Аповесць выдадзена і ў перакладзе на рускую мову: «Избранное». Повести и рассказы. Авторизованный перевод с белорусского Б. Яковлева. М., «Советский писатель», 1958; «Человек идёт». Повести. Авторизованный перевод с белорусского. Л., Детгиз, 1960.

Аповесць «У краіне райскай птушкі» выйшла асобным выданнем у 1928 годзе.

У 1932 г. выйшла другое выданне, у 1933 — трэцяе, у 1946 — чацвёртае. «У краіне райскай птушкі» — увайшла таксама ў зборнікі твораў пісь-менніка: Вакол свету. Мінск, Дзяржвыд БССР, 1947; Збор твораў у 2-х та-мах. Мінск, Дзяржвыд БССР, 1960; Апавяданні і аповесць. Мінск, выда-вецтва «Народная асвета», 1969; у перакладзе на рускую мову аповесць уключана ў зборнікі: «За тридевять земель». Повести и рассказы. Авторизованный перевод с белорусского. Минск, Госиздат БССР, 1957; «Человек идет». Повести. Авторизованный перевод с белорусского. Л., Дет-гиз, 1960.

Калі ў Янкі Маўра аднойчы спыталіся, які з напісаных ім твораў найбольш дарагі яму, ён, падумаўшы, адказаў: «Відаць, «Сын вады».

Гэтая аповесць сапраўды адзначана надзвычай высокім узлётам фан-тазіі і мастацкага мыслення. Ёй уласцівы пранікнёны лірызм, бо аўтар у гэтым творы ўсебакова раскрывав духоўны свет сына вады Манга, з пачуццём шчырага суперажывання расказвае аб яго марах, радасцях і расчараваннях. Аповесць «Сын вады» мае некалькі незвычайную прад-гісторыю.

У аповесці «Сын вады» шмат прыгод, складаных драматычных сітуа-цый. Як і аповесць «У краіне райскай птушкі», так і «Сын вады» — узба-гацілі савецкую дзіцячую прыгодніцкую літаратуру.

Аповесць «Сын вады» выдадзена ў 1928 годзе першым выданнем, у 1932 — другім, у 1938 — трэцім. Яна ўвайшла таксама ў кнігі: «Вакол свету». Зборнік твораў. Мінск, Дзяржвыдат БССР, 1947; Збор твораў у 2-х тамах. Мінск, Дзяржвыдат БССР, 1960; у перакладзе на рускую мову ўключана ў зборнікі: «За тридевять земель». Повести и рассказы. Авторизованный перевод с белорусского. Минск, Госиздат БССР, 1957; Повести. Авторизованный перевод с белорусского. Л., Детгиз, 1960.

«Шлях з цемры» — аўтабіяграфічная аповесць Янкі Маўра, кожная з трох яе частак адпавядае тром важным перыядам жыдця пісьменніка: гады дзяцінства, вучоба ў рамесным вучылішчы, навучанне ў настаўніц-кай семінарыі.

Выкарыстаўшы шырока ў гэтым творы аўтабіяграфічны матэрыял, Янка Маўр не даў аднак паслядоўнага і падрабязнага вытлумачэння кож-нага факта. Ён расказаў толькі аб падзеях і эпізодах, якія найбольш запомніліся яму і адыгралі вызначальную ролю ў фарміраванні яго харак-тару і поглядаў. Пэўная фрагментарнасць сюжэта аповесці «Шлях з цемры» была адзначана самім аўтарам, які ў рускім выданні змясціў да гэ-тага твора падзагаловак — «Главы ўспамінаў».

Першая частка аповесці «Шлях з цемры» выйшла ў 1948 годзе, другая разам з першай была ўключана ў двухтомнае выданне Збору твораў Янкі Маўра (1960), трохі раней — у 1958 годзе — усе тры часткі аповесп; былі выдадзены на рускай мове Ч На беларускай мове трэцяя частка апо-весці «Шлях з цемры» друкуецца ўпершыню. Два апошнія раздзелы гэтай часткі — «У мяшчанскай сям’і», «Тайны сход у лазні» наогул яшчэ не публікаваліся.

1 Янка Мавр. Избранное. Советский писатель. Москва, 1958.

Аўтабіяграфічная аповесць Янкі Маўра засталася незакончанай. Пісь-меннік пачаў працаваць над чацвёртай часткай, у якой хацеў расказаць пра Лютаўскую рэвалюцыю і незабыўныя падзеі Кастрычніка. Аднак гэтай задумы ён не паспеў здзейсніць — была напісана толькі першая старонка новай кнігі.

Я дазволю сабе прывесці яе тут цалкам.

«У лютым 1904 года ў нашим мястэчку пайшлі чуткі, што японцы пачалі з намі вайну. Некалькі дзён мы нічога пэўнага не ведалі, паку ль не прыйшлі сталічныя газеты. Першае ўражанне было — надзвычайнае здзіўленне і абурэнне вераломным нападам без аб’явы вайны. Валасны пісар Індрык грымеў сваім басам:

— Тэта ж нечуваная рэч! Адразу відаць, што мы маем справу з дзіку-намі. Яшчэ тысячу гадоў назад Святаслаў папярэджваў: «іду на вы», а гэтыя япошкі адважыліся на такую подласцъ і на наго? На нашу вялікую Расійскую імперыю. Ды мы іх шапкамі закідаем.

А настаўнік Сямён Сямёнавіч задаволена паціраў рукі і зларадна па-смейваўся:

— Тым лепей, тым лепей! Калі яньі самі захацелі загінуць, мы ім дапаможам. Але зразумець гэтага ніяк нельга. Куды яны лезуць? Ці зна-ёмы яны з сучаснай тэхнікай? Мы іх праз некалькі месяцаў у парашок сатром.

Мне таксама было ясна, што мы сатром іх у парашок у гэтым жа го-дзе, і я вельмі баяўся, што не паспею прыняць удзел у такой цікавай справе.

Газеты нашы казалі тое самае, падлічвалі, колькі ў нас будзе войск, гарматаў, караблёў, апісвалі, якія нашы. сілы, як яны ўзброены. У далей-шым мы з цікавасцю сачылі, калі, адкулъ і які полк, дывізія, корпус ад-праўляліся на Далёкі Усход і калі яны туды прыбудуцъ. А калі пазней ад-праўлялася туды. эскадра адмірала Ражэственскага, мы напружана сачылі за яе рухам вакол Еўропы, Афрыкі, Азіі, на картах адзначалі, дзе яна знаходзіцца ў дадзены момант, якім шляхам яна пойдзе далей, калі і ў якім месцы. яе можна чакаць.»

Аповесць «Шлях з цемры» атрымала наступныя выданні:

Шлях з цемры (Аўтабіяграфічная аповесць). Мінск, Дзяржвыд БССР, 1948.

Збор твораў у двух тамах. Мінск, Дзяржвыд БССР, 1960.

На рускай мове

Избранное. Повести и рассказы. М., «Советский писатель», 1958.

Путь из тьмы (Воспоминания детства). Издательство «Мастацкая літа ратура», Минск, 1972.

.Уключаныя ў трэці том апавяданні Янкі Маўра напісаны ў розны час. Яшчэ ў 30-я гады друкаваліся «Бярозавы конь», «Сям’я». «Шчасце» ўпершыню было апублікавана ў 1945 годзе ў газеце «Літаратура і мастацт-ва». Астатнія — «Падарожжа вакол дома», «Васька Жукаў», «Запіска», «Драўляная лыжка», «Завошта», «Максімка» і інш. напісаны таксама пасля Вялікай Айчыннай вайны.

Тэматыка названых апавяданняў разнастайная, але ў кожным з іх выявілася тонкае разумение пісьменнікам асаблівасцей дзіцячай псіхало-гіі, таямніц душы малых, адметныя якасці іх успрымання. Некаторыя апавяданні — «Бярозавы конь», «Падарожжа вакол дома», «Шчасце», «Максімка» па жанры можна аднесці да псіхалагічных навел.

Чытаючы творы Янкі Маўра, міжволі прыгадваеш словы В. Р. Бялін-скага, які пісаў, што для таго каб стаць дзіцячым пісьменнікам, неаб-ходна шмат умоў: патрэбна душа шырокая, лкЛячая, лагодная, спакой-ная, па-дзіцячаму няхітрая, розум узвышаны, адукаваны... і не толькі жывое ўяўленне, але жывая паэтычная фантазія, здольнасць паказаць усё ў натхнёных, вясёлкавых вобразах. Толькі дзякуючы адзначаным яка-сцям, якія былі ўласцівы Янку Маўру як мастаку і чалавеку, змог ён так пранікнёна адлюстраваць тэму дзяцінства. У апавяданнях, што былі напі-саны ім у 30—50-я гады, Янка Маўр як бы працягнуў размову аб перавазе сацыялістычнага ладу над капіталістычным, якую пачаў яшчэ ў 20-я гады. Расказваючы пра шчаслівае маленства дзятвы савецкай краіны («Бярозавы конь», «Падарожжа вакол дома», «Шчасце» і інш.), пісьменнік прыму-шае прыгадаць поўныя драматызму апавяданні аб жыцці дзяцей пры капіталізме («Слёзы Тубі», «Лацароні», «Незвычайная прынада», лёс ма-ленькіх пакутнікаў з аповесці «Шлях з цемры» і інш.). Ён разумев, як важна, каб дзеці сэрцам адчулі гэтыя кантрасты, зразумелі іх сутнасць і прычыны. Супастаўленне сучаснага і мінулага ляжыць у аснове апавя-дання «Сям’я». Вельмі своеасабліва такі кантраст створаны ў апавяданні «Васька Жукаў». Сюжэт гэтага твора займальны,— цікава ўжо тое, што герой апавядання Янкі Маўра Васька Жукаў — унук чэхаўскага Ванькі Жукава. Ён піша ліст Ваньку Жукаву, свайму дзядулю, цяпер паважанаму ўсімі калгаснаму вартаўніку Івану Сцяпанавічу. «...А ўчора ў нас была самадзейнасць. Я на сцэне танцаваў крыжачок. Але я хачу перайсці ў ар-кестр...» Янка Маўр захаваў стыль, характэрныя моўныя сродкі, сінтак-січную будову сказаў навелы Чэхава, і чытачы адначасова як бы бачадь два лёсы: шчаслівага савецкага падлетка, вучня рамеснага вучылішча і пакутніка Ванькі Жукава: «А вчерась мне была выволочка. Хозяин выволок меня за волосья на двор и отчесал шпандырем за то, что я кача.-ихнего ребенка в люльке и по нечаянности заснул...»

