Янка Маўр і яго творчасць. Е. Зомерфельд, М. Мазінг 5-12; Слёзы Туби / Слёзы Тубі 15-19 (1927) Необыкновенная приманка / Незвычайная прынада 20-24 (1927) У цясніне 25-42 (1927) Лаццарони / Лацароні 43-52 (1927) Звери на корабле / Звяры на караблі [= Бунт звяроў] 53-58 (1927) Человек идёт / Чалавек ідзе 59-100 (1927) Сын воды / Сын вады 101-162 (1928) В стране райской птицы / У краіне райскай птушкі 163-250 (1928) Амок / Амок 251-472 (1930), змест 473, кнігі Янкі Маўра [бібліяграфія] 474

КНІГІ ЯНКІ МАУРА

Чалавек ідзе (аповесць). Мінск, 1927, 64 стар., тыр. 2.000 экз., ц. 55 к.

У краіне райскай птушкі. Мінск, 1928, 152 стар., тыр. 5.000 экз., ц. 1 р. 75 к.

С ы н в а д ы (аповесць з жыцця на Вогненніай зямлі). Мінск, 1928, 106 стар., тыр. 5.000 экз., ц. 80 к.

П екл а (байка). Мінск, 1929, 40 стар., тыр. 5.000 экз., ц. 40 к.

Палескія рабінзоны (прыгоды двух хлапцоў у палескіх балотах). Мінск, 1930, 175 стар., тыр. 5.00 экз., ц. 1 р. 10 к.

Слёзы Тубі (апавяданні). Мінск, 1930, 93 стар., тыр. 3.000 экз., ц. 48 к.

А м о к (раман). Мінск, 1930, 232 стар., тыр. 3.000 экз., ц. 2 р. 70 к.

Сын вады. Выд. 2-ое. Мінск, 1932, 109 стар., тыр. 5.000 экз., Ц. 70 к.

А м о к (раман, на украінскай мове). Харкаў-Одэса, 1932, 262 стар.

Аповесць будучых дзён. Мінск, 1932, 214 стар., тыр. 7.000 экз., ц. 1 р. 25 к.

У краіне райскай птушкі. Выд. 2-е. Мінск, 1932, 155 стар., тыр. 3.000 экз., ц. 1 р. 50 к.

Чалавек ідзе (повесць). Мінск, 1933, 65 стар., тыр. 4.000 экз., ц. 80 к.

У краіне райскай птушкі. Выд. 3-е. Мінск, 1933, 158 стар., тыр. 3.000 экз., ц. 1 р. 50 к.

У краіне райскай птушкі (на польскай мове). Мінск, 1933.

Палескія рабінзоны. Выд. 2-е, Мінск, 1933, 163 стар., тыр.

5.000 экз., ц. 1 р. 50 к.

А м о к (раман). Выд. 2-е. Мінск, 1933, 251 стар., тыр. 3.000 экз., ц. 2 р.

70 к., пераплёт 40 к.

Т В Т (Таварыства Ваяўнічых Тэхнікаў). Аповесць. Мінск, 1934, 131

стар., тыр. 8.000 экз., ц. 1 р. 50 к., пераплёт 50 к.

Слёзы Тубі (апавяданні). Выд. 3-е, МІнск, 1935, 64 стар., тыр.

5.000 экз., ц. 60 к.

Палескія рабінзоны. Выд. 3-е, Мінск. 1935, 161 стар., тыр.

10.000 экз., ц. 1 р. 30 к.

Т В Т (на польскай мове). Мінск, 1935.

Т В Т (на літоўскай мове). Мінск, 1936.

А мок (на яўрэйскай мове). Мінск, 1936.

А м ок (раман). Выд. 3-е, Мінск, 1937, 254 стар., тыр. 2.000 экз., ц. 3 р.

У краіне райскай птушкі (на яўрэйскай мове). Мінск, 1936.

Слёзы Тубі (апавяданні), выд. 3-е. Мінск, 1938, 100 стар.,

ц. 1 р. 25 к.

Сы н в а д ы. Выд. 3-е, Мінск, 1938, 132 стар., ц. 1 р. 80 к.

Палескія рабінзоны. Выд. 4-е, Мінск, 1939, 166 стар., тыр.

10.000 экз., ц. 2 р.

С ы н в а д ы. Мінск, 1946, 99 стар., тыр. 10.000 экз., ц. 3 р.

Палескія рабінзоны. Мінск, 1946, 206 стар... тыр. 20.000 экз.,

ц. 4 р.

***

ЯНКА МАУР I ЯГО ТВОРЧАСЦЬ

Географ па адукацыі, рэволюцыйны рамантык па натуры, Янка Маўр паказаў жыццё самых рознастайных краін і народаў свету.

Кітай, Італія, Ява, Новая Гвінея, Вогненная Зямля—вось месцьі дзеяння ў многіх яго творах.

Пераважная болынасць іх малюе героіку рэволюцыйнай барацьбы, прасякнута любоўю да чалавека чэснай працы розных нацыянальнасцей і рас.

З’яўляючыся асновапаложнікам навукова-прыгодніцкага жанра ў бела-рускай літаратуры, Янка Маўр унёс у гэты жанр ідэйнасць, насыціў яго глыбокім соцыяльным зместам.

Лепшыя яго прыгодніцкія творы напісаны з такім веданнем матэ-рыялу, з такой пранікнёнасцю ў псіхалогію героя, што чытач, незнаёмы з яго біяграфіяй, лічыць Маўра за падарожніка, цікавіцца, хто ён, гэты пісьменнік, ці быў ён у тых далёкіх краінах, аб якіх так цікава апавядае.

Янка Маўр—літаратурны псеўдонім Івана Міхайлавіча Фёдарава. На-радзіўся ён 11 мая 1883 года ў сям’і столяра ў Прыбалтыйскім партовым горадзе Лібаве.

Суровым быў яго дарэволюцыйны жыццёвы шлях. Яшчэ ў раннім дзяцінстве адчуў ён соцьіяльную няроўнасць, зведаў і поўгалоднае існа-ванне гарадскіх рабочых ускраін і поўжабрацкае празябанне вёскі.

Свайго бацькі пісьменнік амаль не памятае. Пасля яго смерці маці з хлопчыкам пераехала да сваіх бацькоў. Там, у курнай сялянскай хаце, цзе замест коміна была толькі дзірка ў столі, у вёсцы Лебянішкі, на самай мяжы Літвы і Беларусі, прайшлі яго дзіцячыя гады.

Аб сваім дзяцінстве Янка Маўр вельмі добра расказвае ў аўтабіягра-фічнай аповесці «Шлях з цемры».

3 гэтай аповесці ярка паўстае перад намі жвавы, дапытлівы хлопчык з усёй яго непасрэднасцю, з яго марамі і парываннямі. У многіх дзіцячых рысах мы ўжо ўгадваем і тыя рысы, якія пазней, праз многа год, так ці інакш праявяцца ў яго літаратурнай дзейнасці, напрыклад, багатая твор-чая фантазія, калі звычайнае возера, заросшае аірам і чаротам, у дзіцячым уяўленні ператвараецца ў нейкую казачную зачараваную краіну.

Велізарнае значэнне ў жаральным развіцці Маўра мела яго маці. Гэта простая сялянская жанчына першая прывіла яму пачуццё праўды і спра-вядлівасці, указала, што толькі вучэнне можа яго вывесці на сапраўдную дарогу.

Зарабляючы цяжкай падзёншчынай, на медныя грошы выправіла яна сына ў пачатковую школу, а потым дабілася яго прыёму ў рамесніцкае вучылішча ў горадзе Каўнасе.

Вучням совецкай школы і ўявіць немагчыма, як цяжка б’ыло ў тыя далёкія часы паступіць вучыцца бядняцкім дзецям. Тады, у васьмідзеся-тыя-дзевяностыя гады, ва ўсёй царскай Расіі, і асабліва на яе ўскраінах, школ было вельмі мала: адна-дзве на дзесяткі вёсак. Беларускае сялян-ства было амаль пагалоўна непісьменным. Досыць сказаць, што Янка Маўр быў першым вучнем, які паступіў у пачатковую школу са сваёй вёскі.

5

3 мастацкай літаратурай Маўр упершыню пазнаёміўся ў рамесніцкім вучылішчы. Літаратура прывабіла яго не адразу. Першую кніжку—«Хн-жіша дядн Тома»—ён звярнуў настаўніку не прачытанай, думаючы, што толькі дзівак можа добраахвотна чытаць такія тоўстыя кнігі. Не робіць яго чытачом і бульварны раман «От поцелуя к поцелую», выданы яму з гарадской бібліятэкі. Толькі прыгодніцкі твор Майн-Рыда «Жшшіце & пустыке» і лірычна-афарбаваныя аповесці Тургенева развіваюць у ім ахвоту да чытання.

Дзякуючы кнігам, свет робіцца шырэйшым, узнікае жаданне працяг-ваць вучобу.

Званне слесара-падмайстра, атрыманае пасля заканчэння рамесніцкага. вучылішча, не задаволіла яго. Маўр паступае ў Панявежскую настаўніц-кую семінарыю.

У тыя-ж гады ў такой-жа семінарыі вучыцца Якуб Колас.

Сярод семінарыстаў Маўр лічыцца найбольш начытаным. Акрамж многіх твораў мастацкай літаратуры, яму ўжо вядома вучэнне Дарвіна, У семінарыі ён—адзін з лепшых вучняў, але закончыць яму яе не ўдаецца. За «бязбожжа» яго выключаюць з апошняга класа семінарыі.

