Avenir«де Мицкевича ), Бюллетень Intern. Академия Наук и Латвийских Краковий, Classe de Phil ..., 1931, № 4-6, с. 126-129.

С. Skwarczyńska: Мицкевича "История будущего" и ее литературные реализации, наряду с подобием автографа , Лодзь 1964.

Б. Смушкевич: Заколдованная игра. Очерк истории польской научной фантастики , Познань 1982.

Янина Щешняк: Научно-фантастические элементы в «Истории будущего» Адама Мицкевича и «Вымышленные истории» Болеслава Пруса , в: Романтическое наследие в литературе позитивизма и «Молодая Польша» , изд. Е. Лох, изд. UMCS, Люблин, 1988.

Станислав Игнаций Виткевич: Прощание с осенью .

Станислав Игнаций Виткевич: Ненасытность .

А. Войчик, М. Энглендер: Строители звезд , Варшава, 1980.

Внешние ссылки

Леха Маковецкий: «Код Адама Мицкевича ...»

Зофия Трояновичова: Что вы делали с людьми, Мицкевич?

Текст исключения из письма одному из редакторов , стр. 127 и след.

А. Земкевич: Русские опечатки в: Rzeczpospolia , 13 VIII 2011

Категории :Работа Адама МицкевичаПольские фантастические романы

https://pl.wikipedia.org/wiki/Historia_pr...

***

История будущего

Адам Мицкевич

Неопубликованный, известный только по рассказам и небольшим фрагментам, утопический роман Адама Мицкевича.

Автор трактата «История будущего» , предшественник достижений европейской научной фантастики. Только несколько карточек, хранящихся в музее Мицкевича в Париже, сохранились от всей работы. Автор по настоянию своих друзей уничтожил свои рукописи — их публикация может нанести ущерб польскому делу, поскольку договор предсказывал очень серьезное видение будущего, расходящееся с тогдашней социальной и политической ситуацией. Как было установлено, было несколько вариантов работы: первая — она ​​была создана в Петербурге в 1829 году (рукопись была утрачена). Мы знаем ее по информации друга поэта Антония Одинеца, другого- была основана в Париже и Дрездене, написана в 1831-1835 гг., как сообщается, сожжена в 1833 г. (так называемая редакция I, см. A. Mickiewicz, Dzieła, том 4, под редакцией J. Krzyżanowski, Czytelnik, W. 1955); третье — исключение из письма одному из редакторов, опубликованное на польском языке в «Pilgrim Polskie» 28 июня 1833 года, четвертое — созданное после написания Пана Тадеуша в 1834–1835 годах (так называемые редакторы II, уничтоженная рукопись), пятое — фрагмент, сохранившийся в автограф ( на самом деле 2 части: чем короче и длиннее) — свойство Мицкевич музея в Париже (.. , см. Мицкевич, Собрание сочинений, том 4, изд J. Кржижановский, В. 1955), шестой- известен по рассказам Яна Сковаззи, переданным Владиславу Мицкевичу (создан около 1842 года — рукопись сожжена); седьмое — импровизация на будущее по рассказу Стефана Галензовского.

Мы обязаны названием песни Антони Одынкови. Он также сообщает о предположениях 1-й версии Истории будущего, Наблюдение за конкретными достижениями современной изобретательности, первые попытки технически воплощать жизнь в жизнь привели Мицкевича к оригинальной картине будущего времени, в котором человек преодолеет время и пространство и установит межпланетную связь. Автору договора было известно о роли железнодорожного сообщения, поэтому его Европа покрыта сетью железных дорог, которая «трансформирует форму мира». Благодаря им, а также благодаря «гигантским кораблям», блуждающим по океанам, состоится международная ярмарка. Он рассказал Мицкевичу о «целых городах домов и магазинов, построенных из железа на колесах и несущихся по железным железным дорогам со всех сторон людей к ярмарке под Лиссабоном, где снова океан на гигантских кораблях приносит плоды из других частей света». По прогнозу Мицкевича, зеркала Архимеда установлены в огромных пространствах таким образом, что огненные буквы, отраженные в первом мгновение ока, отражаются в последних «гигантских телескопах», через которые воздушные шары можно увидеть по всей Земле, а с Земли увидеть, что происходит на его спутниках "; акустические инструменты, с помощью которых «тихо сидя у камина, в отелях можно слушать концерты, проводимые в городе, или лекции на общественных уроках».

Беговая дорожка Мицкевича опережает многие годы научно-фантастических предсказаний Дж. Верна, но она также очень смела в оценке социальных и сознательных изменений. Автор историион оказался глубоким реалистом, отмечая зависимость между достижениями науки, техники и промышленности и психологическим типом человека, который их производит, его характером, отношением, моралью и культурой. Рациональное видение будущего не получает полного одобрения Мицкевича. Современный поэт изобретений, технического прогресса и промышленного развития боится, что упрощенная жизнь и комфорт приведут к одностороннему развитию. Прежде всего он погрузится в поклонение разуму и материализму, потеряв способность к идеологическому импульсу; во-вторых, леность, эгоизм, безразличие, которые решат вопрос об уязвимости целых обществ, не готовых отразить нападение других сообществ, сохраняющих власть, волю, желание преобразовать мир.