Таленавіты дзіцячы пісьменнік лёгка знаходзіць удзячныя сюжэты. Ён разумев, што звычайная, на думку дарослага чалавека, падзея ці з’ява вабіць дзяцей загадкавасцю, значнасцю, абуджае безліч пытанняў. Тале-навіта перададзены кожны рух душы маленькай Ірачкі ў апавяданк: «Падарожжа вакол дома». Янка Маўр незабыўна расказвае пра сустрэчы дзяўчынкі з пеўнем, курамі, верабейкамі. Усё гэта для Ірачкі — сапраўднае дзіва, хвалюючае адкрыццё. Малую здзіўляе нават саломінка: «гладкая, круглая, а ў сярэдзіне дзірачка». Паспрабавала дзяўчынка саломінкай ка-лупадь зямлю, а тая зламалася...

Расказваючы аб прыгодах Ірачкі, Янка Маўр як бы па-новаму адкрь:-вае дзецям свет, ён нібы паказвае ім, што побач многа незаўважанага. захапляючага.

Сонцам і светам поўніцца апавяданне «Шчасце». Як і «Падарожжа вакол дома», яно вырасла з канкрэтнай жыццёвай сітуацыі: пісьменнік

сапраўды ў адзін з пагодных летніх дзён сустрэўся з хлопчыкам, на га-лэве якога была новая шапка...

Гэтае, на першы погляд нічым не прыкметнае здарэнне, у апавяданні «Шчасце» апаэтызавана. Любоў да дзяцей, веданне асаблівасцей іх паво-дзін, цудоўны талент мастака дапамаглі Янку Маўру стварыць запамі-нальны псіхалагічны эцюд, у якім па-мастацку суаднесены свет дарослых і дзядей.

Той жа сапраўднай шчырасцю інтанацый вызначаецца і апавяданне «Бярозавы конь». У ім пісьменнік бліскуча паказвае бязмежную сілу дзіцячай фантазіі, якая можа ператварыць невялікую лужыну ў мора, зараснікі аеру — у дзікія джунглі, звычайны зэдлік — у магутны кара-бель... Шасцігадовы Толя з апавядання «Бярозавы конь» уяўляе бярозавы кіёчак імклівым баявым канём. Да свайго бярозавага сябра ён адносіц-ца як да жывой істоты: песціць, беражэ, называв ласкавымі словамі. На гэтым кані хлопчык у думках адпраўляецца ў далёкае падарожжа, «здзяй-сняе» гераічны подзвіг. Апавяданне прасякнута добразычлівым гумарам, пісьменнік міжволі любуецца сваім героем на бярозавым кані. Але Янка Маўр не проста стварае ідылічную замалёўку, ён глыбей углядаецца ў па-водзіны хлопчыка і адзначае вельмі трапна, што савецкія дзеці надзвычай рана пачынаюць адчуваць сябе грамадзянамі, з малых год мараць аб подзвігу ў імя Радзімы. Шасцігадовы Толя, які памылкова прыняў ваен-ныя манеўры за сапраўдную вайну, не разгубіўся, хітра падмануў «вора-га». Так ужо ў даваенны час Янка Маў]э узняў тэму патрыятычнай адда-насці маладога пакалення савецкай краіны. У творах аб Вялікай Айчын-най вайне гэтая тэма прагучала як услаўленне самаадданага подзвігу юных герояў, што разам з бацькамі баранілі родную зямлю. Такім героем з’яўляецца мужны піянер-партызан Алёша Патапчык (апавяданне «Запіс-ка»). Не раз выконваў ён складаныя даручэнні, не раз хадзіў у разведку, прымаў удзел у баях супраць фашыстаў. У крытычны момант хлопчвік узарваў апошняй гранатай сябе і паганых гітлераўцаў. Нескаронасць, ма-гутная нянавісць савецкіх людзей да ворага раскрыта ў апавяданні «Дом пры дарозе». Пісьменнік-гуманіст выкрывае звярынае аблічча фашызму (апавяданне «Завошта»).

У адным з лепшых сваіх пасляваенных апавяданняў — «Максімка» Янка Маўр расказаў аб дзецях, якіх асіраціла вайна. Савецкая дзяржава стала для іх клапатлівай маці, але кожны хлопчык і дзяўчьінка з дзіцячага дома спадзяюцца на сустрэчу з бацькамі, мараць аб ёй. Сярод выхаванцаў дзіцячага дома пісьменнік вылучае Юру, Алёшу, Сеню, Віцю, Толю, Сяро-жу і асабліва Максімку. Перажыванні гэтага хлопчыка, які прыняў чужога тату за свайго, складаюць асноўны змест апавядання. 3 хваляван-нем чакаюць развязкі чытачы, і яна прыходзіць — шчаслівая і жаданая: той самы вайсковец, чужы тата, забірае Максімку ў сваю сям’ю.

Апавяданні, якія ўвайшлі ў трэці том чатырохтомнага Збору твораў, апублікаваны ў наступных кнігах пісьменніка:

Апавяданні. Мінск, Дзяржвыд БССР, 1951.

Выбраныя творы. Аповесці, апавяданні. Мінск, Дзяржвыд БССР, 1952. Аповесці і апавяданні. Мінск, Вучпедвыд БССР, 1954.

Збор твораў у 2-х тамах. Мінск, Дзяржвыд БССР, 1960. Апавяданні і аповесць. «Народная асвета», Мінск, 1969.

На рускай мове

Повести и рассказы. Минск, Госиздат БССР, 1955.

Избранное. Повести и рассказы. М., «Советский писатель», 1958. Рассказы. М.— Л., Детгиз, 1959.

***

Палескія рабінзоны. Прыгоды двух хлапцоў у Палескіх балотах. (А~:-весць). Мінск, Белдзяржвыд БССР, 1930.

Палескія рабінзоны. Прыгоды двух хлапцоў у Палескіх балотах. (А~:-весць). Выд. 2-е. Мінск, Дзяржвыд БССР, 1934.

Палескія рабінзоны. Прыгоды двух хлапцоў у Палескіх балотах. (А~: весць). Выд. 3-е. Мінск, Дзяржвыд БССР, 1935.

Палескія рабінзоны. Прыгоды двух хлапцоў у Палескіх балотах. (Ап: весць). Выд. 4-е. Мінск, Дзяржвыд БССР, 1939.

Палескія рабінзоны. (Аповесць). Выд. 5-е. Мінск, Дзяржвыд БСС? 1946.

Палескія рабінзоны. (Апозесць). Выд. 6-е. Мінск, Вучпедвыд БСС?

1951.

Выбраныя творы. (Аповесці, апавяданні). Мінск, Дзяржвыд БСС7.

1952.

Збор твораў у двух тамах. Том другі. Дзяржаўнае выдавецтва БСС7 1960.

Палескія рабінзоны. (Аповесць). Мінск, «Народная асвета», 1968.

На рускай мове:

Повести и рассказы. Госиздат БССР, 1955.

Избранное. Повести и рассказы. М., «Советский писатель», 1958. Полесские робинзоны. Повесть. Мн., «Беларусь», 1966.

Полесские робинзоны. ТВТ. Мн., «Беларусь», 1971.

На літоўскай мове:

«Палескія рабінзоны». Вільнюс, «Вага», 1973.

На румынскай мове:

Палескія рабінзоны. Аповесць. Бухарэст, 1961.

На кітайскай мове:

Палескія рабінзоны. Аповесць. Шанхай, «Шаонянь эртун чубаньшэ":

1956.

Янка Маўр гаварыў, што змест аповесці «ТВТ» цяжка вызначьшь -калькімі словамі. Прышыць гузік, загнуць канец цвіка, за які чапля:-: “ ; людзі, прыбраць з тратуара камень, зацыраваць панчоху, замяніць прс: ў лічыльніку і г. д.— аб такіх дробязях ідзе размова ў творы.

Але мы ведаем, што з гэтых «дробязяў» складаецца важнае 1 вел. нае паняцце — Праца!

Аповесць вытрымала наступныя выданні:

ТВТ. Або апавяданне пра тое, як маладыя героі ўзбунтаваліся супраць уціску рэчаў і збілі з панталыку дзядзьку Данілу, цётку Мар’ю, нават міліцыянера і, нарэшце, увесь свет; як яны навучыліся бачыць тое, чаго другія не бачаць, і як Цыбук здабываў ачкі. Мінск, Дзяржвыд БССР, 1934.

ТВТ. Аповесць. (Выд. 2-е). Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі. Мінск, 1938.

ТВТ. Або апавяданне пра тое, як піянеры ўзбунтаваліся супраць уціску рэчаў і здзівілі ўвесь свет, як яны навучыліся бачыць тое, чаго іншыя не бачаць, і як Цыбук здабываў ачкі. (Выд. 3-е). Мінск, Дзяржвыд БССР, 1949.

Выбраныя творы. (Аповесці, апавяданні). Мінск, Дзяржвыд БССР, 1952.

Збор твораў у двух тамах. Том другі. Дзяржаўнае выдавецтва БССР. Мінск, 1960.

На рускай мове:

ТВТ, или повесть о том, как пионеры возмутились против гнета вещей и удивили весь мир, как они научились видеть то, чего другие не видят, и как Цыбук добывал очки. Л., Детгиз, 1956.

ТВТ, или повесть о том, как пионеры возмутились против гнета вещей и удивили весь мир, как они научились видеть то, чего другие не видят, и как Цыбук добывал очки. Л., Детгиз, 1959.

Я. Мавр. ТВТ. Повесть.— Ю. Сотник. Невиданная птица. Рассказы.— Р. Погодин. Рассказы о весёлых людях и хорошей погоде. Москва, Детская литература. й964.

Полесские робинзоны.— ТВТ. Повести. Мн. «Беларусь», 1971.

Повести. (Издание для таджикских школ. С русско-таджикским слое я-рем). Душанбе, изд-во «Ирфон», 1967.

На літоўскай мове:

ТВТ. Або апавяданне пра тое, як маладыя героі ўзбунтаваліся супраць уціску рэчаў і збілі з панталыку дзядзьку Данілу, цётку Мар’ю, нават міліцыянера і, нарэшце, увесь свет; як яны навучыліся бачыць тое, чат: другія не бачаць, і як Цыбук здабываў ачкі. Мінск, Дзяржаўнае вецтва Беларусі, 1936.