Адзін з выкладчыкаў раіць яму павініцца перад свяшчэннікам, і Маўр» пасля доўгай унутранай барацьбы рашае паслухацца парады. Ен узыхо-дзіць на ганак папоўскай кватэры, ён ужо бярэцца за клямку, але глыбо-кая перакананасць ва ўнутранай праваце не дазваляе яму пакрывіць. душой, і ён, не адчыніўшы дзвярэй, паварачвае дадому.

Новай школай для Маўра з’яўляецца рэволюцыйны гурток студэнтаў„ які збіраецца на яго кватэры. Тут яны знаёмяцца з нелегальнай літарату-рай, чытаюць надрукаваную на папяроснай паперы болынэвіцкую газету «Нскра», якая прыходзіць на яго імя.

Знаходзячыся сярод студэнтаў, Янка Маўр востра адчуў недастатко-васць сваіх ведаў і стаў лавышаць адукацыю самастойна.

Здаўшы экстэрнам экзамен на званне настаўніка пачатковай школы7. ён працуе ў мястэчку Новае Места (Літва), а затым — у вёсцы Бытча, каля Барысава.

Блізка бачачы нястачу і палітычнае бяспраўе сялянскіх мас, малады настаўнік ахоплен ларачым жаданнем убачыць беларускі народ вольньш ад іга самадзяржаўя і памешчыцкага прыгнёту.

Хваля рэволюцыйнага ўздыму 1905 года не абмінула і лепшых нас-таўнікаў. Па ініцыятыве Якуба Коласа летам 1906 года ў вёсцы Міка-лаеўшчына адбываецца нелегальны з‘езд рэволюцыйна настроеных нас-таўнікаў. Прымае ў ім удзел і Янка Маўр.

Там ён знаёміцца з Коласам, хоць завочна яны ўжо ведалі адзін аб другім раней. У той час, калі Маўр працаваў каля Барысава (1906 год), Якуб Колас настаўнічаў у суседнім Мінскім паЕеце, у Верхмене, каля Смалявіч, і аддзяляла іх адлегласць усяго толькі тры — чатыры дзесяткі кілометраў. «Абодвы яны,—як гаворыць у сваіх успамінах Маўр*,—лі-чыліся настаўнікамі, якія не прызнаюць ні бога, ні цара, на якіх скоса глядзіць начальства». Акрамя таго, Маўру було вядома, што «настаў-нік Міцкевіч піша беларускія вершы». Калі ў Мікалаеўшчыне арганіза-ваўся з’езд, то Колас паведаміў аб гэтым Маўра праз іх агульных знаёмых.

З’езд быў выкрыт паліцыяй. I хоць дакладна аб ім царскі ўрад амаль нічога не ведаў, усе ўдзельнікі з’езда былі пазбаўлены права працаваць у дзяржаўнай школе.

Толькі тіраз пяць год, і то з вялікімі цяжкасцямі, удаецца Маўру атрымаць работу ў адной з прыватных школ горада Мінска.

Многа сіл і энергіі ўкладвае ён у педагагічную работу. Цяжкі і сухі: матэрыял падручнікаў ажывае ў яго выкладанні. Але поўнасцю разгар-нуць свае сілы ён не мае магчымасці. Аднаго разу, гаворачы ў класе пра

* «Сорак гадоў назад» (успаміны аб Коласу).

6

міфалогію, Маўр начарціў на дошцы схему багоў. Тады супроць яго ўзня-лася цэ*тая спріава за «знявагу» грэчаскіх алімпійцаў.

Толькі Вялікая Кастрычні’цкая рэволюцыя стварае шырокія ўмовы для творчай дзейнасці і фарміруе з Маўра совецкага беларускага пісьменніка.

Як педагог Янка Маўр імкнецца расшырыць уяўленні школьнікаў аб ■прыродзе, вывесці іх за межы свайго дому, дапамагчы разабрацца ў складаных пытаннях сучаснага палітычната жыцця і гістарычнага міну-лага. Шчаслівае спалучэнне ў Маўра глыбокага ўдумлівага педагога і та-ленавітага мастака дало яму магчымасць бліскуча справіцца з пастаўле-нымі задачамі.

У 1925 годзе Янка Маўр друкуе сваю першую апове<Л.ь «Чалавек ідзе». У ёй пісьменнік мастацкі ўвасабляе глыбокія навуковыя палажэнні Энгельса з «Дыялектыкі прыроды» аб ролі працы ў працэсе ачалаве-чання малпы. Маўр пагеаэвае жыццё першабытных чалавечых продкаў, паходжанне мышлення і мовы.

Безабаронны, падобны на малпу, першабытны чалавек яшчэ не ўмее я: мысліць, ні смяяіЦца, ні гаварыць. ён не ў сілах яшчэ ўступіць у ба-рацьбу са звярамі, вымушан пазбягаць іх. Без сяброўскай падтрымкі, без прывязлівасці бадзяецца ён са стадам сабе падобных па зямлі ў пошуках ежы. Яго смерць пріаходзіць непрыкмечіанай, не робіць ніякага ўражання на астатніх.

Многімі фактамі паказвае пісьменнік, як марудна ішло развіццё пер-шабытнага чалавека. Нават екарыстакне палкі далося яму не адріазу. На які-небудзь міг прасвятлялася яго свядомасць і гасла зноў. Мяняліся па-каленні, праходзілі вякі, палка станавілася зброяй, цьмянае адчуванне — думкай, нечленараздзельны гук — сказам.

Мы бачым, як з чалавекападобнага стада паступова выдзяляюцца асобныя істоты. Доўгі час на старонках аповесці яны яшчэ не героі. Яны нічым не адрозініваюцца адзін ад другога: выгляд іх аднолькавы, учынкі такаама і нават дыялаг немагчымы, бо чалавечая мова ў іх адсутнічае. I ўсё-ж, не гледзячы на цяжкасіць характарыстыкі гэтых істот, гэтага Крага, гэтай Агу, Янка Маўр знайшоў у іх чалавечыя рысы, паказаў, што гэта ўжо людзі. Чалавечыя адзнакі праявіліся ў іх і ў першай слязінцы і ў першым смеху.

Вельмі добра паказана праяўленне чалавечага дастоінства, выражанае ў суровым поглядзе красуні Агу, якім яна акідвае смешную малпу, калі тая спрабуе да яе наблізіцца. «Якім-бы мы ні лічылі тагачаснага чала-века, а ўсё-ж такі малгаа была яму не раўня». Пачуц'цё перавагі над зверам Маўр ладкрэсліў і ў радаснай усмешцы першабытных людзей, калі яны знайшлі маленькага хлопчыка ў пячоры перад атнём. I асаблівя добра выявілася яно ў гор>дым смеху, калі хлопчык з палаючай гала-вешюай кінуўся на нападаючага ільва. «Гэта засмяяўся чалавек — пе-раможіца».

Значэнне аповесці зіаключаецца ў тым, што яна ў вобразнай, мастац-кай форме .знаёміць з зачаткамі першабытнай культуры, паказвае пер-шыя крокі чалавека к заваёве ўлады над прыродай, у якіх ужо ўгад-ваецца свабодны поступ будучага чалавека. Гэту ідэю выражае і сам за-галовак — «Чалав&к ідзе!»

Ад кар'цін далёкага мінулага Янка Маўр пераносіць чытачоў у мала даследаваныя, цікавыя па саайму геаграфічнаму становішчу і прыродзе краіны.

ён піша навукова-прыгодніцкія тзоры.

У гэты жанр, ріаспрацаваны сусветна-вядомымі пісьменнікам: — Жуль Вернам, Майн-Рыдам, Феніморам Куперам,—Янка Маўр уносіць новыя якасці, ула^цівыя совецкай літаратуры. ён насычае яго соцыяльнымі праб-лемамі. Станоўчьгмі героямі яго твораў становяцца не заваявальнікі, а ту-земцы, барацьбіты за незалежнас^ць свіаёй радзімы.

Прыкладам такіх твораў з’яўляецца «У краіне райскай птушкі» і

7

«Амок». Тут Маўр выступае майстрам сюжэта і захапляючага прыгодніц-кага апавядання.

у пачатюу аповесЛіі «У краіне райскай птушкі» пісьменнік расказвае аб геаграфічным становішчы Новай Гвінеі, апісвае характэрныя асаблі-васці трапічнага лесу, павольную раку, кітайца, які едзе па ёй на лодцы-I раптам сярод спакойнага эшчнапа апавядання кідае зусім нечакана„ н:бы між іншым, сказ аб тым, што «едзе гэты кітаец асцярожна, увесь час азіраючыся, бы'ццам баіцца кагосьці». Гэты сказ прымушае насце-ражыцца. Аказваецца, што кітаец зрабіў заміах на белага плантатара.. Ен уцёк з гумавай плантацыі. Яму пагражае смерць. Цяпер мы з яшчэ большай увагай сочым за яго лёсам. Выклакаўшы нашы спачуванні да ге-роя, аўтар ставіць яго ў вострадраматычнае становішча, не раз прыму-шае хвалявацца непазбежнасцю яго гібелі. Мы ўжо прадчуваем яго смерць, калі ён іаступаецца і падае з гары ў бяздонне, нам цяжюа паве-рыць у яго выратаванне і тады, халі перад ім ворагі, а ззаду велізарней-шая сцяна вадаспаду. Здаецца, што ўжо канец: ні прабіцца, ні адступіць. I тым цікавей, тым радасней, калі, наперакор усяму, герой застаецца жыць, дзейнічаць, перамагаць. У самы крытычны міг яго выратоўвае якая-небудзь удала скарыстаная драбні'ца: куст, за як: ён, падаючы, затры-маецца, шчыліна паміж сцяной і вадаспадам, куды ён стане, пакінуўшы ў дурнях ворапа.

