Да такіх кніг,

адкрываюць чытачу свет і людзей і абуджаюць творчую фантазію, належаць кнігі Янкі Маўра.

Алесь Якімівіч

Янка Маўр (Іван Міхайлавіч Фёдараў) нарадзіўся 10 мая 1883 г. у сям'і рабочага-сталяра г. Лібавы. Цікава, што прозвішча бацькі Я.Маўра было Ільін, але вайсковы пісар не дапісаў поўнага прозвішча салдата Міхаіла Фёдаравіча Ільіна і зрабіў яго Міхайлам Фёдаравым. Сыну дасталося прозвішча Фёдараў.

Бацька рана памёр, і маці з сынам вярнулася ў сваю родную вёску Лебянішкі на мяжы Літвы і Беларусь

Пра сваё дзяцінства і юнацтва Я.Маўр расказваў пазней у сваёй аўтабіяграфічнай аповесці «Шлях з цемры». Лепшыя старонкі гэтай аповесці цўтар прысвяціў сваёй маці, якая ўсё жыццё пражыла ў горы і нястачы, марыла аб іншай долі для свайго сына, верыла, што навука дапаможа яму выйсці ў людзі. Дзякуючы яе намаганням хлопчык скончыў пачатковую школу, рамеснае вучылішча. Будучы пісьменнік вучыўся ў Панявежскай настаўніцкай семінарыі, адкуль быў выключаны за ўдзел у гуртку рэвалюцыйнай моладзі.

Маці Янкі была вельмі цікавым ча-лавекам: рамантычнай па натуры, з багатай прыроднай фантазіяй. Найбяднейшая, яна з апошніх сіл вучыла сына — першая адправіла Янку ў пачатковую школу за 35 вёрст ад дому. Дзякуючы яе намаганням ён паступіў у Ковенскае рамеснае вучылішча. I хоць усе прадметы выкладаў адзін настаўнік, а за правіннасці білі шавецкім рамянём, веды ў гэты час юнак набыў неблагія. Шмат чытаў, сярод любімых аўтараў: Жуль Берн, Майн Рыд, Фенімор Купер, Іван Тургенеў, Максім Горкі... 3 ахвотай чытаў артыкулы Ч.Дарвіна. Ужо ў тыя часы ўзнікла цікавасць да гісторыі і геаграфіі.

У 1903 г. Я. Маўр здаў экстэрнам экзамен на званне настаўніка пачатковай школы, працаваў у Літве, а потым у Мінскай вобласці. Але доўга настаўнічаць не давялося — за ўдзел у нелегальным настаўніцкім з'ездзе ён быў пазбаўлены работы ў 1906 г. Толькі ў 1911 г. Я.Маўру з вялікімі цяжкасцямі ўдалося атрымаць месца выкладчыка геаграфіі ў Мінскай прыватнай гандлёвай школе.

Літаратурнай справай Я. Маўр заняўся, маючы за плячыма звыш дваццаці гадоў педагагічнай практыкі ў школах Беларусі. «Чалавек ідзе» — першая кніга Я.Маўра, з якой пачаўся яго літаратурны шлях у 1927 г.

Цікавая гісторыя стварэння своеасаблівага псеўданіма «Маўр». Напісаўшы сваю першую аповесць і вырашыўшы яе надрукаваць, настаўнік Іван Міхайлавіч Фёдараў стаў думаць пра псеўданім. Нічога не прыдумвалася, і тады Іван Міхайлавіч сказаў шылераўскую фразу, якую любіў паўтараць: «Маўр зрабіў сваю справу, маўр можа ісці». Слова «маўр» гучала ярка, прыгожа, таямніча. Пісьменнік дадаў да прозвішчачыста беларускі варыянт свайго імя — атрымаўся псеўданім «Янка Маўр». Менавіта пад гэтым псеўданімам назаўжды ўвайшоў пісьменнік у беларускую літаратуру, менавіта пад гэтым псеўданімам была апублікавана ў часопісе «Беларускі піянер» аповесць «Чалавек ідзе».

Напісаная яшчэ ў 1920 г., аповесць «Чалавек ідзе» з'явілася раней, чым кніга «Як чалавек зрабіўся веліканам» (аўтары М.Ільін, Е.Сегал). Мэтай Маўра было даць карціну-паходжання чалавека, садзейнічаць выхаванню навуковага ўяўлення пра развіццё чалавечага грамадства. Значна большая пазнавальнасць вызначае кнігу Маўра ў параўнанні з раманамі «Вамірэх» і «Барацьба за агонь» Жозефа Роні-старэйшага. Магчыма, не заўжды вытрымліваецца раўнавага пазнаваль-насці і мастацкасці, але кнігу чытачы палюбілі.

Пачалася плёная дзейнасць Янкі Маўра на літаратурнай ніве: «У краіне райскай птушкі», «Сын вады» (1928), «Пекла» (1929), «Слёзы Тубі», «Палескія рабінзоны», «Амок» (1930), «ТВТ» (1934), «Шлях з цемры» (1948), «Апавяданні» (1951) і інш.

Аповесць “ТВТ” з'явілася на 6 гадоў раней, чым «Цімур і яго каманда» А. Гайдара.

У 1950 г. выйшаў у свет «Збор твораў» Я.Маўра ў 2-х тамах.

«У краіне райскай птушкі» — другая аповесць Я.Маўра пра жыццё ў далёкай Новай Гвінеі. Цікавасць прадстаўляе вобраз місіянера Саку, прадстаўніка карэннага насельніцтва, хрысціянскім, міласэрным поглядам якога супрацьстаіць рэальнасць жыцця.

Падштурхнула Янку Маўра да стварэння гэтай аповесці кніга ўспамінаў славутага вучонага Міклухі-Маклая «Падарожжы», а прапанова напісаць падобную ішла ад пісьменніка Цішкі Гартнага.

Маўр цікава распавядае пра папуасаў, іх побыт, веру. Варожыя адносіны да белых тлумачацца тым, што папуасаў неаднаразова падманвалі. Барацьба за існаванне выклікае і сутыкненні паміж рознымі плямёнамі. Тут пісьменнік праяўляе глыбокую павагу да ўсіх народаў, паказвае еднасць прыроды чалавека незалежна ад яго нацыянальнасці.

Дзеянне аповесці «Сын вады» разгортваецца ў Вогненнай Зямлі. Мы знаёмімся з людзьмі, якія жывуць амаль у першабытных умовах, але маральныя каштоўнасці разумеюцца імі правільна. У сюжэце «Сына вады» значнае месца адведзена ўзаемаадносінам Манга (фуіджыйца) і дзяўчыны-англічанкі, якую ён уратаваў ад смерці (Белай птушкі, як зваў яе Манг). Прычым, чалавечыя якасці Манга падаюцца аўтарам значна вышэйшымі.

Сам пісьменнік ніколі не быў за мяжою, але на старонках яго кніг перад намі паўстаюць Ява і Цэйлон, Індыя і Кітай. Дакладна перадае пісьменнік экзатычнасць прыроды і жыццё іншаземных народаў. Пры чым, Маўр ніколі не малюе абарыгенаў як крывавых людаедаў, якімі часта ўяўляліся «дзікія плямёны» на старонках многіх прыгодніцкіх выданняў. Але аўтар і не ідэалізуе народы, якія амаль не ведаюць цывілізацыі -аб'ектыўна ён расказвае пра іх варварская звычкі, змрочныя забабоны.

Першы беларускі раман для дзяцей і юнацтва — «Амок» Янкі Маўра. У аснове кнігі — канкрэтны гістарычны факт паўстання на Яве ў 1926 г. Пісьменніку вельмі дапамагло веданне мовы эсперанта. Весткі пра паўстанне дапамаглі яму сабраць эсперантысты з Галандыі, Явы, Чылі, Германіі, Францыі. Пазнаёміўшыся з раманам у перакладзе на англійскую мову, інданезійскі дыпламат адзначыў, што «Амок» можа даць поўнае ўяўленне пра падзею.

Малюючы дзіўны экзатычны свет, Маўр паказвае несправядлівасці ва ўзаемаадносінах людзей, прычыны канфліктаў і сур'ёзных сутыкненняў. Трапічныя лясы, паляванне на тыгра, жудасны Кракатау...

Але мы бачым за гэтай экзотыкай барацьбу народа Явы за свабоду, супраць каланіяльнай залежнасці ад Галандыі.

Разважаючы пра сакрэт папулярнасці кніг Маўра, трэба адзначыць, што для беларускай літаратуры яго кнігі былі нехарактэрнымі, але яны не ўзніклі на голым месцы. Яны прадоўжылі традыцыі Майна Рыда, Жуля Верна, Фенімора Купера.

Нездарма Маўра называлі «беларускім Жулем Вернам», менавіта ён стварыў у беларускай літаратуры прыгодніцкую кнігу.

Творы Я.Маўра хутка станавіліся папулярнымі. Цікава, што яго аповесць «ТВТ» яшчэ на 1-м з'ездзе пісьменнікаў Самуіл Маршак назваў сярод дасягненняў савецкай прозы для дзяцей, аб ёй цёпла адазваўся М. Горкі.

У 1975 г. быў выдадзены збор твораў Я.Маўра ў 4-х тамах, дзе найбольш поўна былі сабраны яго творы: «Чалавек ідзе», «У краіне райскай птушкі», «Сын вады», «Фантамабіль прафесара Цылякоўскага», «Амок», «Шлях з цемры» і іншыя.

Гэта выданне сведчыць аб тым, што большасць з напісанага Я. Маўрам не састарэла. Менавіта таму і сёння перавыдаюцца яго кнігі. Сакрэт гэтага не толькі ў пазнавальнасці, a і ў мастацкіх якасцях яго твораў. Удалае спалучэнне займальнасці і мастацкасці нараджае той эфект, пра які добра сказаў Артур Вольскі: «Ёсць творы, прачытаўшы якія ў дзяцінстве, помніш іх усё жыццё». Да ліку такіх твораў можна аднесці многія аіювесці і апавяданні Янкі Маўра.