На латышскай мове:

ТВТ, або аповесць пра тое, як піянеры ўзбунтаваліся супраць уціску рэчаў і здзівілі ўвесь свет, як яны навучыліся бачыць тое, чаго іншыя не бачаць, і як Цыбук здабываў ачкі. Рыга, Латдзяржвыд, 1957.

На малдаўскай мове:

ТВТ, або апавяданне пра тое, як маладыя героі ўзбунтаваліся супраць уціску рэчаў і здзівілі ўвесь свет, як яны навучыліся бачыць тое, чаго другія не бачаць, і як Цыбук здабываў ачкі. Кішынёў, «Карця молдовеняска», 1961.

На армянскай мове:

ТВТ, або апавяданне пра тое, як маладыя героі ўзбунтаваліся супраць уціску рэчаў і здзівілі нават міліцыянера і, нарэшце, увесь свет, як яны навучыліся бачыць, чаго другія не бачаць, і як Цыбук здабываў ачкі. Ерэван, Айпетрат, 1961.

Як вядома з біяграфіі Янкі Маўра,— ён быў заўзятым атэістам. У першай сваёй аповесці «Чалавек ідзе» пісьменнік разбіў ідэю боскага паходжання чалавека. Хлуслівую сутнасць рэлігіі, якая заўсёды служыць інтарэсам пануючых класаў, ён трапна высмяяў у творах аб іншых краі-нах, у аўтабіяграфічнай аповесці «Шлях з цемры». Гэтая тэма шырока пастаўлена і ў антырэлігійнай казцы «Падарожжа ў пекла».

«Падарожжа ў пекла» — новы варыянт байкі «Пекла», што выйшла асобным выданнем яшчэ ў 1929 годзе. Янка Маўр даражыў гэтым творам. «Ведаеце,— гаварыў ён аўтару каментарыяў,— байка «Пекла» хітрая. У ёй амаль без змен выкарыстана рэлігійная легенда аб замагільным жыцці чалавека. Але ў легендзе гэтай шмат недарэчнасцей, на выкрыцці іх у асноўным і пабудаваны сюжэт твора».

У байцы «Пекла» выявілася найбагацейшая фантазія пісьменніка, яго тонкі гумар, добрае валоданне прыгодніцкім жанрам. Рыхтуючы байку да ўключэння ў двухтомнае выданне Збору твораў (1960), Янка Маўр значна дапрацаваў яе: выкінуў малавыразныя эпізоды, дапоўніў твор запаміналь-нымі гумарыстычнымі дыялогамі і сітуацыямі, паглыбіў казачны элемент, зрабіў казку больш блізкай сённяшняму чытачу. Былі ўнесены змены і ў кампазіцыю твора, замест ранейшых васьмі раздзелаў у новым выдан-ні іх стала сем. Некаторыя атрымалі новыя назвы: шосты раздзел «Пекла» цяпер называецца «Экскурсія па пекле», сёмы — «Гармідар у пекле» мае назву «Пераварот у пекле» і г. д.

У падзагалоўку да новай назвы твора — «Падарожжа ў пекла» — больш акрэслена вызначаны яго жанр — казка.

Значна скарочаны і перапрацаваны ўступная частка («Гістарычная да-ведка»), а таксама першы, другі, трэці, асабліва чацвёрты, пяты, шосты і сёмы раздзелы.

У тэксце новага варыянта антырэлігійнай казкі «Падарожжа ў пекла» ўдакладнены і зменены шматлікія лічбы і вылічэнні. I зроблена ўсё гэта з бліскучым гумарам, з трапнымі саркастычнымі заўвагамі, з удумлівай назіральнасцю разумнага і мудрага мастака-палітыка, грамадзяніна. Чыта-чы сапраўды бачаць, што рэлігійныя кнігі і вучэнні блытаныя, незразу-мелыя, «нібы пісаў іх п’яны ці непрытомны чалавек». Парадкі ж у пекле заснаваны на несправядлівых, антычалавечых прынцыпах. 3 гэтым не мо-гуць пагадзіцца піянеры Янка Гуж (ранейшае прозвішча Пук) і Юрка Пыж (ранейшае прозвішча Шыш), якія па сваёй волі з мэтай пазнання падарожнічаюць па пекле. Юныя піянеры, носьбіты справядлівасці і ак-тыўнага гуманізму, наводзяць парадак на тым свеце. У выніку ў пекле пачынаецца новае жыццё...

Янка Маўр прапануе чытачам праверыць верагоднасць прыведзенага апавядання і дае дакладны адрас пекла. Трэба ісці «спачатку проста на поўнач, потым — направа, далей — налева, затым — зноў направа, тады — зноў налева і ўрэшце яшчэ раз налева.

I праз семдзесят сем крокаў вы акурат натрапіце на той дуб, адкуль пачынаецца дарога ў пекла».

Жартаўліва-іранічная інтанацыя прыведзеных радкоў характэрна для ўсяго гэтага твора, які і сёння актуальны, бо ўсё яшчэ стаіць на парадку дня праблема антырэлігійнага выхавання. Разумеючы важнасць яе, Янка Маўр пастараўся, каб у новым выданні яго казка была больш вострай, дзейснай, баявітай.

Бібліяграфія выданняў байкі «Пекла» і казкі «Падарожжа ў пекла»:

Пекла. Байка. Мінск. Белдзяржвыд, 1929.

Падарожжа ў пекла. Казка. Збор твораў у двух тамах. Том другі. Дзяржаўнае выдавецтва БССР. Мінск, 1960.

Апавяданні, змешчаныя ў чацвёртым томе, друкаваліся ў розных пе-рыядычных выданнях. Некаторыя з іх — «Спартак», «Падарожжа ад школы да дому», «Чужаземец», напісаны яшчэ да вайны, іншыя— «Багіра», «На парозе будучыні» — у пасляваенны час. Усе яны прадстаўляюць не-сумненную цікавасць, бо пашыраюць наша ўяўленне аб таленце Янкі Маўра, дапамагаюць зразумець эстэтычную праграму пісьменніка, яго патрабаванні да дзіцячай кнігі. Сярод гэтых патрабаванняў адно з важ-нейшых — актуальнасць тэматыкі. Янка Маўр умеў знайсці такія тэмы, болыпасць з якіх і зараз застаюцца надзённымі. Пісьменнік спалучае ў апавяданнях змястоўнасць з майстэрскай падачай матэрыялу, імкнепда ўплываць на ўяўленне чытачоў, на ход іх думак, на фарміраванне іх све-тапогляду.

Мне ўсё падабалася ў гэтай кнізе. Цікава напісана пра паўстанне і пра прыроду»,— піша вучань 6-га класа Коля Сушко.

Раман «Амок» упершыню выйшаў з друку ў 1930 годзе, другое выдан-не датуецца 1933 годам, трэцяе — 1937, чацвёртае — 1950. Раман увай-шоў у двухтомнае выданне Збору твораў Янкі Маўра: Мінск, Дзяржвыд БССР, 1960. Ён выдадзены таксама на рускай мове: Минск, Госиздат БССР, 1962; на ўкраінскай: Харкаў-Адэса, «Молодий білшповик», 1932; Кіеў, «Молодь», 1958, а таксама на польскай і англійскай мовах.

Уключаныя ў другі том апавяданні Янкі Маўра адносяцда да цыклу твораў аб іншых краінах. Напісаны яны ў розны час: «Слёзы Тубі», «Нез-вычайная прынада», «Лацароні», «У цясніне», «Бунт звяроў» — у 20-я гады, «Цётка Эмілія» і «Апошні вылет» — пасля Вялікай Айчыннай вайны.

Апавяданні Янкі Маўра, уключаныя ў другі том чатырохтомнага Збору твораў, змешчаны ў наступных кнігах пісьменніка:

Слёзы Тубі. Апавяданні. Мінск, Белдзяржвыдат, 1930.

Слёзы Тубі. Незвычайная прынада. У цясніне. Лацароні. Звяры на караблі.

Слёзы Тубі. Апавяданні. Выд. 2-е. Мінск, Дзяржвыдат БССР, 1935.

Слёзы Тубі. Апавяданні. Выд. 3-е. Мінск, Дзяржвыдат БССР, 1938.

Вакол свету. Зборнік твораў. Мінск, Дзяржвыдат БССР, 1947.

Слёзы Тубі. Незвычайная прынада. У цясніне. Лапароні. Звяры на караблі.

Апавяданні. Мінск, Дзяржвыд БССР, 1951.

Слёзы Тубі. Незвычайная прынада. Лацароні. У цясніне. Звяры на караблі.

Выбраныя творы. Аповесці, апавяданні. Мінск, Дзяржвыд БССР,

1952.

Слёзы Тубі. Незвычайная прынада. Звяры на караблі. Лацароні.

Аповесці і апавяданні. Мінск, Вучпедвыд БССР, 1954.

Слёзы Тубі. Незвычайная прынада. У цясніне. Звяры на караблі. Цётка Эмілія.

Збор твораў у 2-х тамах. Мінск, Дзяржвыд БССР, 1960. Том I.

Слёзы Тубі. Незвычайная прынада. У цясніне. Лацароні. Бунт звяроў. Цётка Эмілія. Апошні вылет.

Апавяданні і аповесці. Мінск, «Народная асвета», 1969.

Слёзы Тубі. Незвычайная прынада. Лацароні. Бунт звяроў.

У перакладзе на рускую мову апавяданні выйшлі ў зборніках:

За тридевять земель. Повести и рассказы. Минск, Госиздат БССР,

1957.

Лаццарони. Звери на корабле. Необыкновенная приманка. Слёзы Туби.

Избранное. Повести и рассказы. М., «Советский писатель», 1958.

Слёзы Туби. Необыкновенная приманка. Лаццарони. Синьора Эмилия.

М. Б. Яфімава, кандыдат філалагічных навук,

Збор твораў у чатырох тамах / Мастак Н. Рыжиков. – Минск: Мастацкая літаратура, 1975-1976.

:::

Беларускую дзіцячую літаратуру прадставіў Янка

Маўр аповесцямі «Палескія рабінзоны»

(пер. Ван Вэнь, выд. «Шаонянь эртун чубаньшэ», 1956) і «ТВТ» (выд. «Шаонянь эртун чубаньшэ», 1957 год, імя перакладчыка

не пазначана) — см. файл

Іван Федорович, Іва́н Фéдоров, Іван Феодорович, Друкар (близько 1510, Велике князівство Литовське — 5 (15) грудня 1583, Львів) — діяч східнослов'янської культури, один із перших східнослов'янських друкарів, а також гравер, інженер, ливарник.