Умела скрыжоўваючы некалькі сюжэтных ліній, пісьменнік зацікаў-лівае лёсам не толькі аднаго чалавека, а цэлага племені або юарода.

3 твораў Маўра 'мы івыносдім яркае ўіяўленіне аб жыцці ў калажяльных краінах. На фоне багацейшай прыроды, дзе водзяцца ірайакія .птушікі, асіабліва чотка выступаюць карціны народнай беднасці, праца пад бізунамі наглядчыкаў, д’ябальская бухгалтэрыя па закабаленню туземцаў, на-растанне рэволюцыйнага гневу ў народзе.

Асабліва глыбока жыццё каланіяльных краін паказана Маўрам у аповесці «Амок».

Жанравая своеасаблівіасць гэтага твора заключаецца ў цесным спа-лучэнні Міастацтва і публіцыстыкі. Тут аўтар, івыкрываючы палітыку імпе-рыялістаў, шырока карыстаецца сатырай. Прыпомнім хаця-б такую заў-вагу: «Было-б не справядліва казаць толькі аб зверскіх учынках галанд-цаў. Есць помнікі і іх культурнай працы. Так праз увесь востраў ад Ба -тавіі і Сурабайі на восемсот кілометраў праведзена дасканалае шасе, якое каштавала ўсяго толькі смерці якіх-небудзь тысяч ста бурых, а грошы амаль што не каштавала».

Прыёмамі гратэска замалёўвае Маўр ашуканых і ўсё-ж напышчаных князькоў — былых правіцеляў Явы, — паказзае, як белыя гаспадары там, дзе нельга прымяніць простага насілля, карыстаюцца крывадушшам, па-кідаЮць князькам бачнасць улады, каб з іх дапамогай яшчэ больш экспла-атаваць насельніцтва.

У аснову сюжэта аповесці «Амок» пакладзен сапраўдны факт: паў-станне туземцаў на галандскім ваенным караблі «Саардам», якое адбы-лося ў 1926 годзе.

Зіахоп карабля, суд над удзельнікамі паўстання — усё гэта апісана так, як адбывалася ў сапраўднасці. Не выдуманы і цікавыя эпізоды з гарматай і фігай. Болып таго, нават некаторыя імёны герояў не зме-нены. Напрыклад, сапраўдным з’яўляецца імя хлопчыка Сідні і ўсё, што-пра яго расказана.

У часе работы над аповесцю (1928 год) пісьменнік перапісваўся на мове эсперанта з жыхарамі Явы і непасрэдна адтуль атрымоўваў ціка-вячыя яго звесткі. Аб гэтым ён і сам паведамляе ў творы, але чытачьг чамусьці думаюць, што гэта нейкі асобы літаратурны прыём, ужыты быц-цам-бы для таго, каб стварыць уяўленне праўды і яшчэ больш зацікавіць-творам.

Творчасць Маўра ўнутрана іаптымістычна, бо ён паказвае падзеі не ў стане спакою, а ў іх 'раавіцці, у іх узаемаауэяэях. Вось чаму нават пара-

8

жэнне паўстання на «Саіардаме» ўспрымаецца як перамога. Яно паказала, «што і самы ціхі народ можа страціць цярплівасць і даць адпор прыгня-тальнікам».

Прыпіска, зробленая для другога выдання аповесці, падкрэслівае, што справа, пачатая «Саардамам», не загінула. Яе паўтарыў у 1931 годзе другі галіандскі броненосец—«Дэ цвен правінсіён». Апошняя прьшіска га-ворыць аб тым, што рэволюцыйная барацьба ў каланіяльных краінах пра-цягваецца і сёння.

Ад станоўчых традыцыйных герояў буржуазнай прыгодніцкай літа-ратуры героі прыгодніцкіх твораў Маўра перш за ўсё адроэніваюцца высо-кародствам мэты, тымі ідэямі, за якія яны змагаюцца. У іх няма месца індывідуалізму і кар’ерызму. Іх шчасце — не ў асабістых дасягненнях, а •у шчасці свайго народа. Такім уяўляецца нам вобраз Саку з аповесці «У краіне райскай птушкі», чалавека, які зразумеў, што барацьба, а не рэлігія пакорлівасці патрэбна яго народу. Такімі з’яўляюцца і многія героі аповесці «Амок» — Салул, Гейс, Нонг.

Ідэйаая завостранасць соцыяльных праблем уласціва «е толькі апо-вес!цям, але і маленькім апавяданням Маўра, якія пя сванму жанру з‘яўляюцца своеасаблівымі экзатычнымі навеламі.

У апавяданні «Слёзы Тубі» пісьменнік паказвае, што ў капіталістыч-ных краінах дзеці беднякоў вучацца і працуюць толькі для эадавальнення тірыхацяў буржуазіі. Брыльянт, які зіхаціць на знатнай англійскай лэ-дзі, — гэта сляза загінуўшага Тубі.

Апавяданне «Лацароні» малюе жыццё беспрытульнага хлопчыка італьянца. У гэтым апавяданні едка высмейваецца захапленне буржуазіі экзотыкай, яе любаванне «чароўным небам» ііталіі і «жывапіснымі» лах-манамі беспрытульных.

Чым далей развіваец’ца творчая дзейнаоць Янкі Маўра, тым глыбей па овайму зместу становяцца яго творы. У аповесці «Сын вады», адным з найбольш паэтычных сваіх твораў, Маўр з глыбокай пранікнёнасцю за-глядвае ў псіхалагічны свет маладога дзікуна Манга і бачыць у ім тое, што ніколі не змаглі — 'нават хутчэй не хацелі-б убачыць — прадстаўнікі бур-жуазнага грамадства. Маўр паказаў, як у дзікуну з’яўляецца палкае жа-данне рассунуць акаляючы яго свет, выйсці на шырокія прасторы жыцця. Здалёк убачаны карабль вабіць яго ў невядомыя краіны. Ен імкнецца пазнаёміцца з белымі. Велізарная адлегласць аддзяляе яго ад іх. Многа цяжкасцей на шляху. Але ўсё перамагае Манг, настойліва, смела дабі-ваецца пастаўленай мэты. Што-ж знаходзіць ён там? У адказе на гэта і заключаецца асноўны драматызм твора. Моцны сярод прыроды, бяссіль-яым, як дзіця, аказваецца Манг ва ўмовах буржуазнага грамадства. «Цывілізаваныя» людзі не зразумелі яго добрых пачуццяў і намераў. Ба-гатая англічанка, якую выратаваў ён ад смерці, змяшчае яго лакеем у рэ-старан. Чатыры гады знаходзіЦца ён там, падвяргаючыся лаянкам і зня-вагам, а затым яго праганяюць са службы.

Есць у аповесці дэталь: сярод акіяна сіратліва пакінутая лодка. Нечым агульным, аднолькавым павявае ад гэтай карціны і лёсу Манга. А між тым, якія шырокія магчымасці для развіцця ўяўляла яго натура! Сваімі маральнымі якасіцямі Манг непіараўнальна вышэй за тых, хто пагарджае ім. У яго добрае прывязчывае сэрца. Успомнім, з якім благародствам ад-'носіўся ён на зялёным востраве да выратаванай дзяўчыны, як ад чыстага сэрца прапанаваў ёй сваю любімую страву, як хутка ўпадваў ён, незнаёмы са звычаямі белых, яе жаданні, колькі старанняў прыклаў да таго, каб вяр-нуць сваю «Белую Птушку» яе родным. Ен, дзікун, не падняў тых рэчаў, што кідалі яму пасажыры з палубы. Болыц высокія пачуцці засланілі ў ім дзікунскую цікавасць да гэтых рэчаў. Што яму рэчы, калі цяпер ён блізка •бачыў карабль з яго цікавым абсталяваннем!

У вобразе Манга Янка Маўр паказаў і наіўнасць дзікуна і яго глыбо-кую чалавечнасць.

Тонкімі штрыхамі адцяняе пісьменнік пачуцці Манга, паставіўшы яго ва ўзаемаадносіны з жанчынан з сярэдняга круга буржуазнага грамад-

9

ства, магчыма і добрай, «е жадаючай зліа свайму выратавальніку, якая, як быццам, і прымае ўдзел у яго лёсе, але ўсё-ж у сілу свайго выхавання і становішча адносіцца да яго, як да рэчы.

«Манг доўга стаяў на месцы і сачыў, як выходзіла Белая Птушка. А тая ўжо шчабятала аб ад'ездзе, аб падарожжы, аб знаёмых і зусім забылася, што на свеце існуе нейкі Манг».

Гэта рэальная сцэнка з такімі тыповымі адносінамі да прадстаўніка не белай расы яшчэ глыбей дае адчуць адзіноцтва тубыльца сярод капі-талістычнага свету.

Характэрная асаблівасць Янкі Маўра як мастака — гэта рэдкае ўмен-не спалучаць навуковае з паэтычным. Гэта якасць яго талента адчу-^ ваецца ў многіх яго творах і асабліва ў карцінах прыроды ў аповесці «Сын вады».

Пра пінгвінаў, напрыклад, ён расказвае, як аб атрадзе салдат. Спачат-ку мы і не здагадваемся, што гэта птушкі:

«На нізкім роўным беразе, тварам да мора, выстраілася шматлікае... войска. Роўнымі шарэнгамі, нерухомыя і маўклівыя, стаялі атрады «сал -дат». Перад імі хадзілі нібы камандзіры, якія час-ад-часу кідаліся ў мора, давалі нырца і потым зноў падыходзілі і, размахваючы рукамі, нештз казалі сваім салдатам».