Янка Маўр прымаў актыўны ўдзел у стварэнні кнігі «Ніколі не забудзем» (успаміны беларускіх дзяцей пра час Вялікай Айчыннай вайны). Ён быў адным са сюіадальнікаў гэтай кнігі і яе рэдактарам. Амаль 2 гады збіралі матэрыял Я. Маўр і П. Рунец. Вынікам гэтай дзейнасці стала кніга надзвычайнага эмацыянальнагаўздзеяння, са старонак якой паўстае рэальнасць вайны — драматызм, жорсткасць, бесчалавечнасць.

Кнігі Я. Маўра перакладаліся на рускуіо, украінскую, літоўскую мовы. Асобныя творы выдаваліся ў Чэхаславакіі, Амерыцы, Англіі.

88 гадоў пражыў Янка Маўр, з іх 45 гадоў нястомна працаваў на ніве беларускай дзіцячай літаратуры. Гэта пачэсны і слаўны шлях.

Сярод старэйшых — найстарэйшы.

Між маладымі — малады.

Між працавітых — самы першы.

Яго не згорбілі гады.., -

так пісаў С.Шушкевіч у вершы «Янку Маўру».

Пра асобу Маўра яскрава сведчыць такі эпізод: будучы амаль сляпым, на 72-м годзе жыцця ён уратаваў сямігадовую дзяўчынку, што ледзьве не ўтапілася ў Чорным моры.

Маўру былі ўласцівы стрьшанасць, разважлівасць. Вельмі спакойна пераносіў ён нягоды. Лічыў, што чалавек павінен выхоўваць характар, вучыцца вытрыманасці. Побач з гэтымі рысамі суіснавалі прынцыповасць, уменне вы-казаць праўду ў вочы, што, канешне, не магло ўсім падабацца. Здзіўлялі аптымізм, цудоўнае пачуццё гумару. Да апошняга часу ён заставаўся чалавекам вясёлым, схільным да жарту.

Шчырае пачуццё чытачоў нараджалася ў адказ за тую адданасць дзецям, што адчувалася ў кнігах пісьменніка.

У 1971 г. Еўдакія Лось напісала верш «Памяці Янкі Маўра», дзе надзвычай трапна выказалася пра яго уклад у беларускую літаратуру.

Паміраюць палескія рабінзоны,

Першапраходцы і адкрывальнікі,

Спрадвечныя, нібы ў пушчы бізоны,

Скарбаў нашых стваральнікі і

ратавальнікі...

Яны нам вочы на свет адчынялі,

Вабілі далеччу, фарбамі, гукамі,

Каб ляталі,

Угору нас падкідалі,

Каб грэліся, птушанят на далонях

хукалі...

Вучылі: свет — не гушкі-гулюшкі,

Дужыя трэба мору і сушы...

У краіну райскае птушкі

Адлятаюць высокія душы.

Формы работы з кнігамі

ЯНКІ МАЎРА

Што ведаеш ты пра жыццё і творчасць Я. Маўра

(віктарына)

— Назавіце сапраўднае імя і прозвішча Янкі Маўра. (Іван Міхайлавіч Фёдараў)

— Кім працаваў Я. Маўр да таго, як пачаў займацца літаратурнай працай?

(Настаўнікам)

— Якія прадметы ён выкладаў? (Гісторыю, геаграфію)

— Якую назву насіла першая аповесць, напісаная Маўрам? («Чалавек ідзе»)

— Якія апавяданні Маўра вы ведаеце?

(«У цясніне», «Незвычайная прынада»,«Шчасце», «Ванька Жукаў», «Слезы Тубі» і інш.)

— Ці лічыце вы, што ёсць што-небудзь агульнае паміж кнігамі Я.Маўра «ТВТ» і А. Гайдара «Цімур і яго каманда»?

— Якія творы Я. Маўр прысвяціў нацыянальна-вызваленчай барацьбе каланіяльных краін? («Амок», «У краіне райскай птушкі», «У цясніне»)

— Хто такія «светлячкі»? (Светазар і яго сястра з аповесці «Фантамабіль прафесара Цылякоўскага»)

— Чые гэтыя рэчы: шнурок з чаравіка, лук, карэньчыкі? Што і для чаго змайстравалі з іх героі адной аповесці?

(Віктар і Мірон, для здабычы агню, «Палескія рабінзоны»)

— Я. Маўр лічыцца ў беларускай літаратуры заснавальнікам навукова-фантастычнага жанра. Сярод яго твораў гэтага напрамку вылучаецца...

(«Фантамабіль прафесара Цылякоўскага»)

— У рэдагаванні і складанні якой кнігі, перакладзенай пасля на кіргізскую, венгерскую, татарскую, японскую мовы, прыняў актыўны ўдзел Я. Маўр?

(«Ніколі не забудзем»)

— Што ўяўляў сабой Я. Маўр як асоба? Якім чалавекам бачыце вы пісьменніка?

— Чаму Я. Маўра называюць «беларускім Жулем Вернам»?

«Успомні назвы»

(літаратурная гульпя)

Успомніце назвы:

— Аўтабіяграфічнай аповесці пісьменніка.

(«Шлях з цемры»)

— Першага беларускага рамана для дзяцей.

(«Амок»)

— Аповесці, у якой Маўр імкнуўся даць чытачам уяўленне пра паходжанне чалавека.

(«Чалавек ідзе»)

— Твора, у якім Маўр пераконваў чытача, што найцікавейшае — гэта не заўсёды далёкае, што часта мы не бачым па-сапраўднаму цікавага таго, што знаходзіцца побач. Што гэта за аповесць?

(«Палескія рабінзоны»)

— Вострава, на якім у 1926 г. адбылося паўстанне.

(Ява)

— Краіны, дзе жыве райская птушка. (Новая Гвінея)

— Апавядання, якое мае такі канец: «Але ж затое за гэтую нагу сям'я кармілася некалькі месяцаў. А потым... потым зноў зажылі, як і раней...»

(«Незвычайная прынада»)

— Страшнай хваробы яванцаў. («Амок»)

— Дрэва, якое квітнее толькі адзін раз за сваё жыццё на 50-м годзе. (Яванская пальма)

— Твора, які заканчваўся словам!: «I, бадзяючыся па імглістых вуліцах Лондана, ён часта ўяўляў сабе іншы горад скал, вуліцы-каналы, марскіх птушак, кану, сям'ю і Мгу». («Сын вады»)

— Аповесці, на старонках якой мы сустракаем апісанне старажытных жывёл — вялізных мастадонтаў, тапіраў і іншых.

(«Чалавек ідзе»)

— Таварыства, створанага школьнікамі ў аповесці «ТВТ». (Таварыства ваяўнічых тэхнікаў)

— Аповесці, у якой мы сустракаем такое радыёпаведамленне: «Трэці дзень у нас пурга. Кузьменка пры смерці. Выратаваць можа толькі ўліванне крыві. Група першая. Яе ў нас няма...». («Фантамабіль прафесара Цылякоўскага» )

Выправіце спіс твораў Янкі Maўpa: «У краіне вады», «Фантамабіль Тубі», «Сын прафесара», «Слёзы Цылякоўскага», «Чалавек райскай птушкі», «Амок з цемры», «Шлях ідзе».

ЯНКА МАУР

«Палескія рабінзоны»: пытанні да абмеркавання аповесці

— Дзе і калі адбываюцца падзеі, пра якія даведаліся мы з аповесці? -Назавіце прозвішчы Мірона і Віктара, галоўных герояў кнігі. (Мірон Бажко, Віктар Каляга)

— Якія цяжкасці рабінзонскага жыцця здаюцца вам самымі складанымі? Што дапамагло хлопцам іх пераадолець? Як спатрэбіліся хлопцам для выжывання атрыманыя веды? Чаму хлопцы прыйшлі да высновы, што кнігі трэба чытаць уважліва?

— Як вы лічыце, ці можна ўвогуле забіць медзведзя так, як апісана ў кнізе?

(Падобны факт апісаны вядомым рускім пісьменнікам-прыродазнаўцам Віталем Біянкі)

— Што агульнае бачыцца вам у характарах Мірона і Віктара? Якія асаблівасці характараў хлопцаў вы заўважылі? Хто з іх вам больш сімпатычны?

— Апісваючы адносіны Віці і Мірона, аўтар кнігі заўважае, што «яны заўсёды спрачаліся паміж сабою, але былі найлепшымі сябрамі і жыць не маглі адзін без аднаго». Як вы лічыце, ці бывае падобнае сяброўства ў жыцці?

— Якім паўстаў перад вамі жывёльны свет Палесся? Ці згодны вы са сцвярджэннем Я. Маўра, што ў Беларусі «ёсць шмат куткоў, не горшых ад заморскіх. Ёсць пушчы, не менш цікавыя, чым далёкія трапічныя лясы. Ёсць звяры, якія радзей сустракаюцца на свеце, чым сланы і тыгры»? Што здаецца вам у беларускай прыродзе асабліва цікавым ?

— Успомніце вядомыя вам кнігі, героі якіх таксама аказваліся на востраве. Як яны сябе паводзілі там? Параўнайце іх з Міронам і Віцем.

— Нагадайце, што ў аповесці здалося вам самым цікавым, выклікала моцнае здзіўленне альбо ўсмешку.

Л. Садоўская

Крыніца:

Садоўская, Л. Капітан нашых падарожжаў Янка Маўр / Л. Садоўская // Бібліятэка прапануе. – 2003. – № 2. – С. 11—13.

Автор: I︠A︡nka Maŭr

Название: Liang ge xiao Lubinsun (Два маленьких Робинзона) в оригинале — Полесские робинзоны

Лян Гэ Сяо Любинсун (Два маленьких Робинсона)

Издательство: Shanghai : Shao nian er tong chu ban she (Шанхай : Издательство для детей и юношества)

Год: 1956

Переводчик (на китайский): Wang Wen

Страниц: 207 (с иллюстрациями)

Формат: 19 см

Ди 1 бан. (1-е изд.).

***

в оригинале — ТВТ

Yi ge xin qi de he zuo she (One novel co-op).

作者： I︠A︡nka Maŭr

出版商： Shanghai. Shao nian er tong chu ban she (Youth and Children Publishing Company). 1957.

Издательство: Shanghai : Shao nian er tong chu ban she (Шанхай : Издательство для детей и юношества)

Йи гэ синь ци де хе зуо она (один новый кооператив).

Автор: I︠A︡nka Maŭr

Издательство: Шанхай. Shao Nian Er Tong Chu Ban She (Молодежная и детская издательская компания). 1957

Ди 1 бан. (1-е изд.).