Мицкевич прогнозирует гигантское начало Азии с Европой, вторжение в Европу китайцев, которые отбросят Польшу, спасая западноевропейскую культуру от разрушения. Победоносное сражение за Вислу ведет женщина-лидер, которую возглавляют женщины и молодежь, единственная фракция общества, которая не потеряла своих чувств, преданности и героизма. Договор Мицкевича — это не только утопический образ будущего, но и история. Представленное видение было взято из положения вещей, уже принадлежащих прошлому. Рассказчик произносит свои проблемы в третьем веке следующего тысячелетия; он сам историк и его дзидо-историография. Начальная сюжетная ситуация приходится на 2000 год, две дальнейшие главы изображают картину 2100-2200 годов.

Таким образом, Мицкевич создает новый литературный жанр — историю будущего и задолго до аналогичной концепции Герберта Уэллса. На генезис первой версии « Истории будущего» повлияло, возможно, чтение технической утопии Т. Булхарина. Видение Польши, спасающей Европу от истребления, является следом мессианских интересов поэта. Само понятие «угроза Востока» является относительно наиболее интересным: китаец Мицкевич выбрал захватчиков, хотя Китай не был силен в политическом плане и зависел от Англии, создание версии катастрофического прогноза выражало некоторые возможности мышления, развитые в более широком масштабе в литературе и философии. межвоенного периода (Шпенглер, Знаницкий, Здзеховский, рассказы о научных битвах, произведения Станислава Игнация Виткевича (Прощай, осень , Ненасытность ).

Вторая версия Истории будущегоотносится к журналистской фазе утопии Просвещения, повествование принимает форму историографического описания Вольтера. Автор показывает политическую ситуацию во Франции после свержения правления Луи-Филиппа. Европа перегружена революцией. Республиканцы попадают в тиски двух армий: монархической и федеративной (бесчеловечной в жестокости пролетариев, которые привели к расколу в старой радикальной партии «реалистов» и «людей»). Во главе федерации стоят смелые лидеры: Дидко, Визат, Оправец, требующие отмены прав наследственности и замены имен на числа. Кровавые битвы заканчиваются убийством монархистов, а республиканцы имеют дело с пролетариями. Знайте в этих прогнозах объявление о неизбежных политических и социальных изменениях, которые увеличивают надежду на освобождение Польши,

В исключении из письма одному из редакторов Мицкевич возвращается к предположениям о «будущем романе», рисуя несколько юмористическое видение будущей Польши на фоне новых социальных институтов и «чудесных изобретений». В стране строятся огромные здания, в общем пользовании есть монета «Костюшко», создается даже новый словарный запас, соответствующий новым потребностям и социальным отношениям (ватерлинии, великому бакарарцу и т. Д.). Эта версия была создана во время написания Пана Тадеуша, опубликованного в 1833 году, изданного в июне в польском паломничестве это своего рода альтернативная история. Так называемый. Фрагменты Истории будущего являются копиями двух фрагментов из версий II и III, создавая новую, автономную литературную систему. Версия была создана около 1842 года, она не берет мнимой истории, хотя она основана на рационалистических мотивациях.

Заслуживает внимания «Импровизация будущего», опубликованная Владиславом Мицкевичем в «Avant-offer» в «Melanges posthu-mes», сыр. 1 (стр. 156 и след.). Это импровизация, сделанная в период, когда Мицкевич находился под влиянием тауанизма и довольно радикально изменил свою точку зрения в плане технического прогресса, прогнозов на будущее. Само заявление было создано как копия концепции города-фаланстера К. Фурье, содержащейся в трактате Traile de Fassociation demestique et Agricole (1822). Мицкевич изучал учение святых-мононистов во время своего пребывания в России, он более внимательно изучал его в Париже; это вызвало у него страх перед будущим, в котором человек потеряется в обществе, организованном педантичными и мелкими реформами.

В сатирической импровизации поэт говорит о городе, накрытом крышей, как дом, высохшем, как квартира, отапливаемом и освещенном, отрезанном от природы, капризами климата. За городом есть «счастливый остров», лишенный благ цивилизации, но доступный лишь немногим, автор каричит будущее общество процветания — изолированное от природы, прощенное техникой борьбы за существование, «духовный» минус: даже луна и звезды не видны, поэтому отрезаны от источника эмоций и самых ценных эстетических стимулов. Полемизируя идеи святых-мононистов, Мицкевич создает семена новой разновидности литературной антиутопии, хотя он не одинок в своих размышлениях (трактаты Ruskin, Musset, Emerson).

http://encyklopediafantastyki.pl/index.ph...

PANI TWARDOWSKA

https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%B...