За'цікавіўшы разгорнутай метафарай, пісьменнік дае зразумець, што гэта птушкі, і ўжо з навуковага боку расказвае аб іх асаблівасцях:

«Звычайна пінгвіны праводзяць час у вадзе, дзе іадчуваюць сябе, як рыбы. На беразе яны збіраюцца, каб вывесці дзяцей. Па зямлі ходзяць на двух нагах, а замест крылляў у іх ласты, прыблізна такія, як у маржоў. Вось чаму яны і лётаць не могуць, вось чаму гэтыя ласты-крыллі вельмі нагадваюць рукі, асабліва, калі яны рухаюцца пры хадзе».

Нават суровы скалісты краявід у Маўра выглядае заманлівым, дзя-куючы паэтычнаму ператварэнню ў цудоўны горад, дзе каналы ўспры-маюцца, як вуліцы, хаатычныя скалы, — як дзівосныя будынкі, заселе-ныя незвычайнымі жыхарамі — альбатросамі і чайкамі.

Пра велізарную птушку кандора, пра страшнага спрута-васьмінога пісь-меннік расказвае, уводзячы іх у сюжэтную лінію апавядання. Цікавыя і самі па сабе, яны паданы так, што дапаміагаюць выявіць светапогляд дзі-куноў, якія, знеміагаючы ў бара'цьбе з прыродай, звяртаюцца да магіі.

Навукова-прыгодніцкія аповесці Маўра даюць багацейшы матэрыял па геапрафіі, прыродазнаўству, гісторыі. Назуковыя звесткі падаюцца ў іх заўсёды ў цікавай форме, прычым малавядомыя нам прадметы, як правіла, параўноўваюцца з вядомымі. Напрыклад, велічыня бутонаў тра-пічнай кветкі рафлезіі супастаўляецца з качаном капусты, а аб самой кветцы сказана, што «велічынёй яна з добрае кола».

У характары супастаўлення, у параўнаннях ярка праяўляюцца нацыя-нальныя рысы Маўра як беларускага пісьменніка.

Цікава адзначыць, што наогул Маўр, так красамоўна апісваючы экзо-тыку, вельмі часта ў гэтых-жа самых творах іранізуе на ёй. Паказваючы раскошную прыроду Новай Гвінеі, ён іранічна называе яе «раем». Гаво-рачы аб такой-жа экзотьГцы на Яве, ён увесь час падкрэслівае цяжкія ўмо-вы жыцця працоўных. Вобраз Піпа, шукальніка экзатычных прыгод, па-дадзен у яўна насмешлівым тоне.

Развянчаннем экзотыкі з’яўляецца і твор «Палескія Рабінзоны». Каб зацікавіць роднай краінай таго, хто наіўна марыць пра джунглі, а не ба-чыў блізкага лесу, трызніць аб паляванні на тыграў, а на волі не сустра-каў вавёрку, Янкіа Маўр знарок выкарыстоўвае форму любімага дзіця-чага твора — «Рабінзон Крузо» і ва ўмовах Беларусі ставіць сваіх ге-рояў — двух студэнтаў тэхнікума — у становішча Рабінзона.

Выкуліўшыся з лодкі ў палескім возеры ў часе веснавой пазодкі, яны вымушаны некалькі тыдняў пражцць на неабжытай выспе. Шляхам мно-гіх прыгод, якія здараюіі!ца з гэтымі юнакамі, пісьменнік знаёміць з ба-гацейшым раслінным і жывёльным светам Палесся.

Аповесцю «Палескія рабінзоны» Маўр паказаў, што і на Беларусі

10

«ёсць шмат куткоў не горшых ад заморскіх. Есць пушчы, якія менш вя-домы, чым далёкія амерыканскія лясы. Есць звяры, якія радзей сустра-каюЦца на свеце, чым сланы і наоарогі».

Самыя звычайныя факты, аб якіх, здаецца, і сказаць няма чаго, Маўр умее зрабіць зместам мастацкага твора.

Так ён робіць у аповеСці «ТВТ», якая прэміраваніа першай прэміяй яа Усебеларускім конкурсе дзіцячай кнігі ў 1934 годзе. Увесь час гэтай кнітай трымае пісьменнік чытача ў стане напружанай увагі, ахутвае сю-жэт таемнасцю. Гэтаму значна спрыяюць падзагалоўкі раздзелаў, напі-•саныя ў такім тоне: «Раздзел першы, пра тое, як Ніна падрала панчоху, а Толю ў кішэню трапіў дохлы пацук», або «Раздзел трэці, дзе гаворыцЦа, як загарэліся таткавы штаны, як Паўлік ехаў на каўбасе, і як потым усе •яны тры разы сказалі слова «паштальён». Нават сам інтрыгуючы зага-.ловак «ТВТ» для нас доўга застаецца таямніцай. Мы не хутка даведваемся, што «ТВТ»—гэта Таварыства Ваяўнічых Тэхнікаў.

«ТВТ» — цікавая і павучальная кніга. Яна паказвае, наколькі карысна і неабходна кожнаму школьніку ўмець выконваць самому пасільныя для яго віды работы.

Групіа вучняў сярэдняй шкады, нацярпеўшыся непрыемнасцей ад папсаваных рэчаў, іабвясціла барацьбу за незалежнасць ад іх. Сябры арганізавалі Таварыства Ваяўнічых Тэхнікаў, паставілі задачай выкон-ваць усе дробныя рамонты самім. Кожны з іх на горкім вопыце пера-канаўся, што прасцей і хутчэй самому забіць цвік у бацінку, зякля-лаць якую-небудзь заклёпку ў патэльні, чым несці ў майстэрню, вы-стайваЦь з-за такой дробязі чаргу, траціць час. Паступова дзейнасць членаў «ТВТ» была перанесена і на школу і на вуліцу. У вучняў не засталося пачуцця абыякавасці да непадклеенай школьнай карты, да адарванай завесы ў фортачцы. Вось, напрыклад, «уэбунтаіваліся» дзверы і не жадаюць зачыняцца, бо рог чапляецца. А рамонт аказваец-ца зусім просты: піаскроб нажом — і ўсё ў паріадку.

Праўдзіва паказвае пісьменнік, як часта мы не здагадваемся выка-наць карысную для сябе і другіх работу, якая нават і энергіі не патра-буе, якую можна зрабіць мімаходам, гуляючы. У драўляным тратуары высунуўся вялікі цвік. Колькі людзей ударыла аб яго ногі, колькі па-псавала абутку! Спаткнецца чалавек, вылаецца і пойдзе далей. А з дру-гім (ды і з ім-жа самім) «кожны раз на гэтым самым месцы» паўта-раецца тая-ж самая гісторыя. I рэдка хто здагадаецца падняць камень і забіць цвік. Супроць абыякавасці да непаладак вядуць барацьбу героі аповесці «ТВТ».

Аповесць «ТВТ» дапамагае развіваць прывычку да карысных дзеян-няў, выхоўвае паспіадарчыя адносіны да соцыялістычнай маёмасці, пры якіх чалавек не можа безуважліва прайсці міма шкоднай для грамад-ства з’явы.

Па сваёй ідэі «ТВТ» на некалькі гадоў папярэдзіла вядомую кнігу Гайдара «Цімур і яго каманда». Гайдар накіроўвае ўвагу дзяцей на дапамогу ў быту сем’ям прызваных у Чырвоную Армію, а Маўр накі-роўвае тую-ж увагу на выпраўленне дробных і прыкрых непаладак у быту грамадства. Можна толькі пашкадаваць, што ў нас «тавэтэтаўцы» не так папулярны, як «цімураўцы».

Характэрнай асаблівасцю стыля Янкі Маўра з’яўляецца стрыманы гумар. У большай ці меншай ступені ім прасякнуты ўсе яго творы. Часам, як у «ТВТ», ён гаворыцьг аб смешным з самым сур'ёзньім вы-глядам, часам (апавяданні «Шчасце», «Яно», «Бярозавы конь») з бацькоў-скай любасцю да нашых дзяцей. У дачыненні адмоўных з‘яў капіталістыч« нага свету гэты гумар ператвараецца ў сарказм, у «Палескіх Рабінзо-мах» гучьтць радасным аптыміэмам. У значнай ступені дзякуючы гэтай уліасцівасці кнігі Маўра даўно ўжо ахвотна чытаюцца дарослымі чытача-мі. Паміж іншым, Янка Купала жаргаўліва называў сябе «першым чыта-чом Маўра». Можна яшчэ прыгадаць такі выпадак, аб як'м расказвае мастак-партызан Бойка: у партызанскім атрадзе на Палессі была адна

11

кнііга, якую оіартызаіны зачыталі ў шмаші: ,гэтая кініііга была — «Палескія Рабінзоны».

На працягу доўгіх год Янка 'Маўр з’яўляецца актыўным супрацоўнікам дзіцячага перыядычніага друку, радыё, выступае ў рознастайных жанрах, адклікаючыся на шматлікія запросы школьнікаў. Паміж іншым, ён нагг-саў цыкл цікавых і карысных апавяданняў-зіагадак. У апавяданні наўмысля дапускалася некалькі лагічных недарэчніасцей, а дзецям пра-панавалася іх выявіць. Напрыклад, у адным месцы сказана, што хлопчык чорнавокі, а ў другім зазначаецца, што «светлыя вочы хлопчыка ззялі ра-дасцю», або хлопчык прывязаў за рогі авечку, чуў у жніўні зязюлю і г. д. Юныя чытачы, падарожнікі піа кнігах, аматары мастацкага слова знахо-дзяць у Маўра свайго ўважлівага кіраўніка.