Місце його народження невідомо, але, виходячи з геральдичного трактування друкованого знака Федорова, деякі вчені вважають, що він походить з дрібної західнобілоруської або полісько-підляської шляхти, підписувався родовим гербом Рогоза «Шранява»[4]. Існує гіпотеза про народження Івана Федорова на території сучасного Вілейського району[5].

З квітня 1563 по березень 1564 разом із Петром Мстиславцем працював над підготовкою тексту, литтям шрифту та виготовленням гравюр для видання «Апостола».

https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%86%D0%B...

Васюченко был членом Совета «Союза белорусских писателей» и автором целого ряда литературоведческих монографий: «Драматургія і час» (1991), «Драматургічная спадчына Янкі Купалы» (1994), «Пошукі страчанага дзяцінства» (1995), «Сучасная беларуская драматургія» (2000), «Беларуская літаратура ХХ стагоддзя і сімвалізм» (2004), «Беларуская літаратура і свет: ад эпохі рамантызму да нашых дзён» (вместе с Борщевским и Тычиной).

Петр Васюченко написал книги прозы «Белы мурашнік» (1993), «Жылі-былі паны Кубліцкі ды Заблоцкі» (1997), «Прыгоды аднаго губашлёпа» (1999), «Адлюстраванне першатвора» (2004), экологическую сказку «Каляровая затока» (2008), издал сборник пьес «Маленькі збраяносец» (1999) и книгу поэзии «Піраміда Ліннея» (2008).

Его произведения переведены на английский, болгарский, немецкий, польский, русский, словацкий и чешский языки.

***

Пятро Васючэнка працуе ў разнастайных жанрах: ён літаратуразнаўца, крытык, празаік, драматург, эсэіст, казачнік і аўтар фэнтэзі. Кандыдат філалагічных навук (1983). Нарадзіўся пісьменнік у 1959 годзе ў Полацку. Закончыў факультэт журналістыкі Беларускага дзяржаўнага універсітэта (1981), аспірантуру пры Інстытуце літаратуры імя Янкі Купалы (1984). З 1984 г. да 1997 г. працаваў малодшым, затым старшым навуковым супрацоўнікам гэтай установы. З 1997 г. – загадчык кафедры беларускай

Аўтар зборнікаў прозы «Белы мурашнік» (1993), «Прыгоды аднаго губашлёпа» (1999), кніг казак «Прыгоды паноў Кубліцкага і Заблоцкага» (1997) і «Жылі-былі паны Кубліцкі ды Заблоцкі» (2003), зборніка п’ес «Маленькі збраяносец» (1999), літаратуразнаўчых манаграфій «Драматургія і час» (1991), «Драматургічная спадчына Янкі Купалы» (1994), «Пошукі страчанага дзяцінства» (1995), «Сучасная беларуская драматургія» (2000), «Беларуская літаратура ХХ стагоддзя і сімвалізм» (2004), зборніка літаратурна-крытычных прац «Адлюстраванні першатвора» (2004), даведніка «Вялікія пісьменнікі XX стагоддзя» (2002), ”Каляровая затока” (2008), зборніка веошаў (бестыярыя) “Піраміда Ліннея” (2008), ста васьмідзесяці літаратуразнаўчых артыкулаў, рэцэнзій, эсэ.

Прыхаваная ўсмешка, іронія – прыкметы прозы і драматургіі Пятра Васючэнкі. Парадаксальнасць і жвавасць мыслення, нязмушаныя развагі над жыццёвымі і літаратурнымі таямніцамі – гэтыя рысы ўласцівыя Васючэнку-празаіку і крытыку.

Творчасць аўтара дасягае цэласнасці дзякуючы універсальнай ідэі “Дому”.

Мэтай літаратуры, на думку аўтара, з’яўляецца стварэнне альтэрнатыўнай, паралельнай рэчаіснасці. Пісьменнік стварае свой уласны свет, заснаваны на законах жыцця, але ў гэтай рэальнасці адсутнічае дысгармонія і энтрапія. Дом – адна з мадэляў жыцця, у якой рэалізуюцца такія каштоўнасці, як мір, спакой, дабрабыт, утульнасць і парадак.

У 2004 годзе П.Васючэнка стаў лаўрэатам адной з самых прэстыжных літаратурных узнагародаў Беларусі – прэміі «Гліняны Вялес», усталяванай Таварыствам Вольных Літаратараў (г. Полацк).

Пятро Васючэнка быў удзельнікам навуковых канферэнцый і літаратурных фэстаў за мяжой (Беласток, Брно, Варшава, Кракаў, Люблін, Масква, Прэшаў ды інш.).

Творы П.Васючэнкі перакладаліся на англійскую, балгарскую, нямецкую, польскую, рускую, славацкую і чэшскую мовы.

Памёр Пятро Васючэнка 25 жніўня 2019 году.

http://kamunikat.org/Vasiuczenka_Piatro.h...

***

Пётр Васюченко

Жылі-былі паны Кубліцкі ды Заблоцкі

цикл

2.

Пётр Васюченко

Дванаццаць подзвігаў Геракла

2009, роман

3.

Пётр Васюченко

Дзівоснае лета паноў Кубліцкага ды Заблоцкага

2018, роман

7.67 (3) 4.

Пётр Васюченко

Прыгоды паноў Кубліцкага ды Заблоцкага

1997, повесть

7.50 (2) 5.

Пётр Васюченко

Гаспадарка паноў Кубліцкага ды Заблоцкага

2003, повесть

6.

Пётр Васюченко

Каляровая Затока

2008, повесть

8.00 (1) 7.

Пётр Васюченко

Белы мурашнік

1993, рассказ

9.00 (1) 8.

Пётр Васюченко

Упрочкі

1993, рассказ

6.00 (1) 9.

Пётр Васюченко

Нарадзіны

1993, рассказ

7.00 (1) 10.

Пётр Васюченко

"Тата, падаруй мне ляльку"

1993, рассказ

7.00 (1) 11.

Пётр Васюченко

Бэзавая аблачынка

1993, рассказ

9.00 (1) 12.

Пётр Васюченко

Канчурык робіць выбар

1993, рассказ

7.00 (1) 13.

Пётр Васюченко

Аптэкаркі

1993, рассказ

7.00 (1) 14.

Пётр Васюченко

Збыдлячэнне

1993, рассказ

7.00 (1) 15.

Пётр Васюченко

Рэктальны аналіз

1993, рассказ

7.00 (1) 16.

Пётр Васюченко

Палёт да Млечнага Шляху

2010, рассказ

17.

Пётр Васюченко

Жаласлівая каралеўна

2018, сказка

18.

Пётр Васюченко

Валадар казы

2018, сказка

19.

Пётр Васюченко

Копанка

2018, сказка

20.

Пётр Васюченко

Кірмаш у Смургонях. Тры казачныя гісторыі пра паноў Кубліцкага ды Заблоцкага

2018, сказка

21.

Пётр Васюченко

Цудоўныя штаны. Яўчэ раз пра паноў Кубліцкага ды Заблоцкага

2018, сказка

22.

Пётр Васюченко

Паданне пра Сароку

2018, сказка

23.

Пётр Васюченко

Палёт да Млечнага шляху. Можа, казка, а можа, і ява

2018, сказка

24.

Пётр Васюченко

Жабуля ў Парыжы, або Жаніцьба гаспадара Нупрэя Ліштэлкі

2018, сказка

25.

Пётр Васюченко

Казкі для Лілі. Пяць вечароў

2018, сказка

https://fantlab.ru/search-works?q=%D0%B2%...

2. Алесь Мінскі. Янка Маўр: бацька беларускай дзіцячай літаратуры

Серия "100 выдатных дзеячоў Беларусі"   Год издания: 2015

Издательство: Харвест

Формат: 70х90/32 (107х165 мм, карманный)

Количество страниц: 64

Тип обложки: Мягкая обложка

ISBN: 978-985-18-3787-4

3. Беларуская дзіцячая літаратура: хрэстаматыя: вучэбны дапаможнік для студэнтаў педагагічных спецыяльнасцей вышэйшых навучальных устаноў / [аўтар-складальнік М. Ф. Шаўлоўская]

Вид документа: Книги

Опубликовано: Мінск : Юнипресс, 2006

Физические характеристики: 687 с. ; 21 см.

ISBN: 985-507-062-3

3100 экз.

Янка Маўр (біяграфія) с. 423-424

Чалавек ідзе (урывак) 424-430

Слёзы Тубі 430-435

ТВТ (урывак) 435439

Максімка 439-448

Шчасце 448-459

4. Переводы , сделанные Янкой Мавром:

5. Гісторыя кінамастацтва Беларусі. Энцыклапедыя. У 4 тамах

А. В. Красінскі

Тип (бумажная книга)

Язык белорусский

Издательство Беларуская навука

Год издания 2001

Переплёт твёрдый

Т. 1: 1924 — 1959 / склад. А. В. Красінскі. — 2001. — 277 с.: ил. — Указ.: с. 267—275. — ISBN 985-08-0464-5

с. 66, 67, 214, 253 к/ф "Палескія рабінзоны". 1935. сц. Я. Маўра

6. Все белорусские фильмы . Том 1, Игровое кино, 1926-1970: каталог-справочник / АН Беларуси, Ин-т искусствоведения, этнографии и фольклора; [Автор. -сост. Игорь Авдеев, Лариса Зайцева] = Все белорусские фильмы. Том 1, Художественные фильмы, 1926-1970: каталог

Автор (ы):

Авдеев Игорь Олегович . Научный редактор

Зайцева, Лариса Николаевна . Научный редактор

Інстытут мастацтвазнаўства, этнаграфии и фальклору iмя К.Крапiвы (Белоруссия) . автор

1996

русский

Беларусь

Издатель (и):

Минск: Беларуская навука , 1996

Описание:

1 том (238 стр.): Илл. ; 30 см

ISBN: 985-080023-2

к/ф "Полесские робинзоны" . 1935. с. 73-75

ПОЛЕССКИЕ РОБИНЗОНЫ (ПАЛЕСК1Я РАБ1НЗОНЫ) (ROBINSONS FROM THE POLESYE) нем., ч/б, 6 ч., 1800 м (вар. 1934 г. — 1574 м, вар. 1938 г. — 1584 м), в/э 22.11.1935 г.