Перевод: Т.В.Т. Детгиз: 1956.

Переводчик: Ван Вэнь.

Описание: 129 страниц: иллюстрации; 19 см

版本/格式： 打印圖書 : 中文

評定級別：

(尚未評分) 0 附有評論 — 成爲第一個。

主題

***

(Два маленьких Робинзона) в оригинале — Полесские робинзоны

Liang ge xiao Lubinsun (Two little Robinsons).

作者： I︠A︡nka Maŭr

2010 г.

***

Беларускую дзіцячую літаратуру прадставіў Янка

Маўр аповесцямі «Палескія рабінзоны»

(пер. Ван Вэнь, выд. «Шаонянь эртун чубаньшэ», 1956) і «ТВТ» (выд. «Шаонянь эртун чубаньшэ», 1957 год, імя перакладчыка

не пазначана).

https://beldumka.belta.by/isfiles/000167_...

***

Янка Маўр: Кітайцы больш трывалы народ, чым еўрапейцы...

________________________________________

• 26.04.2023 08:13

•

o Аўтар:

o Кастусь Лешніца

• Культура, Літаратура

Здавалася б, нічога ў гэтым дзіўнага няма. Але гэта калі мераць падыходамі сённяшніх дзён. Міжнародная праблематыка не сыходзіць з газетных і часопісных старонак. Што ўжо казаць пра магчымасці адкрыцця самай свежай інфармацыі пра далёкія краіны праз сацыяльныя сеткі?!. Ды і ўласныя карэспандэнты буйных інфармацыйных агенцтваў працуюць у розных кутках свету. Як для Беларусі, то інфармацыя пра іншы свет здабываецца, як правіла, праз «другія рукі», найперш — з дапамогай электронных рэсурсаў. І даведацца пра землятрус ці тэрарыстычны акт альбо пра ўзброенае сутыкненне розных палітычных сіл у Афрыцы ці Азіі асаблівых складанасцяў не ўяўляе. Цяжэй сфарміраваць паўнавартасны партрэт жыцця чужаземнага народа. Не заўсёды і не адразу дапамагаюць у гэтым нават развітыя турыстычныя сцежкі-дарожкі...

________________________________________

Янка Маўр пачаў друкавацца ў сярэдзіне 1920-х гг. Дэбютаваў фельетонамі ў газеце «Советская Белоруссия» і ленінградскім часопісе «Бегемот». У 1926 годзе «Беларускі піянер» у двух нумарах пачынае друкаваць аповесць «Чалавек ідзе». Выкладчыку 25-й мінскай чыгуначнай школы было на той час 44 гады. Настаўнік расказаў пра такую стадыю развіцця першабытнага чалавека, калі той пачынаў станавіцца на ногі, нічога асабліва яшчэ не ўмеючы. І ўсё, да чаго ён даходзіў праз першыя вопыты, — было для нашага далёкага прашчура ўпершыню: паляванне на звера з прыладамі, здабыванне агню, выкарыстанне каменя ў якасці інструмента... Для маладой беларускай літаратуры твор гэты стаў, зразумела, нечаканай падзеяй.

І Янка Маўр (сапраўднае імя і прозвішча настаўніка — Іван Фёдараў) пачынае актыўную працу не толькі над новымі мастацкімі творамі, але і часта выступае ў перыядычным друку. Найперш — пад рознымі псеўданімамі і крыптанімамі (Я. Сталы, М., Я. М.). І вось у часопісе «Беларускі піянер», у восьмым нумары за 1928 год, з’яўляецца артыкул Янкі Маўра «Экскурсія ў Кітай». Чатыры з паловай часопісных старонкі, сем фотаздымкаў... «У Кітаі жыве больш за 400 мільёнаў народу, што складае блізка чацвёртую частку насельніцтва ўсяе зямной кулі. І аб жыцці гэткага вялікага народу мы ведаем меней, чымся аб іншых дробных народах. А між тым у жыцці кітайскага народу ёсць шмат цікавага, з чым варта пазнаёміцца. Хоць збольшага, кожнаму з нас. Дзеля гэтага спрабуем зрабіць экскурсію ў Кітай...»

Нарыс, які напісаны па ўсіх законах такога разгалінавання жанра, як «падарожны нарыс», складаецца з сямі невялікіх раздзельчыкаў: «У дарозе»; «У вёсцы»; «На полі»; «Кітайскія дзеці»; «Кітайскія забабоны»; «Кітайская культура»; «Лёс кітайскага народу». Нагадаем, што ў 1925 — 1927 гг. у Кітаі праходзілі рэвалюцыйныя падзеі. Першы этап: з 30 мая 1925 па чэрвень 1926 г. масавыя страйкі і прыход да ўлады на поўдні Кітая Чана Кайшы. Другі: з чэрвеня 1926 па 17 красавіка 1927 г. удалае наступленне Нацыянальнай Рэвалюцыйнай Арміі на поўнач Кітая і контррэвалюцыйны пераварот Чан Кайшы. Трэці, заключны: з 2 красавіка па 15 ліпеня 1927 года — завяршэнне рэвалюцыі паразай. Канешне ж, на фоне гэтых падзей інфармацыя ў савецкім перыядычным друку пра падзеі ў Кітаі стала шмат шырэйшай. Савецкі Саюз актыўна дапамагаў дэмакратычным, рэвалюцыйным сілам Паднябеснай... У 1924 годзе ў СССР нават было створана таварыства «Рукі прэч ад Кітая!». Акрамя падрабязнага асвятлення падзей у Кітаі ў інфармацыйным плане, газеты і часопісы друкавалі і мастацкія творы пра падзеі ў Пекіне, Шанхаі, іншых гарадах. Былі надрукаваны вершы У. У. Маякоўскага, І. Уткіна, А. Жарава, Дзям’яна Беднага, нарысы Сяргея Траццякова, Зінаіды Рыхтэр, Оскара Эрдберга, Мікалая Костарава... Сяргей Траццякоў быў першым савецкім пісьменнікам, які пражыў у Пекіне каля двух гадоў. Ён выкладаў у Пекінскім універсітэце рускую літаратуру. Пазней ён, акрамя нарысаў і вершаў, напіша п’есу «Рычы, Кітай!». Магчыма, ведаў гэты твор і Янка Маўр... П’есу ў Савецкім Саюзе пераклалі на ўкраінскую, узбекскую, армянскую, татарскую і іншыя мовы. Была ў Сяргея Траццякова і паэма, аднайменная з назвай п’есы, — «Рычы, Кітай!». Вось пачатак паэмы:

У Китая много тяжелых стен.

Цапают небо зубами за кожу.

Китай устал.

Китаю постель —

Меж стен пустыня постлала ложе.

Жёлтый лёсс —

Земляное сало,

Чтобы колес

Грохоталь не бряцала.

Жирный лёсс

Родит рис.

Водоемных колес

Взмах вверх,

Взмах вниз, —

И зеленый рисовый мох

Растет.

Рис, питай

Китай.

Арба, катай

Китай.

... Не будзем губляць час на здагадкі ў дачыненні да магчымых крыніц інфармацыі беларускага пісьменніка пра Кітай... Зазірнём у яго нарыс з часопіса «Беларускі піянер» за 1928 год... «Зямля ў Кітаі жоўтая, мяккая, лёгкая (называецца «лёэс»). У сухую пару году з дарогі падымаецца густы пыл і адносіцца ветрам у бок. У часе дажджу вада размывае дарогу. І з цягам часу дарога ўсё паглыбляецца і паглыбляецца і нарэшце робіцца ровам. Нездарма кітайцы кажуць: «кожная дарога праз тысячу гадоў робіцца ракой». І далей: «Вось дарога падыходзіць да ракі, але мосту на ёй няма. Прыходзіцца пераязджаць на пароме. Пачынаецца вялікая тузаніна, каб пагрузіць цяжкія колы і ўпартых быкоў. Быкоў прыходзіцца цягнуць вяроўкамі за рогі і за хвост разам. Таму ля перавозу заўсёды знаходзяцца чалавек дзесяць-пятнаццаць для гэтай справы, а праежджаму прыходзіцца плаціць усім за дапамогу».

Беларускі пісьменнік стараецца паказаць характар жыцця, прынцыповыя рэчы, якія вызначаюць побыт далёкага народу... «Большасць сялян мае каля гектару (дзесяціны) зямлі. Багатыры маюць 4-6 гектараў. Кітайцы нават лічаць, што для пражыцця аднаго чалавека павінна хапіць адной сямнаццатай часткі гектара.

Гэта больш-менш магчыма таму, што яны могуць зняць з свайго поля 2 ураджаі, а ў паўднёвым Кітаі нават 3 ураджаі ў год. Але самае галоўнае — гэта незвычайная, цярплівая праца кітайца. Ён сядзіць і апрацоўвае кожнае зярнятка паасобку, нават абкладае яго ўгнаеннем. <...> Лёэс — добрая глеба, але вельмі патрабууе вады. І вось, каб здабыць гэтую ваду, кітайцы робяць такую працу, на якую ніхто з нашых сялян ня пойдзе: і накачваюць ваду, і носяць, і збіраюць дажджавую ваду; размяркоўваюць палі так, каб з аднаго поля сцякала на другое.

Для сваёй спажывы яны сеюць галоўным чынам рыс, боб і пшаніцу, а на продаж — чай і бавоўну ды яшчэ тутавыя дрэвы для шоўкапрадаў (чарвякоў).

Бедната прадае нават рыс і пшаніцу, а жывіцца галоўным чынам бобам (бабовы тварог, бабовыя корынкі, бабовы сыр, бабовыя пірагі і г. д.)...» Канешне ж, усё гэта сапраўды было цікава і юным чытачам, і іх бацькам. Такой інфармацыяй наўрад ці хто валодаў. Ці на крайні выпадак — было зусім мала дасведчаных у кітайскай гісторыі і сучаснасці чытачоў. Ды і Беларусь на пачатку другой паловы 1920-х гг. складалася ў значнай ступені з вясковага насельніцтва. Згодна перапісу 1926 года ў рэспубліцы 84 працэнты жыхароў пражывала ў сельскай мясцовасці. Відавочна, была і запатрабаванасць такога кшталту ў чытача: «А як у іншым свеце сеюць, збіраюць ураджай, жывуць як, адным словам, з зямлі..?» І ў нас, у Беларусі, шмат што рабілі рукамі. Але ж ужо і былі і механізмы. А наперадзе былі і калгасныя пераўтварэнні, першыя трактары...