За апошнія часы Маўр напісаў шэраг апавяданняў для дарослых («Завошта», «Максімка», «Дзве праўды», «Драўляная лыжка» і іншыя). Гэтыя апавяданні таксама атрымалі высокую ацэнку.

Многія творы Маўра перакладзены на мовы народаў СССР (рускую, украінскую, літоўскую, яўрэйскую). «У краіне райскай птушкі» вышла на польскай мове, «Сын вады» надрукаваны ў Чэхаславакіі, «Слёзы Тубі» — у Англіі (Эдзінбург), «Амок» друкаваўся ў Амерыцы, у Н‘ю-Йорку.

Усё наша маладое пакаленне захаплялася кнігамі Янкі Маўра. Многія з гэтых чытачоў, вырасшы, праявілі сябё ў Айчыннай вайне, і да гэтага ча-су, як мы не раз чулі, успамінаюць тыя прыгоды і барацьбу, якія яны пе-ражывалі ў дзяцінстве разам з героямі кніг Маўра. Не сумняваемся, што і надалей творы Маўра будуць служыць справе выхавання моладзі, якая не: баіцца цяжкасцей і гатова іх пераадолбць.

Е. ЗОМЕРФЕЛЬД, М. МАЗІНГ.

"...Микола нахилився. Він щось робив з грубим стрижнем, укріпленим вертикально на скелі.

І раптом той стрижень почав зростати. Потім на його верхівці розгорнувся великий український прапор! Прапор України, тонкий шовковий, блакитно-жовтий. Стрижень ледве похитувався в повітрі, підтримуваний стальними відтяжками.

Український прапор, прапор любої Батьківщини, майорів на високій скелі Венери! Над ним пливли в небі хмари, внизу й навколо нього буяло зелене море примхливої рослинності невідомої планети, – але прапор Батьківщини гордо маяв у цьому світі, куди прилетіли відважні посланці українського народу.

Урочисто і нерухомо, наче в почесній варті, застигли коло прапора Ринденко й Лунь. Галя Рижко схвильовано схопила руку Сокола. Вона вигукнула:

– Як чудово! Наш, український прапор на Венері, Вадиме!

Сокіл мовчки, палко потиснув її руку. І вони заспівали могутній урочистий гімн України".

Охочі також можуть ознайомитися з повною версією публікації 1958 року:

http://argo-unf.at.ua/load/nf_chasopisi_d...

Zirkohid

I.

Астрономы закончили разработку материалов по наблюдению планеты Марса во время его последнего «великого противостояния» в августе-сентябре 1924 года, когда Марс находился от земли на расстоянии «всего» 55 миллионов километров (наибольшее расстояние Марса от Земли— 93 миллионов километров).

«Великое противостояние» — астрономический праздник, который бывает раз в 17 лет. К нему готовятся заблаговременно, и результаты наблюдений годами разрабатываются и сравниваются с наблюдениями минувших лет. В 1924 году Марсу особенно повезло. Планету наблюдали в сильнейшие телескопы, фотографировали в различных лучах спектра, делали спектрограммы. Каковы же результаты этих наблюдений?

Астрономы пополнили наши сведения о Марсе многими ценными научными данными, однако «загадка Марса» далеко еще не разрешена. И, может быть, пройдет еще не одно «великое противостояние» прежде, чем астрономы придут к единогласным решениям по наиболее спорным вопросам.

Рисунок. „Элизийский пятиугольник" на Марсе (по Пикерингу).

Большинство астрономов сходятся в признании того, что: 1) Марс имеет очень небольшой запас воды и 2) очень тонкий слой атмосферы, 3) что температура его допускает наличие воды в жидком виде в продолжение некоторой части дня, 4) что все эти факты, связанные с изменением темных площадей при перемене времен года, допускают вероятность растительного происхождения зеленых пятен и линий («каналов») на Марсе.

Наиболее интересным для широких масс является вопрос о «каналах», так как он связан с вопросом о существовании на Марсе разумных существ. И надо сказать, что вопрос о происхождении каналов на Марсе, и после «великого противостояния», продолжает служить предметом особо горячих споров среди астрономов. На этом интересном вопросе, поэтому, мы остановимся несколько подробнее.

Астроном Райт, наиболее умеренный в своих предположениях, говорит, что серо-зеленые пятна и линии, наблюдаемые на Марсе, по всей вероятности, представляют собою растительность, которая должна напоминать тундровые мхи Сибирской равнины.

Однако, имеются и более «горячие» головы. Так, астроном Пикеринг недавно опубликовал в американских журналах сенсационное известие о том, что в 1924 году им была замечена на Марсе необыкновенно большая и сложная пятиугольная фигура, названная им «Элизийский пятиугольник» (по месту ее расположения на Марсе в области «Элизиума»), которая имеет около трех тысяч километров в диаметре и напоминает пятиконечную звезду. Пикеринг утверждает, что пятиконечная звезда (так называемый «пентакль»— символическая фигура, употреблявшаяся еще древними астрономами), является космическим символом, и что этот символ марсиане передают нам на расстоянии полусотни миллионов километров с целью обнаружить на отдаленной от них планете (Земле) присутствие разумных существ.

Рисунок. Изображение, полученное по радио (методом изменчивой ширины полос).

Большинство астрономов отнеслось к этому открытию Пикеринга очень скептически. Сенсационное сообщение Пикеринга дало повод противникам гипотезе о нахождении на Марсе разумных существ вспомнить все возражения против «предпосылки» такой гипотезы— искусственного происхождения каналов Марса, созданных «марсианскими инженерами». Этот научный спор о происхождении каналов имеет довольно длинную историю.

Рисунок. Увеличенный снимок с клише; изображение, полученное „точками", расположенными по сетке (глаз и часть носа).

II.

Как известно, каналы на Марсе были открыты впервые итальянским астрономом Скиапарелли (в 1835-1910). Скиапарелли сам не решался утверждать, что эти каналы искусственного происхождения. Видимые на Марсе линии он назвал «каналами» только по внешнему их сходству— как называют, например, «моря» на Луне, хотя там нет не только морей, но и ни капли воды. Однако, и его поражала геометрическая правильность каналов, в особенности, двойных, «идущих, как рельсы железнодорожного пути». Отметил он также и то, что каналы удваиваются периодически — перед и после таянья снегов на полюсах. Но дальше этих «намеков» на искусственное происхождение каналов Скиапарелли не шел.

Горячим сторонником обитаемости Марса был покойный американский астроном Лоуэлл, посвятивший изучению Марса 30 лет своей жизни в специально выстроенной для этого обсерватории в Аризоне, в Северной Америке. На смену Лоуэлла становится Пикеринг, которому и приходится выдерживать натиск скептиков.

Какие же доводы приводятся противниками гипотезы искусственного происхождения каналов, а, следовательно, и противниками гипотезы обитаемости Марса?

1. Если только «каналы» не обман зрения,— говорят они, — то эти каналы могли явиться результатом «геометрической силы природы», — подобно тому, как геометрически правильно кристаллизируются снежинки.

Однако, проявление такой «геометрической силы», создающей правильные фигуры на огромной поверхности планеты, не объяснено никакой гипотезой о сущности этого непонятного явления.

2. Каналы — это трещины на поверхности Марса.

Это предположение отвергается в настоящее время всеми астрономами ввиду явной его несостоятельности: ни на земной, ни на лунной поверхности трещины не располагаются такими фигурами, как на Марсе. Главное же — каналы Марса все время изменяют форму и местоположение, при чем иногда впродолжение всего нескольких дней и даже часов. Скиапарелли был свидетелем того, как буквально на его глазах каналы удваивались или появлялись новые.

3. Марсианам не нужно было строить столь широкие каналы (они имеют ширину в 150 и даже 300 километров) для отвода воды при таянии полярных льдов, так как снега на полюсах Марса мало.

Однако, еще Лоуэлл указывал, что каналы могли быть созданы марсианами не только для предупреждения наводнений, но и для орошения полей. Притом, — говорил он, самые каналы, заключенные в трубы, могли проходить и под землей, чтобы предохранить от испарения драгоценную на Марсе воду. Если бы каналы шли даже по поверхности земли и имели 2-3 километра ширины, то и в этом случае мы не могли бы их видеть за дальностью расстояния. Лоуэлл делал опыт, протягивая тонкую проволоку и наблюдая ее. На известном расстоянии от глаза она делалась невидимой. Каналы же на Марсе, проводящие воду, на расстоянии 50 слишком миллионов километров должны быть совершенно невидимы для нас. То, что видят астрономы — это, вероятно, не самые водные каналы, а растительность в орошаемых ими местностях.

4. Наконец, последнее, самое «убийственное» доказательство того, что никаких каналов не существует, было придумано Маундером, который, таким образом, может быть назван «убийцей» если не марсиан, то гипотезы о их существовании.

М а у н д е р утверждает, что каналы — это лишь обман зрения, основанный на свойстве нашего глаза соединять плохо видимые предметы в простые фигуры. Маундер проделал такой опыт. В школе он повесил на стене рисунок Марса со всеми морями, оазисами и т. п., но без изображения каналов, и предложил ученикам срисовать. Результат оказался удивительный: сидевшие вблизи карты нарисовали так, как было изображено. Сидевшие же на задних партах изобразили несуществующие на карте каналы!

— То же происходило и с астрономами,— торжественно заявил Маундер,— Скиапарел ли и Лоуэлл наблюда-ли Марс в недостаточно сильные телескопы («сидели на задней парте») и видели каналы. Современные же астрономы, вооруженные более сильными и усовершенствованными телескопами, «сидят на первой парте», и вместо каналов видят ряд беспорядоч ных пятен.