Сц. Я.Мавр; реж. Иосиф Бахар, Леонид Молчанов; оп. С. Иванов; худ. В.Покровский. В ролях: А. Слесаренко (Мирон), Ю.Кучаев (Виктор).

Фильм сохранился без 5-й и 6-й частей.

Детский приключенческий фильм.

Экранизация одноименной повести белорусского писателя Янки Мавра (1930).

Два друга — “неутомимый химик” Виктор и “неустрашимый натуралист” Мирон —во время весен¬него половодья на Полесье отправляются на лодке за экспонатами для школьного уголка живой природы. Мальчики увлекаются ловлей ужа, лодка переворачивается. Они оказываются в воде, а лодку уносит течением. Виктор и Мирон выбираются на берег и обнаруживают, что они на затерянном среди глухих болот островке. “Полесские робинзоны” находят кострище и таинственные следы, видят непонятно почему падающие деревья. Ночью впечат¬лительному Виктору снится фантастический сон- превращение. Пользуясь знаниями, почерпнутыми из любимых книг, они разжигают костер, строят шалаш, пытаются сачком ловить рыбу, пилят проволокой (по- американски) деревья, чтобы сделать плот. Едой мальчи¬кам служит заяц, которого ударила сова. Не забыв про свою главную цель, они вслед за ужом ловят черепаху. Кроме того, они выкуривают из дупла пчел и достают мед. Появляется медведь. Виктор бросает химический пакет. Испугавшись взрыва, медведь убегает. Ребята продолжают строить плот. Вновь появляется медведь. Спасаясь от него, Мирон проваливается в болото. Виктор вытаскивает его. На остров приплывает лесник. Мальчики находят оставленный им мешок с зерном, делают муку и пекут лепешки. У них возникает вопрос, кто мог спрятать зер¬но — не кулак ли? Столкнувшись с лесником, Виктор и Мирон отбирают у него ружье и пытаются арестовать как “подозрительный элемент”. Завязывается борьба. Опять появляется медведь. Лесник защищает ребят. Выясняется, что зерно он привез, чтобы подкармливать зверей, что медведь ручной, а на острове живет потому, что пугал колхозных лошадей. На своей лодке лесник увозит Виктора и Мирона с их трофеями — ужом и черепахой — на “большую землю”.

“Комедийные приемы очень увлекательны и делают восприятие фильмы более ярким... Интересен вообще материал сам по себе, режиссером и оператором неплохо показаны отдельные эпизоды фильмы, но они не увязаны крепкой сюжетной линией, которая часто обрывается и теряется во второстепенном. Много внимания... уделено... “проходным” сиенам, которые отвлекают внимание... от главного” (РБ. 1934. № 1—3. С. 5—6).

“До сих пор детским фильм назывался сплошь и рядом такой, у которого содержание взрослой картины было обнажено до откровенной схемы с наперед готовой моралью. Непринужденный и яркий показ природы, растений, животных, смелая фантазия и стремительные приключения ждали детей где угодно — в книге, в театре, по радио, — но не в кино... Фильм молодых режиссеров... полон недочетов, обычных для первого произведения. Но фильм этот ломает надоевшую “детскую традицию” и, хотя в нем мало Полесья и еще меньше робинзонады, он воспринимается ребятами с восторгом именно потому, что вместо ярлычков он оперирует живыми явлениями... Природа показана разнообразно и интересно. В особенности хорош сон. Мечта мальчика увидеть себя таким маленьким, чтоб каждая травинка казалась бревном, осуществляется во сне. И растения, и животные предстают перед зрителями в бесконечно увеличенном виде. Мальчик ходит под грибом, как под дубом. Лягушка предстает... увеликаненным крокодилом. Но увлекшись показом природы и проявив при этом и свежесть и непринужденность, режиссеры забыли своих героев... У ребят в зале совершенно естественно возникает куча вопросов: кто же эти ребята на экране? Как они попали на остров9.. Приключения наворачиваются сами по себе, и активность ребят никак не направляет события. Герой — страдательный, а не формирующийся элемент в том, что происходит... Это снижает ценность фильма, но никак не снижает его значения — первого в детском кино, оперирующего живой природой, пытающегося разговаривать с детьми свободно, изобретательно, весело, с учетом их возраста, но без сюсюкания и пренебрежительных скидок на возраст” (Оттен Н. Без скидок // Веч. Москва. 26.X. 1934).

“Нужно было много уменья и живой выдумки, чтобы на этой простенькой канве дать полнометражный, веселящий, увлекательный фильм... Картина в высшей степени динамична. Каждый эпизод сам по себе захватывает. Сменяются эпизоды быстро и между ними существует крепкая логическая связь... Животных в фильме показано много... Для ребят это очень интересно и поучительно. Требовательные судьи скажут: где же познавательная ценность фильма? Животные показаны, но почему о них ничего не рассказано. Чему же учит фильм?.. Но так ли уж обязательно для каждого детского фильма чему-нибудь учить? Мы не требуем ведь этого от фильма для “взрослых”. Важно, чтобы дети получали здоровые эмоции, и фильм... эти функции выполняет. Фильм показывает детскую самодеятельность, активное отношение к препятствиям и преодоление их. Давая мало сведений о животных, он хорошо показывает их, возбуждает любопытство к ним. А любопытство — первая ступень к знанию. Полный хорошего юмора, фильм возбуждает здоровый смех, развивает жизнерадостность, любовь к природе и жажду исследования ее” (Палей А. “Полесские робинзоиы ” // Кино. 22.XII. 1934).

“Это первая настоящая белорусская картина для детей, ибо “Печать времени” была очень плохой картиной... [Здесь] есть выдумка, операторская и режиссерская изобрета¬тельность, она занятна не только для детей, но и для взрослых” (Динамов С. Тематика киноискусства советской Белоруссии // Кино. 16.111.1935).

“Неприятие в произведении искусства острой фабулы, характерное для начала 30-х годов, имело печальные последствия... Приключенческие фильмы в подобных случаях оказывались особенно уязвимыми. Герои их были таковыми лишь по сюжетной принадлежности, но не по сути своей. Если в 20-е годы герои фильмов “Красные дьяволята ” или “Дети бури ” противостояли авантюристу и преступнику... то в первой половине 30-х годов в приключенческих картинах такт героев не существовало. Жанр этот перестал, таким образом, выполнять свою важнейшую задачу — пропагандировать средствами кинематографа социалистическую романтику, воспитывать благородные чувства... Более того, появился детский “антиприключенческий” цикл фильмов, в которых делалась попытка (конечно, безнадежная) осмеять фантазию, романтику, опорочить стремление к героике и приключениям... Чаще всего героями этих фильмов были подростки, увлеченные наиболее популярной в то время зарубежной литературой — произведениями Жюля Верна, Даниэля Дефо, Фенимора Купера, Джека Лондона. Таким образом, под удар попадало все то, что вполне закономерно привлекало к себе внимание и интерес детей... [Полесским робинзонам] кажется, что с ними происходят таинственные приключения. Однако... все объясняется самым будничным образом и всякий конфликт снимается. Деревья, которые “сами спиливаются ”, оказывается, были подгрызены бобрами, “заколдованный” дикий медведь был дрессированным, классовый враг, прячущий в лесу зерно, оказывался добродушным хозяином медведя — лесником. Фильм довольно назойливо доказывал, что приключений на свете вообще “не бывает ”. Беда не в том, что все таинственные происшествия имели самое будничное объяснение, а в том, что идейный посыл фильма был ненужным, фальшивым” (СПФ. С. 68—69).

“Сюжет первоисточника... претерпел значительные изменения. Если в повести наряду с приключениями юных героев, связанными с их жизнью среди полесских болот, большое место отведено борьбе подростков с диверсантами, то в сценарии все внимание сосредоточено на трудностях, с которыми пришлось столкнуться оказавшимся без крова и пищи ребятам. Изменен в картине и возраст персонажей. Не учащиеся техникума, а школьники стали [ее] героями... Фильм создавался в расчете... главным образом на учеников младшего и среднего возраста... Своеобразие этого фильма... состояло в том, что приключения детей в нем удачно сочетаются с познавательной стороной, с живым увлекательным рассказом о тайнах природы... Кинокартина... прививала детям любовь к прекрасному, воспевала красоту родного края... [Она] принадлежит к тому типу картин, в которых изобразительная трактовка является одним из решающих факторов удачи или неудачи произведения... С.Иванов очень верно и точно понял замысел произведения: он сумел запечатлеть на пленку приключения полесских робинзонов с тем пристальным вниманием, с той любовью к окружающему, с какой должны были воспринимать его маленькие путешественники. Глаза оператора... стали глазами ребят, которых очаровала и захватила неброская, неяркая, но удивительно богатая и по-своему красочная природа края, где они родились и делают свои первые шаги по жизни” (ИБК. Т. 1. С. 175—177).

Библиография: Некрашевич Л. Путь белорусской кинематографии //Сов. кино. 1934. № 11—12. С. 99; РБ. 1934. № 11—12. С. 2—3; РБ. 1938. № 3. С. 18; Гулак В. Встреча с “Полесскими робинзонами” // СБ. 18.1.1968; ИСК. Т. 2. С. 409; СПД. С. 123—124; Ліпень Ф. Першы, адрасаваны дзецям // ЛіМ. 23.VIII. 1985; Слесарэнка А. Як я быў “палескім рабінзонам” // ЛіМ. 19.XII. 1986.

ИБК — История белорусского кино. т. 1. Мн. 1969; РБ — журнал "Репертуарный бюллетень по кино" (с 1936 — Репертуарный бюллетень); СБ- газета "Советская Белоруссия"; ИСК — История советского кино. т. 2 — М. 1973; СПД — Смаль В. Сквозь призму десятилетий. Мн. 1980; ЛіМ — газэта "Літаратура і мастацтва"

7. Э. Гурэвіч. Янка Маўр: Нарыс жыцця і творчасці. – 2-е выд., дапрац. изд. – Мінск: Беларуская навука, 2004. – 152 с. 2 000 экз. (о) ISBN 985-08-0606-0

Аповесць "Шлях з цемры" , Першая частка напісана у 1920 г., другая-1956 г., трэцяя — 1957 г. Першая частка выйшла асобным выданням у 1948 г., другая (разам з першай) у 1960 г. (збор твораў у 2х тт.), цалкам — у 1975 г. (збор твораў у 4х тт.). На рускай мове усе 3 часткі — 1958 г. (Избранное).