«...Жнуць сярпамі або проста вырываюць рукамі. Але ў гэты час прыходзіцца вельмі абараняць свой ураджай ад птушак і людзей. Сярод народу столькі галоты, што яны ідуць на ўсё, каб толькі ўкрасці які-небудзь каласок...» І як бы не стараліся кітайцы, голад час ад часу набываў неверагодныя масштабы. Па некаторых дадзеных смерць ад голаду прыйшла ў 1927 годзе да двух мільёнаў чалавек... З нарыса Янкі Маўра: «Трэба адзначыць, што кітайская бедната часам сабе „робіць“ зямлю. Пабудуе на рацэ плыт, наносіць мяшкамі зямлі — вось табе і поле. Або зробіць такім самым чынам поле дзе-небудзь на гары, на голым каменні». Такія памкненні, такі паводзіны можна па праву назваць гаспадарчай, сацыяльнай мужнасцю шэраговых вясковых кітайцаў!..

Падрабязна апісвае беларускі пісьменнік долю кітайскіх дзяцей, прыводзіць уражлівую лічбу: «Вучыцца кітайскіх дзяцейй вельмі мала: на 100 чалавек жыхарства прыпадае 2 вучні». У Беларусі ў тыя гады ішла актыўная ліквідацыя няграматнасці... «Бацькі заўсёды працуюць і не маюць часу выхоўваць дзяцей, — піша аўтар нарыса „Экскурсія ў Кітай“. — Тыя жывуць самапасам: капошацца на сваім панадворку, купаюцца ў бруднай лужыне, гуляюць. Але ў іх ёсць адзін вялікі абавязак: збіраць паліва і ўгнаенне.

Гэта праца патрабуе шмат часу і цярплівасці».

Завяршае «Экскурсію ў Кітай» раздзел «Лёс кітайскага народу». Пісьменнік, публіцыст разумее, што вялікая, адметная і цікавая краіна разам са сваімі насельнікамі выглядае ў расповядзе непрыглядна... Таму і зазначае з самага пачатку раздзела: «Прачытаўшы ўсё, што тутака напісана аб кітайцах, хто-небудзь можа падумаць: вось якія яны дзікія, смешныя, дурныя, брудныя і г. д. Але такая думка будзе зусім няправільнай. Можна толькі адно сказаць, — што яны бедныя і цёмныя; а ад гэтага ўжо ўсе іншыя недарэчнасці». І далей: «А бедныя таму, што паны і жрацы наўмысля трымаюць іх у цемры і сасуць з іх кроў. Асабліва шкодзяць сучасныя генералы. Яны выкарысталі тое, што народ прыггнечаны і раз’яднаны, зрабіліся нібы царкамі кожны ў сваёй вобласці і безупынна ваююць паміж сабой.

А горш за ўсё, што такое становішча выкарысталі замежныя дзяржавы (Англія, Амерыка, Францыя, Японія) і ўселіся на карак усяму 400-мільённаму народу. У кітайскай дзяржаве больш правоў маюць чужаземцы, чымся самі кітайцы. У кітайскіх гарадах, у гарадскім садзе, ці рэстаране або тэатры ёсць чужаземныя надпісы: „Уваход кітайцам і сабакам забараняецца“. Гэтыя дзяржавы за грошы „купляюць“ сабе тых генералаў, і тыя працуюць на карысць чужаземцаў. А церпіць, зразумела, увесь народ.

Нарэшце, народ не вытрымаў і паўстаў спачатку супраць чужаземцаў, а потым і супраць сваіх паноў. Трэці год ідзе барацьба, але вынікаў яшчэ няма.

Трэба спадзявацца. Што ўсё ж такі шматмільённы народ пераможа. І тады Кітай пачне зусім новае жыццё. А зрабіць ён зможа шмат, бо, калі праўду сказаць, кітайцы больш працавіты і трывалы народ, чымся еўрапейцы.

А той дзень, калі кітайская рэвалюцыя пераможа, будзе святам і для нас, святам, не меншым за наш Кастрычнік, бо да нас далучацца браты, разам з каторымі мы будзе складаць трэцюю частку ўсяго народу на зямлі».

Адной з выразных крыніц невядомай для Маўра інфармацыі былі яго стасункі з эсперантыстамі свету. Эсперанта педагог Іван Фёдараў пачаў вывучаць яшчэ ў 1904 годзе. Нават у 1920-я гг. вёў перадачу для эсперантыстаў на Беларускім радыё. Міхась Міцкевіч, малодшы сын Якуба Коласа і зяць Янкі Маўра, згадваў, што пісьменнік чытаў «Яўгенія Анегіна» А. С. Пушкіна на эсперанта. Дзякуючы стасункам з эсперантыстам з вострава Ява ці іншага вострава Інданэзіі Янка Маўр напісаў аповесць «Амок», прысвечаную паўстанню 1926 года на Яве.

Цікавымі падаюцца і ўспаміны дачкі пісьменніка — Аляксанды Іванаўны Капыловай: «... Самую вялікую ролю ў выхаванні дзяцей бацька адводзіў чытанню. Наш дом быў напоўнены кнігамі і часопісамі: у той час хатняя бібліятэка бацькі лічылася адной з лепшых у горадзе. І асноўную каштоўнасць у ёй уяўлялі не кнігі, якія стаялі на паліцах, а перыядычная літаратура. Не было ніводнага колькі-небудзь цікавага часопіса і дадатку да яго, якія не выпісваў бы наш бацька. Ніколі не забыць, з якой цікавасцю і нецярпеннем чакалі мы іх!

Мала таго, што бацька такім чынам выклікаў у нас цікавасць да чытання, але ён яшчэ і ўважліва сачыў за тым, што мы чытаем і як. Варта было прапусціць некалькі старонак альбо зазіінуць у канец кнігі, як адразу ж выдавалася асуджэнне. Ён абавязкова патрабаваў, каб усе геаграфічныя назвы, якія сустракаліся ў тэксце, мы знаходзілі на школьнай карце. Настойваў, каб ніводнае незразумелае слова не заставалася нерастлумачаным. І хаця ў доме была энцыклапедыя, мы рэдка ёю карысталіся, бо лічылі за лепшае выслухоўваць падрабязныя, даходлівыя тлумачэнні бацькі. Веды яго ва ўсіх галінах былі сапраўды энцыклапедычныя...»

Цікавасць да Кітая з боку пачынальніка беларускай дзіцячай літаратуры Янкі Маўра — сапраўдны прыклад жаданняў пісьменніка адкрываць новы, невядомы свет.

Застаецца дадаць, што ўжо ў другой палове XX неўміручыя «Палескія рабінзоны» Янкі Маўра не аднойчы выдаваліся ў Паднябеснай у перакладзе на кітайскую мову. І будзем спадзявацца, што юныя чытачы Кітая і надалей будуць уважлівыя да арыгінальнай, прыгодніцкай, захапляльнай прозы класіка беларускай дзіцячай літаратуры.

Кастусь ЛЕШНІЦА

Аповесць выдадзена і ў перакладзе на рускую мову: «Избранное». Повести и рассказы. Авторизованный перевод с белорусского Б. Яковлева. М., «Советский писатель», 1958; «Человек идёт». Повести. Авторизованный перевод с белорусского. Л., Детгиз, 1960.

Аповесць «У краіне райскай птушкі» выйшла асобным выданнем у 1928 годзе.

У 1932 г. выйшла другое выданне, у 1933 — трэцяе, у 1946 — чацвёртае. «У краіне райскай птушкі» — увайшла таксама ў зборнікі твораў пісь-менніка: Вакол свету. Мінск, Дзяржвыд БССР, 1947; Збор твораў у 2-х та-мах. Мінск, Дзяржвыд БССР, 1960; Апавяданні і аповесць. Мінск, выда-вецтва «Народная асвета», 1969; у перакладзе на рускую мову аповесць уключана ў зборнікі: «За тридевять земель». Повести и рассказы. Авторизованный перевод с белорусского. Минск, Госиздат БССР, 1957; «Человек идет». Повести. Авторизованный перевод с белорусского. Л., Дет-гиз, 1960.

Калі ў Янкі Маўра аднойчы спыталіся, які з напісаных ім твораў найбольш дарагі яму, ён, падумаўшы, адказаў: «Відаць, «Сын вады».

Гэтая аповесць сапраўды адзначана надзвычай высокім узлётам фан-тазіі і мастацкага мыслення. Ёй уласцівы пранікнёны лірызм, бо аўтар у гэтым творы ўсебакова раскрывав духоўны свет сына вады Манга, з пачуццём шчырага суперажывання расказвае аб яго марах, радасцях і расчараваннях. Аповесць «Сын вады» мае некалькі незвычайную прад-гісторыю.

У аповесці «Сын вады» шмат прыгод, складаных драматычных сітуа-цый. Як і аповесць «У краіне райскай птушкі», так і «Сын вады» — узба-гацілі савецкую дзіцячую прыгодніцкую літаратуру.

Аповесць «Сын вады» выдадзена ў 1928 годзе першым выданнем, у 1932 — другім, у 1938 — трэцім. Яна ўвайшла таксама ў кнігі: «Вакол свету». Зборнік твораў. Мінск, Дзяржвыдат БССР, 1947; Збор твораў у 2-х тамах. Мінск, Дзяржвыдат БССР, 1960; у перакладзе на рускую мову ўключана ў зборнікі: «За тридевять земель». Повести и рассказы. Авторизованный перевод с белорусского. Минск, Госиздат БССР, 1957; Повести. Авторизованный перевод с белорусского. Л., Детгиз, 1960.

«Шлях з цемры» — аўтабіяграфічная аповесць Янкі Маўра, кожная з трох яе частак адпавядае тром важным перыядам жыдця пісьменніка: гады дзяцінства, вучоба ў рамесным вучылішчы, навучанне ў настаўніц-кай семінарыі.