— Каналы, следовательно, обман зрения. Никаких каналов на Марсе нет, а потому нет и «строителей каналов» — нет самих марсиан!

Так в мирной обстановке школы было покончено с каналами и марсианами...

Доказательство Маундера показалось большинству астрономов не только остроумным, но и «убийственно» бесспорным, и к нему теперь прибегают всегда, когда кто-нибудь делает попытки «оживить» марсиан с их изумительной сетью каналов — этим произведением высочайшего технического искусства.

Не беря на себя смелость доказывать существование марсиан и искусственный характер происхождения каналов, мы все же не можем согласиться с бесспорностью и «убийственностью» доводов Маундера. Он избрал довольно рискованный путь — строить доказательства, ссылаясь на обман зрения. В самом деле, можно ли сказать, что наш глаз всегда дает нам самое верное представление только о предметах, находящихся вблизи от него, и чем ближе, тем верней? (Ведь, в конце концов, на этом положении основывается вся сила доказательств Маундера). Вот, например, изображение, полученное по радио методом изменчивой ширины полос. Посмотрите на это изображение так, как смотрят сильно близорукие — на расстоянии 2-4 сантиметров от глаза. Кроме «каналов» различной толщины, вы ничего не увидите. И только отнеся рисунок на некоторое расстояние, мы увидим очертания лица.

Рисунок. Три различных изображения части каналов Марса. Сбоку— схема ка-налов с оазисами зелени (в более крупном масштабе).

Еще более разительный результат получается от рассмотрения «точек», помещенных в круге 1). Кто скажет, рассматривая эти точки вблизи, что они дают изображение человеческого глаза и части носа? И только отойдя от изображения на метр и дальше,. вы увидите (и чем дальше, тем яснее), что имеете дело не с хаосом точек, а увеличенным клише, с изображением части человеческого лица.

Покажите теперь этот загадочный круг с точками двум лицам, каждому порознь, но одному вблизи, а другому — в отдалении, и предложите им потом рассказать друг другу, что они видели. Они, конечно, заспорят. Не будет ли напоминать их спор спора астрономов о каналах? Каждый из спорщиков будет прав «с своей точки зрения». Но правильней поймет изображение на этот раз тот, кто будет смотреть на изображение «с задней парты». Оказывается, глаз наш не так уж «глуп», соединяя в фигуры неясно различимые предметы, и не всегда прав тот, который смотрит вблизи...

Не то ли происходит, — попутно заметим, — и с «близкими» наблюдателями великих социальных переворотов? Многие современники великих событий, не видя «генеральной линии», путаются в «хаосе» мелочей, и потому отрицают целесообразность целого...

Но вернемся к астрономам. Что же происходит, с ними?

Вот три последовательных изображения части каналов Марса.

Первый рисунок сделан Скиапарелли. Так он видел каналы, «сидя на задней парте». Второй рисунок — те же каналы, но «расщепленные» современными телескопами на ряд точек (оазисов зелени). Рисунок третий — «гипотетический» — то, что может быть на Марсе; Здесь видны не только пятна (растительности), видимые в сильнейший телескоп, но и тончайшие нити проводящих воду каналов, невидимые даже в сильнейшие современные телескопы за дальностью расстояния и вследствие относительной незначительности их ширины.

(Изображенные на рисунке линии «каналов» все же слишком толсты и не соответствуют масштабу. Сбоку рисунков изображена «схема» каналов в более крупном масштабе. На ней и можно проделать опыт «наблюдения каналов Марса» на различных расстояниях).

Приведенными нами примерами, конечно, еще не доказывается искусственное происхождение каналов и,— как вывод, существование марсиан, так же, как не доказывается и противное опытом Маундера. По нашему мнению, опыт Маундера «доказал» только давно известную вещь — свойство нашего глаза соединять плохо видимые предметы в простые фигуры.

Однако, мы сами могли убедиться на опыте: 1) в целесообразности такого свойства глаза, 2) в том, что не всегда зрение на более близком расстоянии дает более полные и верные сведения о предмете, и, наконец» — 3) в том, что хотя мы по-разному видим вблизи и вдали, мы все же видим не все, что может существовать в действительности, и многого можем не видеть по недоступности для нашего зрения или по скрытости предмета.

Поэтому загадка каналов, с нашей точки зрения, попрежнему остается неразрешенной. Маундеру еще не удалось нанести марсианам смертельного удара.

«Война» с марсианами продолжается!..

1) Рисунок взят из книги Я. И. Перельмана «Занимательная физика», ч. II.

ВОКРУГ СВЕТА.

ПУТЕШЕСТВИЯ И ПРИКЛЮЧЕНИЯ НА СУШЕ, НА МОРЕ И В ВОЗДУХЕ.

Москва. изд. ЗиФ (Земля и Фабрика)

№ 9 1928 г., с. 140-142

Спасибо mikaei, hlynin!

шерлок

магистр

О псевдонимах.

Две буквы криптонима обычно означают инициалы имени и фамилии. Эта очень старая традиция. По крайней мере, Булгарин часто подписывался Ф. Б., а его газетный товарищ Греч — Н. Г. Хотя, иногда были и другие варианты.

В советские времена почти на 100% две буквы означали инициалы.

Была журнальная традиция, если одна статья подписывалась именем автора, то другие статьи в том же номере подписывались криптонимом или псевдонимом. Причина ясна — читатель не должен был натыкаться на одну и ту же фамилию в журнале, т. к. складывалось впечатление, что журнал писал один человек (а это было в истории русской журналистики неоднократно).

Если в журнале сотрудничали несколько человек с одинаковыми инициалами, то обычно правило правило, кто раньше успел — тот преуспел. Неудачник должен был придумывать псевдоним.

А. Б. — это криптоним А. Беляева в журналах Попова, по крайней мере. Он был главным автором уже с первых номером ВС.

Беляев и марсиане.

В романе "Продавец воздуха" марсиане закулисно играют важную роль. Именно они покупают дефицитный у них земной воздух в обмен на атомную энергию. Правда, эту линию сюжета Беляев в конце скомкал, возможно, т. к. это был журнальный вариант, или он собирался написать отдельный роман о марсианах. Возможны и идеологические причины.

Почти наверняка все произведения во Всемирном следопыте и приложении к нему Вокруг света под криптонимом А. Б. принадлежат А. Беляеву, а не Романовскому.

Кстати и с художниками этих журналов была та же история.

***

В Москве мои родители прожили до декабря 1928 года. За эти годы отцом были написаны следующие вещи: рассказ "Голова профессора Доуэля", роман "Остров погибших кораблей", "Последний человек из Атлантиды", "Человек-амфибия", "Борьба в эфире". Сборник рассказов. Все эти рассказы печатались в журналах "Всемирный следопыт", "Мир приключений" и "Вокруг света", а потом выходили отдельными сборниками или отдельными книгами. Писал отец не только под своей фамилией, но и под псевдонимами — А. Ром и Арбел, прибегая к этому в том случае, когда в одном номере журнала печатали сразу несколько его рассказов.

Беляева Светлана >> Звезда мерцает за окном

https://royallib.com/read/belyaeva_svetla...

Всього в 2019 році вийшло два українських видання. Друге видання більш повне – у ньому є вступ, висновки, а також цікавий теоретичний розділ про фантастику як таку.

Що ж, розпочнемо із назви і структури книги. Книга називається «Українська фантастика: історичний і тематичний огляд». Слід сказати, що огляд вийшов здебільшого тематичним. Не буду перелічувати всіх розділів книги, скажу лише, що аналіз творів української фантастики Смирнівим було згруповано у блоки таких тем: утопія, космічні подорожі, зустрічі з прибульцями, штучні створіння, гумор в українській фантастиці. Крім того, ряд розділів присвячено фантастичним концепціям чи окремим творам конкретних фантастів. Дуже доречними є додатки від Віталія Карацупи – бібліографія української фантастики.

Автор зазначає, що деякі розділи книги друкувалися раніше як статті. Власне, це й помітно, оскільки книга іноді нагадує збірник статей, окремі з яких є відносно незалежними від інших. Помітні кількаразові повтори окремих тверджень як у висновках, так і в основній частині.

Чим ця книга відрізняється від критичних робіт, що видавалися в СРСР? Насамперед тим, що в ній є два незаперечних плюси: наявність аналізу творів авторів української діаспори, а також авторів із Західної України (1919-1939), що перебувала у складі Польщі. Більш ніж упевнений, що для любителів української фантастики ці прізвища досі є невідомими.Субєктивно — найбільше сподобались розповіді про утопії Павла Крата (1918; на диво – класична комуністична утопія невідомого для мене автора, причому з діаспори) і Людмили Коваленко (1957; теж оригінально, проте з нальотом релігійності і фемінізму). Дуже цікавим та інформаційно насиченим є розділ про провісників наукової фантастики. Читач дізнається багато нового про формування жанру в Україні, автором відкрито чимало призабутих і невідомих імен. У кінці книги своєрідною розрядкою є розділ про гумор у фантастиці, хоча деякі твори в розділі не скільки гумористичні, скільки дитячі. І до речі, можливо, слід було б там навести паралелі творчості Ячейкіна і Лема, чого не було зроблено.

Інші автори і твори виділені мною в цій книзі – «Червона ракета» (1932) Петра Лісового та «Голуба планета» (1961) Василя Бережного.