Я. Маўр. Жартам і сур"ёзна. Маладосць. 1970,№11,с.135.137

Я. Маўр. Сорак гадоў назад. Беларусь. 1946.№10

Я. Маўр. Як я пазнаёміўся з Якубам Коласам. Бярозка. 1952. №1

Я. Маўр. Дзве праўды: Апавяданне // Беларусь (Мінск), 1945, №11-12 – с.44

Я. Маўр. "Два капітаны" ў Рускім драматычным тэатры. Звязда. 1952. 18 студзеня

Давідовіч С. Янка Маўр. Звязда. 1936. 9 студзеня

Пшыркоў Ю. Заснавальнік беларускай прыгодніцкай аповесці. Полымя. 1958. №5. с. 154

Дораг Я. Сын вады. Полымя. 1928 №8 с. 165

Селіванава В. Некалькі заўваг пра дзіцячую літаратуру. Полымя. 1933. №5. с. 155

***

ВЯЛIКI ЖАХ ПРЫХОДЗIЦЬ ТОЛЬКI ЎНАЧЫ

Можам шмат небылiц расказаць,

Як чысцейшую праўду,

Ды, калi схочам,

I праўду расказваць мы можам.

Гесiёд, VIII ст. да н. э.

Жывуць Сонца i Кiсларод!

Воклiч грамадзян Iндаэўрапейскай Канфедэрацыi,

223 год Вялiкай Эры Плюралiзму

I

Зазванiў, а дакладней, забэкаў тэлефон. Сёння ён падрабляў голас маладога баранчыка, у якога толькi што прарэзалiся рожкi. Гай Дубровiч узяў трубку.

— Спадар Гай, — прыглушана сказалi на тым канцы, — табе тэлефануе Радзiвiл Сiротка. Якi ў цябе крывяны цiск i што ты бачыў у апошнiм сне?

Такой была форма вiтання на 223 годзе Вялiкай Эры Плюралiзму — замест "добры дзень", або "добрай ранiцы" адразу ж цiкавiлiся крывяным цiскам i апошнiм сном суразмоўнiка.

"Хто такi гэты Радзiвiл Сiротка? — напружыў памяць Гай Дубровiч. — З Iндаэўрапейскага тэлебачання? З Лiгi барацьбы супраць мутантаў? А можа, сусед па 7-й верталётнай пляцоўцы?

Можна было нацiснуць зялёную кнопку на слухаўцы i адразу ж убачыць твар таго, хто званiў, але не хацелася гэта рабiць. У жыццi i ў прыродзе амаль не засталося таямнiцаў, няхай жа будзе хоць гэта, мiкраскапiчная.

— Цiск сто дваццаць пяць на восемдзесят чатыры. У апошнiм сне бачыў, як цалаваўся са сваёй колiшняй аднакласнiцай, — прыглушыў голас Гай Дубровiч i азiрнуўся — цi няма побач жонкi: — Якi ў цябе крывяны цiск i што ты бачыў у апошнiм сне?

— Сто пяцьдзесят тры на дзевяноста шэсць, — паныла адказала слухаўка. А ў сваiм апошнiм сне я, прабач, спадар Гай, бачыў, прабач зноў, цябе i ў вельмi недарэчнай, вельмi цьмянай сiтуацыi.

"Што ён вярзе? — здзiвiўся Гай Дубровiч. — Я яго зусiм не ведаю, не магу ўспомнiць, што гэта за чалавек, а ён, бачыце, снiць аба мне, тэлефануе мне. Але ж у сны прыходзiць толькi тое, аб чым думаеш, або некалi думаў".

Тут Гай Дубровiч зноў палахлiва азiрнуўся, ды жонкi ў пакоi не было. Хоць на 223 годзе Вялiкай Эры Плюралiзму рэўнасць на Ўсеiндаэўрапейскiм рэферэндуме прызнана i зацверджана станоўчай эмоцыяй, з жонкаю на такую тэму лепш не заводзiць гаворку. Жаночы гнеў часам бывае мацней за Ўсеiндаэўрапейскi рэферэндум, жанчыны, як казаў яшчэ бацька Гая Бор Дубровiч, менш плюралiстычныя.

— Дык цьмяна я цябе бачыў, невыразна, але ў даволi рызыкоўнай, даволi небяспечнай сiтуацыi, — бубнiла мiж тым тэлефонная трубка.

Гай Дубровiч аж цiхенька скрыгатнуў зубамi. Адкуль узяўся гэты гаварун, гэты кат-заплечнiк? Так добра пачынаўся дзень, i вось недарэчны званок… Мацi Гая Пушча Дубровiч некалi казала: "Маўчы, а то язык iголкаю накалю". Узяць бы зараз доўгую вострую iголку, прыпалiць яе на полымi, ды…

— Што ж ты бачыў аба мне? — амаль крыкнуў Гай.

— Бачыў, што на рагу Зялёнай i Сiняй вулiц цябе, спадар Гай, пераехаў электрамабiль. I ты развалiўся, прабач, на тры часткi. У цябе чамусьцi была не чырвоная, а жоўтая кроў. Жоўтая, як кветка лотацi, што расце ў Апошнiм Балоце. Ты яшчэ паспеў войкнуць, i ўсё…

— Чаму ж я развалiўся менавiта на тры часткi? — толькi i прамовiў агаломшаны Гай Дубровiч.

— А гэтак цябе пераехалi. Вось я i пазванiў табе, каб, як iсцiнны грамадзянiн Iндаэўрапейскай Канфедэрацыi, папярэдзiць: тыдзень не выходзь з дому, не пачынай новых спраў, не пi вiно i снежную ваду з памiрскiх ледавiкоў. Адным словам, асцерагайся. Ты ж ведаеш, што пасля такога Сну (Радзiвiл Сiротка зрабiў нацiск на слове «такога», i тэлефон паўтарыў гэта слова двойчы) можа, калi не асцерагацца, прыйсцi Вялiкi Жах. А Вялiкi Жах прыходзiць уначы.

Выгукнуўшы: "Жывуць Сонца i Кiсларод!" (так, па традыцыi, заканчвалi свае прамовы людзi Вялiкай Эры Плюралiзму), Радзiвiл паклаў трубку. А Гай Дубровiч застыў у глыбокiм одуме.

***

Леонид Мартинович Дайнеко (родился 28.1.1940, дер. Дмитриевка 2-я Кличевского р-на Могилевской обл.), белорусский писатель.

Окончил Белорусский Государственный Университет (1967). Работал на стройках, на Нижнетагильском металлургическом комбинате, на Витебской студии телевидения, Белорусском телевидении. В 1972-1989 ответственный секретарь журнала "Молодость". С 1989 в издательстве "Художественная литература". Публикуется с 1961. Автор сборников стихов, в которых прославление родной земли и человека труда, раздумья над годами войны, детства, жизнью деревни ("Голоса", 1969, "Берег ожидания", 1972, "Моя весна сороковая", 1979, "Вечное мгновение", 1985), сборник рассказов "Отчий родник" (1976). Романная дилогия "Люди и молнии" (1977) и "Запомним себя молодыми" (1979) раскрывает сложные события революции, гражданской войны, борьбы с оккупантами, становления белорусской государственности в 1917-19. Тему города осмысливает в романе "Футбол на заминированном поле" (1987). Борьбу народа с крестоносцами в 12 веке показал в историческом романе "Меч князя Вячки" (1987, Литературная премия Союза Писателей Беларуси имени И. Мележа 1987). Известный полоцкий князь Всеслав Чародей — герой исторического романа "Тропой чародея" (1988, вместе предыдущим романом Государственная премия Беларуси имени К. Калиновского 1990). Ранний этап становления древнего белорусско-литовского государства — Великого Княжества Литовского — отразил в историческом романе "Железные желуди" (1990). Автор фантастического романа "Человек с бриллиантовым сердцем" (1992). Некоторые стихи Дайнеко положены на музыку.

https://web.archive.org/web/2009012221221...

***

"Верасень" смуткуе…

21 жніўня перастала біцца сэрца аднаго з самых выбітных сучасных беларускіх пісьменнікаў, лаўрэата літаратурнай прэміі імя Івана Мележа і Дзяржаўнай прэміі Беларусі імя Кастуся Каліноўскага, пашанотнага аўтара часопіса “Верасень” Леаніда Мартынавіча Дайнекі. “Верасень” смуткуе разам з усёй Беларуссю і выказвае глыбокае спачуванне родным і блізкім нябожчыка.

Клятва на беразе возера Свіцязь...

Рым заснаваны ў 753 годзе да н.э. А ў беларускай вёсцы Змітраўка-2 знайшлі абломкі керамікі, якой людзі карысталіся яшчэ 4 тысяч гадоў назад, – калі Рыма не было і ў паміне. У свой час гэты факт так уразіў маленькага змітраўчаніна Лявона, што цяпер мы маем цудоўнага пісьменніка Леаніда Дайнеку, аўтара дзеcяці гістарычных раманаў.

Але першая празаічная кніга Леаніда Дайнекі – “Бацькава крыніца” – з’явіцца толькі ў 1976 годзе. Пачаўся ж раманіст з вершаў…

На пытанне “Чаму вы пачалі пісаць?” спадар Леанід адказаў: “Не ведаю. Мы ж не ведаем, ад чаго пачынаем дыхаць, хадзіць, глядзець на неба.” Адказ слушны. Тым не менш, усё мае свой пачатак. У дзяцінстве Лявон, як яго называлі аднавяскоўцы, вельмі любіў цікавыя жыццёвыя гісторыі, а яшчэ больш – кніжкі. Чытаць навучыўся ў чатыры гады. Да гэтага слухаў вершы, якія часта чытала яму па памяці маці:

Не сядзіцца ў хаце

Хлопчыку малому,

Кліча яго рэчка,

Цягнуць санкі з дому…

Пазней Лявон, калі і сам пачаў складаць вершы, прысвяціў Якубу Коласу радкі:

Магутныя словы над светам гучаць,

Свабоды, любові і праўды пячаць

На іх свае промні кідае,

Іх нельга змусіць пакорна маўчаць,

Іх нельга ад простага люду схаваць,

Бо сіла ў іх маладая.