Выкарыстаўшы шырока ў гэтым творы аўтабіяграфічны матэрыял, Янка Маўр не даў аднак паслядоўнага і падрабязнага вытлумачэння кож-нага факта. Ён расказаў толькі аб падзеях і эпізодах, якія найбольш запомніліся яму і адыгралі вызначальную ролю ў фарміраванні яго харак-тару і поглядаў. Пэўная фрагментарнасць сюжэта аповесці «Шлях з цемры» была адзначана самім аўтарам, які ў рускім выданні змясціў да гэ-тага твора падзагаловак — «Главы ўспамінаў».

Першая частка аповесці «Шлях з цемры» выйшла ў 1948 годзе, другая разам з першай была ўключана ў двухтомнае выданне Збору твораў Янкі Маўра (1960), трохі раней — у 1958 годзе — усе тры часткі аповесп; былі выдадзены на рускай мове Ч На беларускай мове трэцяя частка апо-весці «Шлях з цемры» друкуецца ўпершыню. Два апошнія раздзелы гэтай часткі — «У мяшчанскай сям’і», «Тайны сход у лазні» наогул яшчэ не публікаваліся.

1 Янка Мавр. Избранное. Советский писатель. Москва, 1958.

Аўтабіяграфічная аповесць Янкі Маўра засталася незакончанай. Пісь-меннік пачаў працаваць над чацвёртай часткай, у якой хацеў расказаць пра Лютаўскую рэвалюцыю і незабыўныя падзеі Кастрычніка. Аднак гэтай задумы ён не паспеў здзейсніць — была напісана толькі першая старонка новай кнігі.

Я дазволю сабе прывесці яе тут цалкам.

«У лютым 1904 года ў нашим мястэчку пайшлі чуткі, што японцы пачалі з намі вайну. Некалькі дзён мы нічога пэўнага не ведалі, паку ль не прыйшлі сталічныя газеты. Першае ўражанне было — надзвычайнае здзіўленне і абурэнне вераломным нападам без аб’явы вайны. Валасны пісар Індрык грымеў сваім басам:

— Тэта ж нечуваная рэч! Адразу відаць, што мы маем справу з дзіку-намі. Яшчэ тысячу гадоў назад Святаслаў папярэджваў: «іду на вы», а гэтыя япошкі адважыліся на такую подласцъ і на наго? На нашу вялікую Расійскую імперыю. Ды мы іх шапкамі закідаем.

А настаўнік Сямён Сямёнавіч задаволена паціраў рукі і зларадна па-смейваўся:

— Тым лепей, тым лепей! Калі яньі самі захацелі загінуць, мы ім дапаможам. Але зразумець гэтага ніяк нельга. Куды яны лезуць? Ці зна-ёмы яны з сучаснай тэхнікай? Мы іх праз некалькі месяцаў у парашок сатром.

Мне таксама было ясна, што мы сатром іх у парашок у гэтым жа го-дзе, і я вельмі баяўся, што не паспею прыняць удзел у такой цікавай справе.

Газеты нашы казалі тое самае, падлічвалі, колькі ў нас будзе войск, гарматаў, караблёў, апісвалі, якія нашы. сілы, як яны ўзброены. У далей-шым мы з цікавасцю сачылі, калі, адкулъ і які полк, дывізія, корпус ад-праўляліся на Далёкі Усход і калі яны туды прыбудуцъ. А калі пазней ад-праўлялася туды. эскадра адмірала Ражэственскага, мы напружана сачылі за яе рухам вакол Еўропы, Афрыкі, Азіі, на картах адзначалі, дзе яна знаходзіцца ў дадзены момант, якім шляхам яна пойдзе далей, калі і ў якім месцы. яе можна чакаць.»

Аповесць «Шлях з цемры» атрымала наступныя выданні:

Шлях з цемры (Аўтабіяграфічная аповесць). Мінск, Дзяржвыд БССР, 1948.

Збор твораў у двух тамах. Мінск, Дзяржвыд БССР, 1960.

На рускай мове

Избранное. Повести и рассказы. М., «Советский писатель», 1958.

Путь из тьмы (Воспоминания детства). Издательство «Мастацкая літа ратура», Минск, 1972.

.Уключаныя ў трэці том апавяданні Янкі Маўра напісаны ў розны час. Яшчэ ў 30-я гады друкаваліся «Бярозавы конь», «Сям’я». «Шчасце» ўпершыню было апублікавана ў 1945 годзе ў газеце «Літаратура і мастацт-ва». Астатнія — «Падарожжа вакол дома», «Васька Жукаў», «Запіска», «Драўляная лыжка», «Завошта», «Максімка» і інш. напісаны таксама пасля Вялікай Айчыннай вайны.

Тэматыка названых апавяданняў разнастайная, але ў кожным з іх выявілася тонкае разумение пісьменнікам асаблівасцей дзіцячай псіхало-гіі, таямніц душы малых, адметныя якасці іх успрымання. Некаторыя апавяданні — «Бярозавы конь», «Падарожжа вакол дома», «Шчасце», «Максімка» па жанры можна аднесці да псіхалагічных навел.

Чытаючы творы Янкі Маўра, міжволі прыгадваеш словы В. Р. Бялін-скага, які пісаў, што для таго каб стаць дзіцячым пісьменнікам, неаб-ходна шмат умоў: патрэбна душа шырокая, лкЛячая, лагодная, спакой-ная, па-дзіцячаму няхітрая, розум узвышаны, адукаваны... і не толькі жывое ўяўленне, але жывая паэтычная фантазія, здольнасць паказаць усё ў натхнёных, вясёлкавых вобразах. Толькі дзякуючы адзначаным яка-сцям, якія былі ўласцівы Янку Маўру як мастаку і чалавеку, змог ён так пранікнёна адлюстраваць тэму дзяцінства. У апавяданнях, што былі напі-саны ім у 30—50-я гады, Янка Маўр як бы працягнуў размову аб перавазе сацыялістычнага ладу над капіталістычным, якую пачаў яшчэ ў 20-я гады. Расказваючы пра шчаслівае маленства дзятвы савецкай краіны («Бярозавы конь», «Падарожжа вакол дома», «Шчасце» і інш.), пісьменнік прыму-шае прыгадаць поўныя драматызму апавяданні аб жыцці дзяцей пры капіталізме («Слёзы Тубі», «Лацароні», «Незвычайная прынада», лёс ма-ленькіх пакутнікаў з аповесці «Шлях з цемры» і інш.). Ён разумев, як важна, каб дзеці сэрцам адчулі гэтыя кантрасты, зразумелі іх сутнасць і прычыны. Супастаўленне сучаснага і мінулага ляжыць у аснове апавя-дання «Сям’я». Вельмі своеасабліва такі кантраст створаны ў апавяданні «Васька Жукаў». Сюжэт гэтага твора займальны,— цікава ўжо тое, што герой апавядання Янкі Маўра Васька Жукаў — унук чэхаўскага Ванькі Жукава. Ён піша ліст Ваньку Жукаву, свайму дзядулю, цяпер паважанаму ўсімі калгаснаму вартаўніку Івану Сцяпанавічу. «...А ўчора ў нас была самадзейнасць. Я на сцэне танцаваў крыжачок. Але я хачу перайсці ў ар-кестр...» Янка Маўр захаваў стыль, характэрныя моўныя сродкі, сінтак-січную будову сказаў навелы Чэхава, і чытачы адначасова як бы бачадь два лёсы: шчаслівага савецкага падлетка, вучня рамеснага вучылішча і пакутніка Ванькі Жукава: «А вчерась мне была выволочка. Хозяин выволок меня за волосья на двор и отчесал шпандырем за то, что я кача.-ихнего ребенка в люльке и по нечаянности заснул...»

Таленавіты дзіцячы пісьменнік лёгка знаходзіць удзячныя сюжэты. Ён разумев, што звычайная, на думку дарослага чалавека, падзея ці з’ява вабіць дзяцей загадкавасцю, значнасцю, абуджае безліч пытанняў. Тале-навіта перададзены кожны рух душы маленькай Ірачкі ў апавяданк: «Падарожжа вакол дома». Янка Маўр незабыўна расказвае пра сустрэчы дзяўчынкі з пеўнем, курамі, верабейкамі. Усё гэта для Ірачкі — сапраўднае дзіва, хвалюючае адкрыццё. Малую здзіўляе нават саломінка: «гладкая, круглая, а ў сярэдзіне дзірачка». Паспрабавала дзяўчынка саломінкай ка-лупадь зямлю, а тая зламалася...

Расказваючы аб прыгодах Ірачкі, Янка Маўр як бы па-новаму адкрь:-вае дзецям свет, ён нібы паказвае ім, што побач многа незаўважанага. захапляючага.

Сонцам і светам поўніцца апавяданне «Шчасце». Як і «Падарожжа вакол дома», яно вырасла з канкрэтнай жыццёвай сітуацыі: пісьменнік

сапраўды ў адзін з пагодных летніх дзён сустрэўся з хлопчыкам, на га-лэве якога была новая шапка...

Гэтае, на першы погляд нічым не прыкметнае здарэнне, у апавяданні «Шчасце» апаэтызавана. Любоў да дзяцей, веданне асаблівасцей іх паво-дзін, цудоўны талент мастака дапамаглі Янку Маўру стварыць запамі-нальны псіхалагічны эцюд, у якім па-мастацку суаднесены свет дарослых і дзядей.

Той жа сапраўднай шчырасцю інтанацый вызначаецца і апавяданне «Бярозавы конь». У ім пісьменнік бліскуча паказвае бязмежную сілу дзіцячай фантазіі, якая можа ператварыць невялікую лужыну ў мора, зараснікі аеру — у дзікія джунглі, звычайны зэдлік — у магутны кара-бель... Шасцігадовы Толя з апавядання «Бярозавы конь» уяўляе бярозавы кіёчак імклівым баявым канём. Да свайго бярозавага сябра ён адносіц-ца як да жывой істоты: песціць, беражэ, называв ласкавымі словамі. На гэтым кані хлопчык у думках адпраўляецца ў далёкае падарожжа, «здзяй-сняе» гераічны подзвіг. Апавяданне прасякнута добразычлівым гумарам, пісьменнік міжволі любуецца сваім героем на бярозавым кані. Але Янка Маўр не проста стварае ідылічную замалёўку, ён глыбей углядаецца ў па-водзіны хлопчыка і адзначае вельмі трапна, што савецкія дзеці надзвычай рана пачынаюць адчуваць сябе грамадзянамі, з малых год мараць аб подзвігу ў імя Радзімы. Шасцігадовы Толя, які памылкова прыняў ваен-ныя манеўры за сапраўдную вайну, не разгубіўся, хітра падмануў «вора-га». Так ужо ў даваенны час Янка Маў]э узняў тэму патрыятычнай адда-насці маладога пакалення савецкай краіны. У творах аб Вялікай Айчын-най вайне гэтая тэма прагучала як услаўленне самаадданага подзвігу юных герояў, што разам з бацькамі баранілі родную зямлю. Такім героем з’яўляецца мужны піянер-партызан Алёша Патапчык (апавяданне «Запіс-ка»). Не раз выконваў ён складаныя даручэнні, не раз хадзіў у разведку, прымаў удзел у баях супраць фашыстаў. У крытычны момант хлопчвік узарваў апошняй гранатай сябе і паганых гітлераўцаў. Нескаронасць, ма-гутная нянавісць савецкіх людзей да ворага раскрыта ў апавяданні «Дом пры дарозе». Пісьменнік-гуманіст выкрывае звярынае аблічча фашызму (апавяданне «Завошта»).