Враження від цих двох очевидних досягнень дослідження трішки псується повною відсутністю у ньому навіть згадок про українську російськомовну фантастику. Адже книга присвячена українській (не україномовній!) фантастиці, твори на російській мові в якій займають доволі вагоме місце, до того ж написані місцевими авторами. Другий недолік книги, як на мене, — в книзі не знайшлося місця для творів сучасної фантастики. Власне, аналіз закінчується на творі Олеся Бердника «Камертон Дажбога» (1996), який хоч і виданий у часи незалежної України, ментально тяжіє до 1970-х – 1980-х, адже є продовженням славнозвісного «Зоряного корсара» (1971). Коли перший недолік є більш-менш зрозумілим з огляду на деякі обставини, то другий для мене так і залишився таємницею. Англомовне дослідження Смирніва було опубліковане в 2013 році. Мимоволі напрошується висновок, якщо такі дослідники за майже чверть століття не побачили сучасної (після 1991 року) української фантастики, може її справді немає? Дивним у цьому контексті чи то співпадінням, чи то наперед обумовленим фактом видається також закінчення розділів бібліографії Віталія Карацупи. Перший також 1996 роком (все той же «Камертон Дажбога»), другий аж (!) 1999 роком. 20 останніх років – чорна діра в українській фантастиці?

Хотілося б кілька слів сказати про сам виклад матеріалу. Автор багато місця приділяє критиці радянської цензури, говорить про негативний вплив ідеологічних установок на творчість письменників. Справедлива і об’єктивна критика тогочасної літературної дійсності, щоправда, нерідко змінюється бездоказовими твердженнями. Так, у розділі про використання сонячної енергії чомусь багато уваги приділено саме ідеологічному диктату, який, на думку автора, примушував фантастів відмовлятись чи, навпаки, поглиблювати певні, навіть суто технічні теми у своїх творах. При цьому Смирнів не подає посилань на жодний нормативний акт, чи бодай офіційну позицію влади, надруковану в періодиці тих років, яка б підтверджував його слова. Натомість є надмірна кількість посилань, необхідність наявності яких (на сторінки в художніх (!) творах) є сумнівною. Ба, більше того, Смирнів говорячи про офіційний марксизм-ленінізм у фантастиці, по-суті,наприклад, критикує колективізм (сумнівається в тому, що колективна робота вчених дає більші результати, аніж зусилля вченого-одинака), допускає тенденційні висловлювання на адресу вчення Маркса, яке «...засноване на псевдонаукових гіпотезах щодо еволюції людини в межах настанов діалектичного матеріалізму. Культ Маркса-Леніна запевняє вірян у можливості раю на Землі, але не обіцяє їм ані вічного життя, ані всемогутності». Залишається лише висловити жаль з приводу наявності в книзі таких випадів і порадити автору ознайомитися з працями Евальда Ільєнкова та Василя Купревича, щоб упевнитися у помилковості своїх висновків.

Цікаво, що автор, аналізуючи фантастичні твори, по-різному підходить до питання розкриття сюжету. Іноді присутні повні спойлери, іноді розкриваються лише необхідні в контексті основної теми деталі. Даний досвід може бути корисним для тих, хто планує писати критичні роботи.

По-різному тут розкриваються і теми, які іноді поміщаються в один розділ, а іноді – у кілька. Іноді це видається виправданим, як у випадку про розділ «Кіборги і сигоми» (крім цього розділу існують ще два, присвячених роботам у фантастиці), який цілком присвячений характеристиці циклу творів Ігоря Росоховатського «Сигоми», твори для якого фантаст писав на протязі більше 40 років. Надзичайно цікавий аналіз, особливо для тих, хто не знайомий з творчістю автора. Проте у випадку Олеся Бердника, творчості якого присвячено аж три розділи, не рахуючи численних екскурсів до творів цього автора в інших частинах книги, це є явно надмірним. До того ж поміщення цих розділів у кінці книги формує стійке враження, що автор, хоча й відзначає ряд недоліків у творчості Бердника (схильність до проповідництва, відхід від традиційної фантастики у містицизм і т.п.) вважає його творчість своєрідним апофеозом у розвитку української фантастики.

У дослідженні автор часто ламає усталені думки про першість окремих фантастів у висвітленні окремих тем фантастики. Не буду розкривати усіх інтриг, проте з одним таким твердженням, гадаю, слід посперечатись. Відомо, що першість у зображенні роботів в українській фантастиці належить повісті «Ідуть роботарі» (1931) Володимира Владка. Натомість Смирнів вважає, що першим роботів зобразив Юрій Смолич у романі «Господарство доктора Гальванеску» (1929). Але, по-перше, в цьому романі показано не роботів, а зомбі (живі трупи, мозок яких замінено на радіоприймач), по-друге, «Ідуть роботарі» Владко написав на основі свого оповідання «Поразка Джонатана Говерса» (1929) з аналогічним сюжетом. Тобто, навіть якщо рахувати живих мерців за роботів, то хронологічної переваги у роману Смолича немає.

Підсумовуючи, можна сказати наступне. Появу критичних фантастикознавчих видань треба завжди вітати. Тим більше, що з’являються вони не так часто (якщо вірити бібліографії Карацупи, то остання така українська робота була видана в далекому 1986 році). На жаль, аналізована книга не позбавлена певної ангажованості, не є всеохоплюючою, незважаючи на свою назву. Проте до заслуги автора слід віднести скрупульозний аналіз поданого матеріалу, відкриття ряду призабутих і нових імен у історії української фантастики. Сподіваємося, українське фантастикознавство буде й надалі розвиватися, заповнюючи «білі плями» у темах фантастики та у її історичному розвитку.

***

Выход в свет основательного исследования фантастики — всегда событие. Особенно если речь идет об украинском фантастиковедении. Именно поэтому появление украинского перевода книги канадского исследователя Владимира (Уолтера) Смырнива — явление для украинского фэндома незаурядное.

Украинский читатель не был бы знаком с этой книгой, если бы не, без преувеличения, титанические усилия группы энтузиастов под руководством Вячеслава Настецкого, которому, пользуясь случаем, искренне благодарен за предоставленный экземпляр книги. 13 человек были переводчиками с английского. Язык произведения — добротный, отдельный плюс переводчикам, которые имели дело с достаточно сложным текстом, опечаток немного. Отдельная благодарность Ирине Пасько и Сергею Тронько за перевод и редактирование сложных разделов. Переводческой работой руководила Ирина Пасько.

Всего в 2019 году вышло два украинских издания. Второе издание более полное — в нем есть вступление, выводы, а также интересный теоретический раздел о фантастике как таковой.

Итак, начнем с названия и структуры книги. Книга называется «Украинская фантастика: исторический и тематический обзор». Следует сказать, что обзор вышел в основном тематическим. Не буду перечислять всех разделов книги, скажу лишь, что анализ произведений украинской фантастики Смырнивым был сгруппирован в блоки по таким темам: утопия, космические путешествия, встречи с пришельцами, искусственные создания, юмор в украинской фантастике. Кроме того, ряд разделов посвящен фантастическим концепциям или отдельным произведениям конкретных фантастов. Очень уместно приложение от Виталия Карацупы — библиография украинской фантастики.

Автор отмечает, что некоторые разделы книги печатались ранее в виде статей. Собственно, это и заметно, поскольку книга иногда напоминает сборник статей, некоторые из которых являются относительно независимыми от других. Заметны неоднократные повторы отдельных утверждений, как в выводах, так и в основной части.

Чем эта книга отличается от критических работ, издававшихся в СССР? Прежде всего, тем, что в ней есть два неоспоримых достоинства: наличие анализа произведений авторов украинской диаспоры, а также авторов из Западной Украины (1919-1939), которая находилась в составе Польши. Более чем уверен, что для любителей украинской фантастики эти фамилии до сих пор неизвестны. Очень понравились рассказы об утопии Павла Крата (1918; на чудо — классическая коммунистическая утопия неизвестного для меня автора, причем из диаспоры) и Людмилы Коваленко (1957; тоже оригинально, однако с налетом религиозности и феминизма). Очень интересным и информационно насыщенным является раздел о предвестниках научной фантастики. Читатель узнает много нового о формировании жанра в Украине, автором открыто немало забытых и неизвестных имен. В конце книги своеобразной разрядкой идет раздел о юморе в фантастике, хотя некоторые произведения в разделе не столько юмористические, сколько детские. И кстати, возможно, следовало бы там провести параллели в творчестве Ячейкина и Лема, чего не было сделано.

Другие авторы и произведения, выделенные мной в этой книге, — «Червона ракета» (1932) Петра Лисового и «Голуба планета» (1961) Василия Бережного.

Впечатления от этих двух очевидных достижений исследования немного портится отсутствием в нем даже упоминаний об украинской русскоязычной фантастике. Ведь книга посвящена украинской (не украиноязычной!) фантастике, произведения на русском языке в которой занимают достаточно важное место, к тому же написаны местными авторами. Второй недостаток книги, на мой взгляд, — в книге не нашлось места для произведений современной фантастики. Собственно, анализ заканчивается на романе Олеся Бердника «Камертон Дажбога» (1996), который хоть и издан во времена независимой Украины, ментально тяготеет к 1970-м — 1980-м, потому как является продолжением знаменитого «Зоряного корсара» (1971). Когда первый недостаток является более или менее понятным, учитывая некоторые обстоятельства, то второй для меня так и остался загадкой. Англоязычное исследование Смырнива было опубликовано в 2013 году. Невольно напрашивается вывод, если такие исследователи за почти четверть века не увидели современной (после 1991 года) украинской фантастики, может, ее действительно нет? Странным в этом контексте то ли совпадением, то ли заранее обусловленным фактом видится также окончание разделов библиографии Виталия Карацупы. Первый заканчивается тоже 1996 годом (все тот же «Камертон Дажбога»), второй аж (!) 1999 годом. 20 последних лет — черная дыра в украинской фантастике?