Бацька Леаніда Дайнекі Марцін Сцяпанавіч быў адукаваны чалавек, вучыўся ў Свіслацкай семінарыі. Дзед, Сцяпан Іванавіч, служыў вайсковым пісарам яшчэ ў царскім войску, падчас Першай сусветнай вайны. Напэўна, любоў да кнігі перадалася менавіта ад яго, бо дзед чытаў вельмі многа, і аднойчы даў унуку кніжку Жуля Верна “Вялікі лес”, друкаваную яшчэ дарэвалюцыйным правапісам. Лявон яе “праглынуў” за адну ноч. Потым бацька прывёз з Бабруйска кніжку Янкі Маўра “У краіне райскай птушкі”. Для хлопчыка, які прагнуў прыгодаў і новых уражанняў, кніга стала вялікім узрушэннем. На некалькі дзён ён перанёсся на востраў Новая Гвінея, у тропікі, туды, дзе жылі і змагаліся папуасы з каланізатарамі… І тады ўпершыню з’явілася жаданне таксама прыдумваць займальныя гісторыі, каб прыносіць людзям такую ж радасць.

І ў сем гадоў Лявон напісаў першы вершык. Дэбютны твор атрымаўся ў духу той эпохі – ідэалагіна вытрыманы і бадзёры:

Нам не страшна атамная бомба,

Нашай гордасці словы – за мір!

Уперад ідзем мы нястомна,

Бо з намі ідзе Правадыр.

Няцяжка здагадацца, што нязломны Правадыр – гэта Іосіф Сталін.

Прызнанне прыйшло адразу ж: дырэктар школы Ануфрый Кандратовіч сам, сваёю рукой, ды яшчэ і чырвоным алоўкам, перапісаў вершык у школьную насценгазету “За выдатную вучобу”.

“Верш палітызаваны, але мне за яго не сорамна ані крышку: яго пісаў хлапчук, зусім дзіця, -- тлумачыць Леанід Марцінавіч. – Якая ж тады была інфармацыя? Адно чорны дыск радыё на сцяне, кіно раз на тыдзень і раёнка. І ўсё на тым. Як бачыце, сістэма працавала выдатна: нават дзіця піша свой першы верш не пра зайчыкаў-вожыкаў, не пра ручаі, а пра Правадыра”.

Аднак было б памылкай думаць, нібыта малы Леанід Дайнека толькі і пісаў пра камуністычныя подзвігі, пяцігодкі і ўдарную працу. Насамрэч, збольшага хлопчык складаў гумарыстычныя “куплеты”, у якіх знаходзілі адлюстраванне вясковыя падзеі, дзіцячыя ўражанні, назіранні. Неяк раз у адной з суседніх вёсак праходзіў традыцыйны кірмаш. Дзесяцігадовы Лявон у гуляннях не ўдзельнічаў – ды і куды малому на танцы? Але ён свайго не ўпусціў: крыху паназіраўшы за дарослымі хлопцамі, склаў вершык:

А на станцыі гулянка,

Заліваецца баян,

Тут і Міця, тут і Янка,

Саўка, Грышка ды Іван.

Сербіянка, сербіянка,

Вальс, лявоніха, гапак,

У кругу танцуе Янка,

Стаіць Міця, нібы грак.

Аж парваліся бацінкі, --

Ён танцуе, не глядзіць.

Вечарынка, вечарынка,

Без цябе не буду жыць.

Самае цікавае, што такія песенкі вельмі хутка разыходзіліся па вёсцы. Змітраўчане так і казалі: “А гэта Лявон Марцінаў склаў”. Некаторыя “лірычныя героі” нават злаваліся на аўтара. Але гэта не спыняла творчых памкненняў. Лявон пісаў вершыкі пастаянна. Дарэчы, на рускай мове таксама, асабліва, калі быў пад уражаннем ад нейкага твора пасля ўрока рускай літаратуры. Любімым рускім паэтам Дайнекі быў і застаецца Мікалай Някрасаў.

Пасля школы Леанід апынуўся ў Расіі: Калінінград, рыбацкі флот, потым – шахты Данбаса, на якія не ўзялі працаваць, бо хлопцу яшчэ не было 18 гадоў. Урэшце ён трапіў на Урал, дзе і скончыў тэхнічную вучэльню, пасля якой Леаніда забралі ў войска.

Менавіта з часоў вайсковай службы Леанід Дайнека вядзе адлік сваёй творчай біяграфіі, калі ў 1961 годзе ў газеце Ўральскай ваеннай акругі “Красный боец” быў надрукаваны верш “Я служу на Урале”. За яго паэту ў пагонах даслалі велізарны для салдата ганарар – 41 рубель. Звычайна ж радавы атрымліваў у месяц 3 рублі 80 капеек. Чутка пра тое, што на радавога Дайнеку звалілася нечуванае багацце, разляцелася вокамгненна. Грошы пазычалі ўсе, асабліва сяржанты. Але гісторыя мела сумныя наступствы: святкаванне паэтычнага поспеху са сваімі саслужыўцамі скончылася суровай вымовай.

І тут узнікае пытанне: як увогуле магчыма пісаць вершы ў войску, дзе такая жорсткая дысцыпліна? “Я стаяў у каравуле ля ракетных палігонаў, дзе ноччу лёталі гіганцкія ракетаносцы. На іх грузілі ракеты – і тыя знікалі ў невядомым накірунку. Стаіш ты на вышцы дзве гадзіны – пад дажджом, снегам… Шуміць тайга. Вецер. Калі ясна – зоркі ў небе. Сабакі брэшуць вартавыя. І пачынаеш пісаць вершы – без асадкі, без паперы. Радкі выспявалі проста ў галаве. Паэзія ратавала ад суровай армейшчыны.”

Так у войску даведаліся пра “схільнасці” радавога Дайнекі. Паштальён-яфрэйтар Віктар Салаўёў, які заўжды ездзіў па газеты, крычаў яшчэ здалёк: “Дайнеко, твои стихи опять опубликовали!”

“Мы садзіліся ў курылцы, палілі тытунь. І салдаты казалі: “Ну, давай, читай свои стихи”. Цікава, што большасць з іх былі татары. Калі я стаў сяржантам, у маім падначаленні апынулася 10 чалавек, з якіх быў адзін беларус, астатнія – татары. Цудоўны народ!”

Пасля службы ўзнікла пытанне: куды паступаць? Матэматыку малады паэт не любіў. Вабілі яго геаграфія, гісторыя, літаратура. Чамусьці – хімія. Пэўны час Леанід вагаўся між двума варыянтамі: юрыдычны інстытут у Екацерынбурзе ці журфак у Менску? І ўрэшце ён вырашыў ехаць у Беларусь.

“Падаваць дакументы прыехаў у вайсковай форме, а спякота стаяла невыносная. Так і хадзіў – у суконным галіфэ, кіцелі, вельмі пакутаваў ад гарачыні, але па статуце забаранялася расшпіліць нават адзін гузік.”

Як толькі Леанід паступіў на журфак БДУ і засяліўся ў славуты інтэрнат на Свярдлова, ён адразу ж апынуўся ў літаратурным жыцці: усё кіпела, віравала, па калідорах хадзілі звышнатхнёныя паэты, якія чыталі адзін адному вершы, хвалілі і крытыкавалі адзін аднаго. І маладому паэту ўсё гэта страшэнна падабалася. Увесь вольны ад вучобы час ён пісаў вершы. І менавіта за напісаннем верша пазнаёміўся з паэтам Анатолем Сербантовічам – маладым, яршыстым, тэмпераментным – які на той час ужо ўваўсю грымеў. Анатоль заўважыў дужа занятага паперкамі хлопца і запытаўся:

— Што ты пішаш? Пакажы.

Паказаў. Той прабег вачамі:

— Прыходзь на літаратурнае паседжанне ў “Чырвоную змену”.

На той час аб’яднаннем пры вышэйназванай газеце кіраваў Уладзімір Паўлаў. Ужо ў снежні 1963 года ў “Чырвонай змене” з’явіўся першы беларускамоўны верш Леаніда Дайнекі “Прадзеды”, якім пазней адкрыецца першая кніга паэта “Галасы”:

Якія яны, мае прадзеды,

Дняпроўскія плытагоны?

Яны ў навальніцу ладзілі

З напорам хваляў шалёных.

Яны жартавалі нявесела,

Збягалі з плытоў на прыстань

І мокрыя лапці вешалі

Над цяпельцам іскрыстым.

У вёдрах кіпела варыва,

Цыгаркі дружна дымілі…

Аб чым мае прадзеды марылі,

Пра што ўсю ноч гаварылі?

Напэўна, пра лёс, пра надвор’е

І пра сялянскую сціпласць,

Пра тое, што дзеці хворыя

Чакаюць бацькоўскіх гасцінцаў…

Вецер лізаў вуголле,

Дзесьці крычалі пеўні…

А тут гаварылі пра волю –

І ў сэрцах адвага спела.

У дзядзькоў барадатых

Вочы гарэлі гнеўна:

— Хутка пад панскія хаты

Пусцім чырвонага пеўня!

Пасля публікацыі хлопца заўважылі на журфаку: “Го, дык ты, Дайнека, пішаш вершы!..” Нейкі час Леанід працягваў друкаваць беларускамоўныя тэксты, аднак “запас” скончыўся. І тут ён прыгадаў пра творы рускамоўныя. Хацелася як мага хутчэй пабачыць іх на старонках газет, часопісаў, пачуць на радыё… Маладыя гады, маладыя жаданні. Так Леанід Дайнека пачаў наведвацца яшчэ і на літпаседжанні рускамоўнай газеты “Знамя юности” пад кіраўніцтвам паэта Пятра Валкадаева. І што цікава: вельмі хутка творчая моладзь, у тым ліку і Леанід, вярнулася да беларускай мовы. “Язык” пачаў здавацца ненатуральным, чужым.

На тыя часы (1960 – 1970) літаб’яднанні пры газетах з’яўляліся творчымі цэнтрамі, дзе збіраліся літаральна ўсе. Запытайцеся любога сталага пісьменніка – з чаго вы пачыналі? – і ён вам адкажа: “Я хадзіў у аб’яднанне пры “Чырвонай змене”. Зразумела, што такія сустрэчы давалі адчуванне значнасці і запатрабаванасці сваёй творчай працы, пашыралі кола знаёмстваў і – што, пэўна, найбольш значна – адкрывалі шлях да публікацый у рэспубліканскіх газетах. Што цешыла творчае самалюбства і прыносіла далёка не лішнюю ў студэнцкай кішэні капейку.