У адным з лепшых сваіх пасляваенных апавяданняў — «Максімка» Янка Маўр расказаў аб дзецях, якіх асіраціла вайна. Савецкая дзяржава стала для іх клапатлівай маці, але кожны хлопчык і дзяўчьінка з дзіцячага дома спадзяюцца на сустрэчу з бацькамі, мараць аб ёй. Сярод выхаванцаў дзіцячага дома пісьменнік вылучае Юру, Алёшу, Сеню, Віцю, Толю, Сяро-жу і асабліва Максімку. Перажыванні гэтага хлопчыка, які прыняў чужога тату за свайго, складаюць асноўны змест апавядання. 3 хваляван-нем чакаюць развязкі чытачы, і яна прыходзіць — шчаслівая і жаданая: той самы вайсковец, чужы тата, забірае Максімку ў сваю сям’ю.

Апавяданні, якія ўвайшлі ў трэці том чатырохтомнага Збору твораў, апублікаваны ў наступных кнігах пісьменніка:

Апавяданні. Мінск, Дзяржвыд БССР, 1951.

Выбраныя творы. Аповесці, апавяданні. Мінск, Дзяржвыд БССР, 1952. Аповесці і апавяданні. Мінск, Вучпедвыд БССР, 1954.

Збор твораў у 2-х тамах. Мінск, Дзяржвыд БССР, 1960. Апавяданні і аповесць. «Народная асвета», Мінск, 1969.

На рускай мове

Повести и рассказы. Минск, Госиздат БССР, 1955.

Избранное. Повести и рассказы. М., «Советский писатель», 1958. Рассказы. М.— Л., Детгиз, 1959.

***

Палескія рабінзоны. Прыгоды двух хлапцоў у Палескіх балотах. (А~:-весць). Мінск, Белдзяржвыд БССР, 1930.

Палескія рабінзоны. Прыгоды двух хлапцоў у Палескіх балотах. (А~:-весць). Выд. 2-е. Мінск, Дзяржвыд БССР, 1934.

Палескія рабінзоны. Прыгоды двух хлапцоў у Палескіх балотах. (А~: весць). Выд. 3-е. Мінск, Дзяржвыд БССР, 1935.

Палескія рабінзоны. Прыгоды двух хлапцоў у Палескіх балотах. (Ап: весць). Выд. 4-е. Мінск, Дзяржвыд БССР, 1939.

Палескія рабінзоны. (Аповесць). Выд. 5-е. Мінск, Дзяржвыд БСС? 1946.

Палескія рабінзоны. (Апозесць). Выд. 6-е. Мінск, Вучпедвыд БСС?

1951.

Выбраныя творы. (Аповесці, апавяданні). Мінск, Дзяржвыд БСС7.

1952.

Збор твораў у двух тамах. Том другі. Дзяржаўнае выдавецтва БСС7 1960.

Палескія рабінзоны. (Аповесць). Мінск, «Народная асвета», 1968.

На рускай мове:

Повести и рассказы. Госиздат БССР, 1955.

Избранное. Повести и рассказы. М., «Советский писатель», 1958. Полесские робинзоны. Повесть. Мн., «Беларусь», 1966.

Полесские робинзоны. ТВТ. Мн., «Беларусь», 1971.

На літоўскай мове:

«Палескія рабінзоны». Вільнюс, «Вага», 1973.

На румынскай мове:

Палескія рабінзоны. Аповесць. Бухарэст, 1961.

На кітайскай мове:

Палескія рабінзоны. Аповесць. Шанхай, «Шаонянь эртун чубаньшэ":

1956.

Янка Маўр гаварыў, што змест аповесці «ТВТ» цяжка вызначьшь -калькімі словамі. Прышыць гузік, загнуць канец цвіка, за які чапля:-: “ ; людзі, прыбраць з тратуара камень, зацыраваць панчоху, замяніць прс: ў лічыльніку і г. д.— аб такіх дробязях ідзе размова ў творы.

Але мы ведаем, што з гэтых «дробязяў» складаецца важнае 1 вел. нае паняцце — Праца!

Аповесць вытрымала наступныя выданні:

ТВТ. Або апавяданне пра тое, як маладыя героі ўзбунтаваліся супраць уціску рэчаў і збілі з панталыку дзядзьку Данілу, цётку Мар’ю, нават міліцыянера і, нарэшце, увесь свет; як яны навучыліся бачыць тое, чаго другія не бачаць, і як Цыбук здабываў ачкі. Мінск, Дзяржвыд БССР, 1934.

ТВТ. Аповесць. (Выд. 2-е). Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі. Мінск, 1938.

ТВТ. Або апавяданне пра тое, як піянеры ўзбунтаваліся супраць уціску рэчаў і здзівілі ўвесь свет, як яны навучыліся бачыць тое, чаго іншыя не бачаць, і як Цыбук здабываў ачкі. (Выд. 3-е). Мінск, Дзяржвыд БССР, 1949.

Выбраныя творы. (Аповесці, апавяданні). Мінск, Дзяржвыд БССР, 1952.

Збор твораў у двух тамах. Том другі. Дзяржаўнае выдавецтва БССР. Мінск, 1960.

На рускай мове:

ТВТ, или повесть о том, как пионеры возмутились против гнета вещей и удивили весь мир, как они научились видеть то, чего другие не видят, и как Цыбук добывал очки. Л., Детгиз, 1956.

ТВТ, или повесть о том, как пионеры возмутились против гнета вещей и удивили весь мир, как они научились видеть то, чего другие не видят, и как Цыбук добывал очки. Л., Детгиз, 1959.

Я. Мавр. ТВТ. Повесть.— Ю. Сотник. Невиданная птица. Рассказы.— Р. Погодин. Рассказы о весёлых людях и хорошей погоде. Москва, Детская литература. й964.

Полесские робинзоны.— ТВТ. Повести. Мн. «Беларусь», 1971.

Повести. (Издание для таджикских школ. С русско-таджикским слое я-рем). Душанбе, изд-во «Ирфон», 1967.

На літоўскай мове:

ТВТ. Або апавяданне пра тое, як маладыя героі ўзбунтаваліся супраць уціску рэчаў і збілі з панталыку дзядзьку Данілу, цётку Мар’ю, нават міліцыянера і, нарэшце, увесь свет; як яны навучыліся бачыць тое, чат: другія не бачаць, і як Цыбук здабываў ачкі. Мінск, Дзяржаўнае вецтва Беларусі, 1936.

На латышскай мове:

ТВТ, або аповесць пра тое, як піянеры ўзбунтаваліся супраць уціску рэчаў і здзівілі ўвесь свет, як яны навучыліся бачыць тое, чаго іншыя не бачаць, і як Цыбук здабываў ачкі. Рыга, Латдзяржвыд, 1957.

На малдаўскай мове:

ТВТ, або апавяданне пра тое, як маладыя героі ўзбунтаваліся супраць уціску рэчаў і здзівілі ўвесь свет, як яны навучыліся бачыць тое, чаго другія не бачаць, і як Цыбук здабываў ачкі. Кішынёў, «Карця молдовеняска», 1961.

На армянскай мове:

ТВТ, або апавяданне пра тое, як маладыя героі ўзбунтаваліся супраць уціску рэчаў і здзівілі нават міліцыянера і, нарэшце, увесь свет, як яны навучыліся бачыць, чаго другія не бачаць, і як Цыбук здабываў ачкі. Ерэван, Айпетрат, 1961.

Як вядома з біяграфіі Янкі Маўра,— ён быў заўзятым атэістам. У першай сваёй аповесці «Чалавек ідзе» пісьменнік разбіў ідэю боскага паходжання чалавека. Хлуслівую сутнасць рэлігіі, якая заўсёды служыць інтарэсам пануючых класаў, ён трапна высмяяў у творах аб іншых краі-нах, у аўтабіяграфічнай аповесці «Шлях з цемры». Гэтая тэма шырока пастаўлена і ў антырэлігійнай казцы «Падарожжа ў пекла».

«Падарожжа ў пекла» — новы варыянт байкі «Пекла», што выйшла асобным выданнем яшчэ ў 1929 годзе. Янка Маўр даражыў гэтым творам. «Ведаеце,— гаварыў ён аўтару каментарыяў,— байка «Пекла» хітрая. У ёй амаль без змен выкарыстана рэлігійная легенда аб замагільным жыцці чалавека. Але ў легендзе гэтай шмат недарэчнасцей, на выкрыцці іх у асноўным і пабудаваны сюжэт твора».

У байцы «Пекла» выявілася найбагацейшая фантазія пісьменніка, яго тонкі гумар, добрае валоданне прыгодніцкім жанрам. Рыхтуючы байку да ўключэння ў двухтомнае выданне Збору твораў (1960), Янка Маўр значна дапрацаваў яе: выкінуў малавыразныя эпізоды, дапоўніў твор запаміналь-нымі гумарыстычнымі дыялогамі і сітуацыямі, паглыбіў казачны элемент, зрабіў казку больш блізкай сённяшняму чытачу. Былі ўнесены змены і ў кампазіцыю твора, замест ранейшых васьмі раздзелаў у новым выдан-ні іх стала сем. Некаторыя атрымалі новыя назвы: шосты раздзел «Пекла» цяпер называецца «Экскурсія па пекле», сёмы — «Гармідар у пекле» мае назву «Пераварот у пекле» і г. д.