Хотелось бы несколько слов сказать о самом изложении материала. Автор много места уделяет критике советской цензуры, говорит о негативном влиянии идеологических установок на творчество писателей. Справедливая и объективная критика тогдашней литературной действительности, правда, нередко сочетается с бездоказательными утверждениями. Так, в разделе об использовании солнечной энергии много внимания уделено именно идеологическому диктату, который, по мнению автора, заставлял фантастов отказываться или, наоборот, углублять некоторые, даже чисто технические темы в своих произведениях. При этом Смырнив не подает ссылок ни на один нормативный акт, или хотя бы на официальную позицию властей, напечатанную в периодике тех лет, которая подтверждала бы его слова. Зато есть избыточное количество ссылок, необходимость наличия которых (на страницы в художественных (!) произведениях) сомнительна. Более того, Смырнив, говоря об официальном марксизме-ленинизме в фантастике, по сути, например, критикует коллективизм (сомневается в том, что коллективная работа ученых дает лучшие результаты, чем усилия ученого-одиночки), допускает тенденциозные высказывания в адрес учения Маркса, которое

цитата

основано на псевдонаучных гипотезах относительно эволюции человека в пределах установок диалектического материализма. Культ Маркса-Ленина уверяет верующих в возможности рая на Земле, но не обещает им ни вечной жизни, ни всемогущества

Остается только выразить сожаление по поводу наличия в книге таких выпадов и посоветовать автору ознакомиться с трудами Эвальда Ильенкова и Василия Купревича, чтобы удостовериться в ошибочности своих заключений.

Интересно, что автор, анализируя фантастические произведения, по-разному подходит к вопросу раскрытия сюжета. Иногда присутствуют полные спойлеры, иногда раскрываются только необходимые в контексте основной темы детали. Данный опыт может быть полезным для тех, кто планирует писать критические работы.

По-разному здесь раскрываются и темы, которые иногда помещаются в один раздел, а иногда — в несколько. Иногда это кажется оправданным, как в случае о разделе «Киборги и сигомы» (кроме этого раздела существуют еще два раздела о роботах в фантастике), который целиком посвящен характеристике цикла произведений Игоря Росоховатского «Сигомы», произведения для которого фантаст писал на протяжении более 40 лет. Чрезвычайно любопытный анализ, особенно для тех, кто не знаком с творчеством этого фантаста. Однако в случае Олеся Бердника, творчеству которого посвящено целых три раздела (и это не считая многочисленных экскурсов к произведениям этого автора в других частях книги), это выглядит явно чрезмерным. К тому же помещение этих разделов в конце книги формирует устойчивое впечатление, что автор, хотя и отмечает ряд недостатков в творчестве Бердника (склонность к проповедничеству, отход от традиционной фантастики в мистицизм и т.п.), считает его творчество своеобразным апофеозом в развитии украинской фантастики.

В исследовании автор часто ломает устоявшиеся мнения о первенстве отдельных фантастов в освещении отдельных тем фантастики. Не буду раскрывать всех интриг, однако с одним таким утверждением, думаю, следует поспорить. Известно, что первым изображением роботов в украинской фантастике есть повесть «Идут роботари» (1931) Владимира Владко. Зато Смырнив считает, что первым роботов изобразил Юрий Смолич в романе «Владения доктора Гальванеску» (1929). Но, во-первых, в этом романе показаны не роботы, а зомби (живые трупы, мозг которых заменен на радиоприемник), во-вторых, «Идут роботари» Владко написал на основе своего рассказа «Поражение Джонатана Говерса» (1929) с аналогичным сюжетом. То есть, даже если считать живых мертвецов роботами, то хронологического преимущества у романа Смолича нет.

Подытоживая, можно сказать следующее. Появление критических фантастиковедческих изданий надо всегда приветствовать. Тем более, что появляются они не так часто (если верить библиографии Карацупы, то последняя такая украинская работа была издана в далеком 1986 году). К сожалению, рассматриваемая книга не лишена определенной ангажированности, не является всеобъемлющей, несмотря на свое название. Однако к достижениям автора следует отнести скрупулезный анализ представленного материала, открытие ряда забытых и новых имен в истории украинской фантастики. Надеемся, украинское фантастиковедение будет и в дальнейшем развиваться, заполняя «белые пятна» в темах фантастики и в ее историческом развитии.

https://fantlab.ru/blogarticle61301

Пра лаянку казаць не буду, а «добрыя» артыкулы ўсе на адзін манер: «Кніга больш-менш цікавая, у ёй да некаторай ступені апісваюцца падзеі мала вядомыя нам: там чытач знойдзе і рад досыць цікавых фактаў, але яны дыдактычна-навучальныя\ усё ж такі дзеці не без і(ікавасці прачытаюць яе і нават набудуць некаторыя веды; кнігу можна лічыць карыснай, кампазіцыю яе можна назваць удалай, але... вобраз героя зацікавіць маладога чытача, але... аўтар, відаць, азнаёміўся з матэрыялам, але...» і г. д. і г. д.

Аўтараў я не надта вінавачу. Можа, нават хто і хацеў бы сказаць пэўна, без аглядак, без «але» пасля кожнага слова, але... устаноўкі такой не было «Как бы чего не вышло». Апрача таго, большасць крытыкаў былі наогул далёкія ад гэтай справы.

Лісты

561

Самыя лепшыя артыкулы і заўвагі былі, вядома, твае, але і яны нагадвалі дыпламатычныя ноты і мемарандумы. 3 фармаль-нага боку ад іх нічога не застанецца. Ды гэтага і не трэба было. Гэта быў твой абавязак, грамадская нагрузка, і ты яе выконваў добрасумленна.

Відаць, і ў далейшым прыйдзецца табе выконваць гэты не-прыемны абавязак.

Што мяне не задавальняе? А тое, што ў жыцці ўся гэтая справа выглядае зусім не так, як у казённых артыкулах. «Але» ў артыкулах мне нічога не далі, а вось хлапчук недзе ў Слуцку ці Бабруйску дзесяць гадоў назад зрабіў мне заўвагу, што ў мяне вельмі часта ўжываецца слова «вось» — і гэтую заўвагу я ўлічваю аж да гэтага часу. Затое гэты самы хлапчук некалькі разоў з захапленнем і са здзіўленнем (так!) паўтараў, што ён «зусім, зусім разумее» мае кнігі. Гэтага мае крытыкі не ведаюць. Слова «папулярны» часам ужываецца, але што за гэтым словам крыецца, ніхто не ведае.

Чаму лічыцца «непрнлнчным» упамянуць, напрыклад, што «Амок» (і «Пекла») выйшаў на Украіне, друкаваўся ў Амерыцы? Ці гэта наогул ганебны факт, ці толькі ў дачыненні Маўра?

Чаму сорамна адзначыць, што «Сын вады» друкаваўся ў Чэха-славакіі, а «Слёзы Тубі» ў Англіі? Ёсць пераклады на польскую і літоўскую мовы. А што ганебнага, скажам, у тым, што беларускія чытачы ў розных канцах Саюза шлюць мне пераклады на рускую мову: «ТВТ» — з Ленінграда, «Амок» — з Вязьмы, «У краіне райскай птушкі» — з Каўказа? Усюды падкрэсліваецца, што мае чытачы толькі дзеці, а больш дарослыя не могуць і ў рукі ўзяць. А чаму нельга ўпамянуць, што самым псршым чытачом быў Купала? (I сам мне не раз казаў, і жонка кажа.) А чым не цікава, што ў адным партызанскім атрадзе на Палессі адзінай і галоўнай кнігай былі «Палескія рабінзоны»? (Сведка — мастак Бойка.) Я думаю, каб гэта тычылася не Маўра, то нагіэўна было б сказана, што Горкі зацікавіўся «ТВТ» і запрасіў мяне перса-нальна на з’езд (а што мне прыйшлося адтуль уцячы, то гэта сапраўды ганебна, толькі не для мяне).

Усе такія рэчы і дэталі і самі досыць цікавыя, і ажыўляюць сухі артыкул, і даюць пэўную характарыстыку аўтару і яго творам. Але я і ўявіць сабе не магу, каб хто-небудзь адважыўся сказаць аб гэтым у друку. Гэта ж сорам!

Вось чаму ніхто, у тым ліку і ты, ніколі не «інтэрв’юіраваў» мяне, не цікавіўся жывымі доказамі. Вось чаму і мяне не цікавяць казённыя артыкулы.

562

Янка Маўр

Ці было дзе сказана аб маёй рабоце ў піянерскім друку: «сувязь з масамі», усялякія вопыты — апавяданні-задачы, перапіска і інш.?

Свае недахопы я ведаю:

1) Досыць шурпаты і сухаваты стыль; няма ў ім той пявучасці, як, скажам, у Лынькова.

2) Празмерная скупасць у апісаннях; калі я зраблю адзін ці два мазкі, то болей ужо не магу — мне здаецца, што будзе нудна. Мая проза чыста апавядальная, а не «мастацкая» (апісальная).

3) Небагаты слоўнік.

4) Уплывы крыху залішняй «впечатлнтельностн», якая часам адводзіць убок.

Гэты гістарычны дакумент я пішу табе на той выпадак, калі табе прыйдзецца пісаць артыкул пасля маёй смерці. Тады будзе цікава ведаць, як глядзеў сам нябожчык на сваю справу. Тым болей, што тады ўжо будзеш мець права і пахваліць.

К сему руку приложил

Я. Маўр.

Адзін капітан тут у Маскве казаў (у прысутнасці Данілы), што ён калісь у Мінску вывучаў беларускую мову толькі для таго, каб мець магчымасць прачытаць кнігі Маўра. Вось дзе беларусізацыя!

https://fantlab.ru/edition178213