“Канешне, ні ў якое параўнанне не ідзе сённяшні мізэрны, жабрацкі, зневажальны ганарар з тым, што было раней. Пісьменнік ператварыўся ў істоту нават не другога, а трэцяга гатунку. Улады не падтрымліваюць творчых людзей, хаця павінны б былі, бо менавіта мы дбаем пра беларускую дзяржаўнасць, народ, культуру. Мы ж не аднекуль з Марса – мы з гэтых палёў і сцежак. Калі я надрукаваў першую частку рамана “Меч князя Вячкі” ў часопісе “Маладосць” (люты 1985 года), праз месяц атрымаў ганарар, на палову якога купіў будаўнічых матэрыялаў на цэлы дом – лецішча ва “Ўзгор’і-2”. А ў 2010 годзе ў серыі “Школьная бібліятэка” быў перавыдадзены мой раман “Жалезныя жалуды” накладам 21 тысяча экземпляраў. Заплацілі два мільёны сто тысяч рублёў. Проста здзек. Які там дом! На гэты ганарар маёй таксе корму не купіш”.

Напрыканцы вучобы Леанід Марцінавіч пазнаёміўся з будучай жонкай, студэнткай біяфаку Зінаідай Міхайлаўнай. Хутка пасля вяселля яго скіравалі па размеркаванні на Віцебскае тэлебачанне, дзе спадар Леанід узначаліў дзіцячую рэдакцыю. Працы хапала – і нават больш, аднак вершы пісаць не пакідаў. І ўрэшце “дапісаўся”: запрасілі на рэспубліканскую нараду маладых пісьменнікаў, што адбылася ў чэрвені 1968 года на возеры Свіцязь.

“Колькі там сабралася цікавых паэтаў! А вялі семінары славутыя Янка Брыль і Уладзімір Караткевіч. Уладзімір Сямёнавіч – малады, энергічны, увесь час выдаваў хохмы – быў кумірам моладзі. Брыль жа быў мудрым, спакойным. Гэткай філасофскаю глыбай. Ён увесь час асаджаў Караткевіча: “Ну-ну, Валодзя, не гарачыся”. То былі жывыя людзі. Не тое што зараз – такія ўжо “геніі” сустракаюцца…

Мы жылі на беразе чароўнага возера Свіцязь, увесь час гутарылі, а ўвечары – гулялі па беразе, любаваліся прыгажосцю… Рамантыка! Атмасфера была ўзнёслая, лірычная. І тады я цвёрда вырашыў: перайду на беларускую мову. Даў сабе клятву. З таго часу толькі беларускае мовы і прытрымліваюся. Я рады, што знайшоў правільную дарогу. Бо выказаць сваю душу, сваё сэрца можна толькі на роднай мове!”

На той час у выдавецтве “Беларусь” ужо стаяла ў тэмплане першая кніга вершаў маладога паэта Леаніда Дайнекі. Праўда, на расійскай мове. І выйсці яна мусіла пад назвай “Голоса”. Але пасля душэўнага пералому на Свіцязі Леанід літаральна за месяц напісаў новую кнігу – па-беларуску. У Віцебску маладая сям’я жыла ў драўлянай хатцы: без ацяплення, вада – з калонкі. Ужо і дзеці нарадзіліся – два сыны. І калі ўсе клаліся спаць, Леанід сек дровы, распальваў грубку, сядаў каля яе проста на падлогу і пісаў, пісаў, пісаў… Новыя творы даслаў у Менск, і ў 1969 годзе выйшла кніга “Галасы”. Леанід Марцінавіч жартуе: “Ведаеце, Пушкін выдаў свайго “Яўгена Анегіна” тыражом 500 асобнікаў – і гэта на ўсю Расію. А мой зборнічак выйшаў накладам 3 тысячы экземпляраў. Так што мне вельмі пашанцавала”. На “Галасы” станоўча адгукнуліся Ніл Гілевіч, Сяргей Грахоўскі, Сяргей Законнікаў.

Так Леанід Дайнека апынуўся ў літаратуры.

Пазней ён атрымае камсамольскую прэмію за паэму “Ключ”, надрукаваную ў часопісе “Маладосць” у 1970 годзе. Разам з Дайнекам прэмію далі Яўгеніі Янішчыц і Алесю Крыгу. “Пасля цырымоніі ўзнагароджвання мы, радасныя, узрушаныя, пайшлі ў гатэль “Мінск”, дзе жылі, адкаркавалі бутэльку віна і ўзнялі келіхі за нашую светлую будучыню. Прынамсі, у гэта шчыра верылася”.

***

Што да прозы, якой славіцца Леанід Дайнека цяпер, то да яе пісьменнік звярнуўся ў 36 гадоў. Першы раман – “Людзі і маланкі” – крытыкавалі, але самому Леаніду Марцінавічу ён падабаецца. “І я кажу маладым – не бойцеся нічога! Тое, што задумалі, пішыце. Ідзіце сваёй дарогай. Некаму не спадабаецца, некаму спадабаецца. Усяляк бывае. Як казаў Анатоль Сербантовіч, тое, што я напішу, ніхто больш не напіша. Магчыма, напішуць лепш, – але не так, як я. Літаратура дае выказацца кожнаму інтэлекту. Бярыцеся за асадку, сядайце за кампутар – стварайце! Не закапвайце свой талент у зямлю.

Твой першы опус крытык топча,

Як курыцу, яго скубе,

Не плач, літаратурны хлопча,

Уганаруюць і цябе!”

Наста Грышчук, "Верасень" №8, 2013 г.

***

***

Расціслаў з Барысам падышлі да бацькі. Ён абняў іх, бліскаючы вачамі, гаварыў далей:

— Князь Брачыслаў, мой бацька, а ваш дзед, які далучыў да Полацка Віцебск і Усвят, перад сконам сваім паклікаў мяне і сказаў: «Сыне Усяслаў, калі Бог дасць табе мой сталец з праўдай, а не з насіллем, і калі прыйдзе да цябе смерць, загадай пакласці сябе, дзе я буду ляжаць, каля маёй труны». Думаў я, дзеці, што не суджана мне выканаць волю бацькі майго, што памру далёка ад нашай радзімы, ад светлага Полацка, што не ўбачу ніколі Дзвіну, дарагі наш Рубон. Але сілы і веру мне вярнула вось гэтая бяроста. Ёсць людзі, сыны, якія верна служаць нашаму княжацкаму дому, якіх не асляпіла і не аглушыла бяда. Яны рыхтуюцца выбавіць нас на белы свет з-пад зямлі. Памолімся ж за іх.

След ваўкалака — Дайнека Леанід

https://nemaloknig.com/read-306607/?page=30

***

После Всеслава началось это. Умирая, поделил он Полоцкую землю между своими шестью сыновьями на шесть уделов: Полоцкий, Менский, Друцкий, Витебский, Изяславо-Логожский и Лукомский. Сыновья и внуки его с большим трудом смогли расширить границы, создав уделы Себежский, Слуцкий и Борисовский. Вот на сегодняшний день и вся земля Полоцкая, разве еще Кукейнос и Герцике на Двине.

Леонид Дайнеко. Меч князя Вячки

***

Леанід Дайнека "Той , каго ўдарылі па шчацэ " пра Іасафата Кунцэвіча , уніяцкага святара , якога ў 1623 годзе забілі ў Віцебску.

Леанід Дайнека працаваў рэдактарам, старшым рэдактарам перадач для дзяцей і юнацтва Віцебскай студыі тэлебачання (1967-71).

Напрыканцы вучобы Леанід Марцінавіч пазнаёміўся з будучай жонкай, студэнткай біяфаку Зінаідай Міхайлаўнай. Хутка пасля вяселля яго скіравалі па размеркаванні на Віцебскае тэлебачанне, дзе спадар Леанід узначаліў дзіцячую рэдакцыю. Працы хапала – і нават больш, аднак вершы пісаць не пакідаў. І ўрэшце “дапісаўся”: запрасілі на рэспубліканскую нараду маладых пісьменнікаў, што адбылася ў чэрвені 1968 года на возеры Свіцязь.

“Колькі там сабралася цікавых паэтаў! А вялі семінары славутыя Янка Брыль і Уладзімір Караткевіч. Уладзімір Сямёнавіч – малады, энергічны, увесь час выдаваў хохмы – быў кумірам моладзі. Брыль жа быў мудрым, спакойным. Гэткай філасофскаю глыбай. Ён увесь час асаджаў Караткевіча: “Ну-ну, Валодзя, не гарачыся”. То былі жывыя людзі. Не тое што зараз – такія ўжо “геніі” сустракаюцца…

Мы жылі на беразе чароўнага возера Свіцязь, увесь час гутарылі, а ўвечары – гулялі па беразе, любаваліся прыгажосцю… Рамантыка! Атмасфера была ўзнёслая, лірычная. І тады я цвёрда вырашыў: перайду на беларускую мову. Даў сабе клятву. З таго часу толькі беларускае мовы і прытрымліваюся. Я рады, што знайшоў правільную дарогу. Бо выказаць сваю душу, сваё сэрца можна толькі на роднай мове!”

На той час у выдавецтве “Беларусь” ужо стаяла ў тэмплане першая кніга вершаў маладога паэта Леаніда Дайнекі. Праўда, на расійскай мове. І выйсці яна мусіла пад назвай “Голоса”. Але пасля душэўнага пералому на Свіцязі Леанід літаральна за месяц напісаў новую кнігу – па-беларуску. У Віцебску маладая сям’я жыла ў драўлянай хатцы: без ацяплення, вада – з калонкі. Ужо і дзеці нарадзіліся – два сыны. І калі ўсе клаліся спаць, Леанід сек дровы, распальваў грубку, сядаў каля яе проста на падлогу і пісаў, пісаў, пісаў… Новыя творы даслаў у Менск, і ў 1969 годзе выйшла кніга “Галасы”. Леанід Марцінавіч жартуе: “Ведаеце, Пушкін выдаў свайго “Яўгена Анегіна” тыражом 500 асобнікаў – і гэта на ўсю Расію. А мой зборнічак выйшаў накладам 3 тысячы экземпляраў. Так што мне вельмі пашанцавала”. На “Галасы” станоўча адгукнуліся Ніл Гілевіч, Сяргей Грахоўскі, Сяргей Законнікаў.