У падзагалоўку да новай назвы твора — «Падарожжа ў пекла» — больш акрэслена вызначаны яго жанр — казка.

Значна скарочаны і перапрацаваны ўступная частка («Гістарычная да-ведка»), а таксама першы, другі, трэці, асабліва чацвёрты, пяты, шосты і сёмы раздзелы.

У тэксце новага варыянта антырэлігійнай казкі «Падарожжа ў пекла» ўдакладнены і зменены шматлікія лічбы і вылічэнні. I зроблена ўсё гэта з бліскучым гумарам, з трапнымі саркастычнымі заўвагамі, з удумлівай назіральнасцю разумнага і мудрага мастака-палітыка, грамадзяніна. Чыта-чы сапраўды бачаць, што рэлігійныя кнігі і вучэнні блытаныя, незразу-мелыя, «нібы пісаў іх п’яны ці непрытомны чалавек». Парадкі ж у пекле заснаваны на несправядлівых, антычалавечых прынцыпах. 3 гэтым не мо-гуць пагадзіцца піянеры Янка Гуж (ранейшае прозвішча Пук) і Юрка Пыж (ранейшае прозвішча Шыш), якія па сваёй волі з мэтай пазнання падарожнічаюць па пекле. Юныя піянеры, носьбіты справядлівасці і ак-тыўнага гуманізму, наводзяць парадак на тым свеце. У выніку ў пекле пачынаецца новае жыццё...

Янка Маўр прапануе чытачам праверыць верагоднасць прыведзенага апавядання і дае дакладны адрас пекла. Трэба ісці «спачатку проста на поўнач, потым — направа, далей — налева, затым — зноў направа, тады — зноў налева і ўрэшце яшчэ раз налева.

I праз семдзесят сем крокаў вы акурат натрапіце на той дуб, адкуль пачынаецца дарога ў пекла».

Жартаўліва-іранічная інтанацыя прыведзеных радкоў характэрна для ўсяго гэтага твора, які і сёння актуальны, бо ўсё яшчэ стаіць на парадку дня праблема антырэлігійнага выхавання. Разумеючы важнасць яе, Янка Маўр пастараўся, каб у новым выданні яго казка была больш вострай, дзейснай, баявітай.

Бібліяграфія выданняў байкі «Пекла» і казкі «Падарожжа ў пекла»:

Пекла. Байка. Мінск. Белдзяржвыд, 1929.

Падарожжа ў пекла. Казка. Збор твораў у двух тамах. Том другі. Дзяржаўнае выдавецтва БССР. Мінск, 1960.

Апавяданні, змешчаныя ў чацвёртым томе, друкаваліся ў розных пе-рыядычных выданнях. Некаторыя з іх — «Спартак», «Падарожжа ад школы да дому», «Чужаземец», напісаны яшчэ да вайны, іншыя— «Багіра», «На парозе будучыні» — у пасляваенны час. Усе яны прадстаўляюць не-сумненную цікавасць, бо пашыраюць наша ўяўленне аб таленце Янкі Маўра, дапамагаюць зразумець эстэтычную праграму пісьменніка, яго патрабаванні да дзіцячай кнігі. Сярод гэтых патрабаванняў адно з важ-нейшых — актуальнасць тэматыкі. Янка Маўр умеў знайсці такія тэмы, болыпасць з якіх і зараз застаюцца надзённымі. Пісьменнік спалучае ў апавяданнях змястоўнасць з майстэрскай падачай матэрыялу, імкнепда ўплываць на ўяўленне чытачоў, на ход іх думак, на фарміраванне іх све-тапогляду.

Мне ўсё падабалася ў гэтай кнізе. Цікава напісана пра паўстанне і пра прыроду»,— піша вучань 6-га класа Коля Сушко.

Раман «Амок» упершыню выйшаў з друку ў 1930 годзе, другое выдан-не датуецца 1933 годам, трэцяе — 1937, чацвёртае — 1950. Раман увай-шоў у двухтомнае выданне Збору твораў Янкі Маўра: Мінск, Дзяржвыд БССР, 1960. Ён выдадзены таксама на рускай мове: Минск, Госиздат БССР, 1962; на ўкраінскай: Харкаў-Адэса, «Молодий білшповик», 1932; Кіеў, «Молодь», 1958, а таксама на польскай і англійскай мовах.

Уключаныя ў другі том апавяданні Янкі Маўра адносяцда да цыклу твораў аб іншых краінах. Напісаны яны ў розны час: «Слёзы Тубі», «Нез-вычайная прынада», «Лацароні», «У цясніне», «Бунт звяроў» — у 20-я гады, «Цётка Эмілія» і «Апошні вылет» — пасля Вялікай Айчыннай вайны.

Апавяданні Янкі Маўра, уключаныя ў другі том чатырохтомнага Збору твораў, змешчаны ў наступных кнігах пісьменніка:

Слёзы Тубі. Апавяданні. Мінск, Белдзяржвыдат, 1930.

Слёзы Тубі. Незвычайная прынада. У цясніне. Лацароні. Звяры на караблі.

Слёзы Тубі. Апавяданні. Выд. 2-е. Мінск, Дзяржвыдат БССР, 1935.

Слёзы Тубі. Апавяданні. Выд. 3-е. Мінск, Дзяржвыдат БССР, 1938.

Вакол свету. Зборнік твораў. Мінск, Дзяржвыдат БССР, 1947.

Слёзы Тубі. Незвычайная прынада. У цясніне. Лапароні. Звяры на караблі.

Апавяданні. Мінск, Дзяржвыд БССР, 1951.

Слёзы Тубі. Незвычайная прынада. Лацароні. У цясніне. Звяры на караблі.

Выбраныя творы. Аповесці, апавяданні. Мінск, Дзяржвыд БССР,

1952.

Слёзы Тубі. Незвычайная прынада. Звяры на караблі. Лацароні.

Аповесці і апавяданні. Мінск, Вучпедвыд БССР, 1954.

Слёзы Тубі. Незвычайная прынада. У цясніне. Звяры на караблі. Цётка Эмілія.

Збор твораў у 2-х тамах. Мінск, Дзяржвыд БССР, 1960. Том I.

Слёзы Тубі. Незвычайная прынада. У цясніне. Лацароні. Бунт звяроў. Цётка Эмілія. Апошні вылет.

Апавяданні і аповесці. Мінск, «Народная асвета», 1969.

Слёзы Тубі. Незвычайная прынада. Лацароні. Бунт звяроў.

У перакладзе на рускую мову апавяданні выйшлі ў зборніках:

За тридевять земель. Повести и рассказы. Минск, Госиздат БССР,

1957.

Лаццарони. Звери на корабле. Необыкновенная приманка. Слёзы Туби.

Избранное. Повести и рассказы. М., «Советский писатель», 1958.

Слёзы Туби. Необыкновенная приманка. Лаццарони. Синьора Эмилия.

М. Б. Яфімава, кандыдат філалагічных навук,

Збор твораў у чатырох тамах / Мастак Н. Рыжиков. – Минск: Мастацкая літаратура, 1975-1976.

:::

Беларускую дзіцячую літаратуру прадставіў Янка

Маўр аповесцямі «Палескія рабінзоны»

(пер. Ван Вэнь, выд. «Шаонянь эртун чубаньшэ», 1956) і «ТВТ» (выд. «Шаонянь эртун чубаньшэ», 1957 год, імя перакладчыка

не пазначана) — см. файл

Іван Федорович, Іва́н Фéдоров, Іван Феодорович, Друкар (близько 1510, Велике князівство Литовське — 5 (15) грудня 1583, Львів) — діяч східнослов'янської культури, один із перших східнослов'янських друкарів, а також гравер, інженер, ливарник.

Місце його народження невідомо, але, виходячи з геральдичного трактування друкованого знака Федорова, деякі вчені вважають, що він походить з дрібної західнобілоруської або полісько-підляської шляхти, підписувався родовим гербом Рогоза «Шранява»[4]. Існує гіпотеза про народження Івана Федорова на території сучасного Вілейського району[5].

З квітня 1563 по березень 1564 разом із Петром Мстиславцем працював над підготовкою тексту, литтям шрифту та виготовленням гравюр для видання «Апостола».

https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%86%D0%B...

2. Алесь Мінскі. Янка Маўр: бацька беларускай дзіцячай літаратуры

Серия "100 выдатных дзеячоў Беларусі"   Год издания: 2015

Издательство: Харвест

Формат: 70х90/32 (107х165 мм, карманный)

Количество страниц: 64

Тип обложки: Мягкая обложка

ISBN: 978-985-18-3787-4

3. Беларуская дзіцячая літаратура: хрэстаматыя: вучэбны дапаможнік для студэнтаў педагагічных спецыяльнасцей вышэйшых навучальных устаноў / [аўтар-складальнік М. Ф. Шаўлоўская]

Вид документа: Книги

Опубликовано: Мінск : Юнипресс, 2006

Физические характеристики: 687 с. ; 21 см.

ISBN: 985-507-062-3

3100 экз.

Янка Маўр (біяграфія) с. 423-424

Чалавек ідзе (урывак) 424-430

Слёзы Тубі 430-435

ТВТ (урывак) 435439

Максімка 439-448

Шчасце 448-459

4. Переводы , сделанные Янкой Мавром:

5. Гісторыя кінамастацтва Беларусі. Энцыклапедыя. У 4 тамах

А. В. Красінскі

Тип (бумажная книга)

Язык белорусский

Издательство Беларуская навука

Год издания 2001

Переплёт твёрдый

Т. 1: 1924 — 1959 / склад. А. В. Красінскі. — 2001. — 277 с.: ил. — Указ.: с. 267—275. — ISBN 985-08-0464-5

с. 66, 67, 214, 253 к/ф "Палескія рабінзоны". 1935. сц. Я. Маўра

6. Все белорусские фильмы . Том 1, Игровое кино, 1926-1970: каталог-справочник / АН Беларуси, Ин-т искусствоведения, этнографии и фольклора; [Автор. -сост. Игорь Авдеев, Лариса Зайцева] = Все белорусские фильмы. Том 1, Художественные фильмы, 1926-1970: каталог

Автор (ы):

Авдеев Игорь Олегович . Научный редактор

Зайцева, Лариса Николаевна . Научный редактор

Інстытут мастацтвазнаўства, этнаграфии и фальклору iмя К.Крапiвы (Белоруссия) . автор

1996

русский

Беларусь

Издатель (и):

Минск: Беларуская навука , 1996

Описание:

1 том (238 стр.): Илл. ; 30 см

ISBN: 985-080023-2

к/ф "Полесские робинзоны" . 1935. с. 73-75

ПОЛЕССКИЕ РОБИНЗОНЫ (ПАЛЕСК1Я РАБ1НЗОНЫ) (ROBINSONS FROM THE POLESYE) нем., ч/б, 6 ч., 1800 м (вар. 1934 г. — 1574 м, вар. 1938 г. — 1584 м), в/э 22.11.1935 г.

Сц. Я.Мавр; реж. Иосиф Бахар, Леонид Молчанов; оп. С. Иванов; худ. В.Покровский. В ролях: А. Слесаренко (Мирон), Ю.Кучаев (Виктор).

Фильм сохранился без 5-й и 6-й частей.

Детский приключенческий фильм.

Экранизация одноименной повести белорусского писателя Янки Мавра (1930).

Два друга — “неутомимый химик” Виктор и “неустрашимый натуралист” Мирон —во время весен¬него половодья на Полесье отправляются на лодке за экспонатами для школьного уголка живой природы. Мальчики увлекаются ловлей ужа, лодка переворачивается. Они оказываются в воде, а лодку уносит течением. Виктор и Мирон выбираются на берег и обнаруживают, что они на затерянном среди глухих болот островке. “Полесские робинзоны” находят кострище и таинственные следы, видят непонятно почему падающие деревья. Ночью впечат¬лительному Виктору снится фантастический сон- превращение. Пользуясь знаниями, почерпнутыми из любимых книг, они разжигают костер, строят шалаш, пытаются сачком ловить рыбу, пилят проволокой (по- американски) деревья, чтобы сделать плот. Едой мальчи¬кам служит заяц, которого ударила сова. Не забыв про свою главную цель, они вслед за ужом ловят черепаху. Кроме того, они выкуривают из дупла пчел и достают мед. Появляется медведь. Виктор бросает химический пакет. Испугавшись взрыва, медведь убегает. Ребята продолжают строить плот. Вновь появляется медведь. Спасаясь от него, Мирон проваливается в болото. Виктор вытаскивает его. На остров приплывает лесник. Мальчики находят оставленный им мешок с зерном, делают муку и пекут лепешки. У них возникает вопрос, кто мог спрятать зер¬но — не кулак ли? Столкнувшись с лесником, Виктор и Мирон отбирают у него ружье и пытаются арестовать как “подозрительный элемент”. Завязывается борьба. Опять появляется медведь. Лесник защищает ребят. Выясняется, что зерно он привез, чтобы подкармливать зверей, что медведь ручной, а на острове живет потому, что пугал колхозных лошадей. На своей лодке лесник увозит Виктора и Мирона с их трофеями — ужом и черепахой — на “большую землю”.

“Комедийные приемы очень увлекательны и делают восприятие фильмы более ярким... Интересен вообще материал сам по себе, режиссером и оператором неплохо показаны отдельные эпизоды фильмы, но они не увязаны крепкой сюжетной линией, которая часто обрывается и теряется во второстепенном. Много внимания... уделено... “проходным” сиенам, которые отвлекают внимание... от главного” (РБ. 1934. № 1—3. С. 5—6).

“До сих пор детским фильм назывался сплошь и рядом такой, у которого содержание взрослой картины было обнажено до откровенной схемы с наперед готовой моралью. Непринужденный и яркий показ природы, растений, животных, смелая фантазия и стремительные приключения ждали детей где угодно — в книге, в театре, по радио, — но не в кино... Фильм молодых режиссеров... полон недочетов, обычных для первого произведения. Но фильм этот ломает надоевшую “детскую традицию” и, хотя в нем мало Полесья и еще меньше робинзонады, он воспринимается ребятами с восторгом именно потому, что вместо ярлычков он оперирует живыми явлениями... Природа показана разнообразно и интересно. В особенности хорош сон. Мечта мальчика увидеть себя таким маленьким, чтоб каждая травинка казалась бревном, осуществляется во сне. И растения, и животные предстают перед зрителями в бесконечно увеличенном виде. Мальчик ходит под грибом, как под дубом. Лягушка предстает... увеликаненным крокодилом. Но увлекшись показом природы и проявив при этом и свежесть и непринужденность, режиссеры забыли своих героев... У ребят в зале совершенно естественно возникает куча вопросов: кто же эти ребята на экране? Как они попали на остров9.. Приключения наворачиваются сами по себе, и активность ребят никак не направляет события. Герой — страдательный, а не формирующийся элемент в том, что происходит... Это снижает ценность фильма, но никак не снижает его значения — первого в детском кино, оперирующего живой природой, пытающегося разговаривать с детьми свободно, изобретательно, весело, с учетом их возраста, но без сюсюкания и пренебрежительных скидок на возраст” (Оттен Н. Без скидок // Веч. Москва. 26.X. 1934).

“Нужно было много уменья и живой выдумки, чтобы на этой простенькой канве дать полнометражный, веселящий, увлекательный фильм... Картина в высшей степени динамична. Каждый эпизод сам по себе захватывает. Сменяются эпизоды быстро и между ними существует крепкая логическая связь... Животных в фильме показано много... Для ребят это очень интересно и поучительно. Требовательные судьи скажут: где же познавательная ценность фильма? Животные показаны, но почему о них ничего не рассказано. Чему же учит фильм?.. Но так ли уж обязательно для каждого детского фильма чему-нибудь учить? Мы не требуем ведь этого от фильма для “взрослых”. Важно, чтобы дети получали здоровые эмоции, и фильм... эти функции выполняет. Фильм показывает детскую самодеятельность, активное отношение к препятствиям и преодоление их. Давая мало сведений о животных, он хорошо показывает их, возбуждает любопытство к ним. А любопытство — первая ступень к знанию. Полный хорошего юмора, фильм возбуждает здоровый смех, развивает жизнерадостность, любовь к природе и жажду исследования ее” (Палей А. “Полесские робинзоиы ” // Кино. 22.XII. 1934).

“Это первая настоящая белорусская картина для детей, ибо “Печать времени” была очень плохой картиной... [Здесь] есть выдумка, операторская и режиссерская изобрета¬тельность, она занятна не только для детей, но и для взрослых” (Динамов С. Тематика киноискусства советской Белоруссии // Кино. 16.111.1935).

“Неприятие в произведении искусства острой фабулы, характерное для начала 30-х годов, имело печальные последствия... Приключенческие фильмы в подобных случаях оказывались особенно уязвимыми. Герои их были таковыми лишь по сюжетной принадлежности, но не по сути своей. Если в 20-е годы герои фильмов “Красные дьяволята ” или “Дети бури ” противостояли авантюристу и преступнику... то в первой половине 30-х годов в приключенческих картинах такт героев не существовало. Жанр этот перестал, таким образом, выполнять свою важнейшую задачу — пропагандировать средствами кинематографа социалистическую романтику, воспитывать благородные чувства... Более того, появился детский “антиприключенческий” цикл фильмов, в которых делалась попытка (конечно, безнадежная) осмеять фантазию, романтику, опорочить стремление к героике и приключениям... Чаще всего героями этих фильмов были подростки, увлеченные наиболее популярной в то время зарубежной литературой — произведениями Жюля Верна, Даниэля Дефо, Фенимора Купера, Джека Лондона. Таким образом, под удар попадало все то, что вполне закономерно привлекало к себе внимание и интерес детей... [Полесским робинзонам] кажется, что с ними происходят таинственные приключения. Однако... все объясняется самым будничным образом и всякий конфликт снимается. Деревья, которые “сами спиливаются ”, оказывается, были подгрызены бобрами, “заколдованный” дикий медведь был дрессированным, классовый враг, прячущий в лесу зерно, оказывался добродушным хозяином медведя — лесником. Фильм довольно назойливо доказывал, что приключений на свете вообще “не бывает ”. Беда не в том, что все таинственные происшествия имели самое будничное объяснение, а в том, что идейный посыл фильма был ненужным, фальшивым” (СПФ. С. 68—69).

“Сюжет первоисточника... претерпел значительные изменения. Если в повести наряду с приключениями юных героев, связанными с их жизнью среди полесских болот, большое место отведено борьбе подростков с диверсантами, то в сценарии все внимание сосредоточено на трудностях, с которыми пришлось столкнуться оказавшимся без крова и пищи ребятам. Изменен в картине и возраст персонажей. Не учащиеся техникума, а школьники стали [ее] героями... Фильм создавался в расчете... главным образом на учеников младшего и среднего возраста... Своеобразие этого фильма... состояло в том, что приключения детей в нем удачно сочетаются с познавательной стороной, с живым увлекательным рассказом о тайнах природы... Кинокартина... прививала детям любовь к прекрасному, воспевала красоту родного края... [Она] принадлежит к тому типу картин, в которых изобразительная трактовка является одним из решающих факторов удачи или неудачи произведения... С.Иванов очень верно и точно понял замысел произведения: он сумел запечатлеть на пленку приключения полесских робинзонов с тем пристальным вниманием, с той любовью к окружающему, с какой должны были воспринимать его маленькие путешественники. Глаза оператора... стали глазами ребят, которых очаровала и захватила неброская, неяркая, но удивительно богатая и по-своему красочная природа края, где они родились и делают свои первые шаги по жизни” (ИБК. Т. 1. С. 175—177).

Библиография: Некрашевич Л. Путь белорусской кинематографии //Сов. кино. 1934. № 11—12. С. 99; РБ. 1934. № 11—12. С. 2—3; РБ. 1938. № 3. С. 18; Гулак В. Встреча с “Полесскими робинзонами” // СБ. 18.1.1968; ИСК. Т. 2. С. 409; СПД. С. 123—124; Ліпень Ф. Першы, адрасаваны дзецям // ЛіМ. 23.VIII. 1985; Слесарэнка А. Як я быў “палескім рабінзонам” // ЛіМ. 19.XII. 1986.

ИБК — История белорусского кино. т. 1. Мн. 1969; РБ — журнал "Репертуарный бюллетень по кино" (с 1936 — Репертуарный бюллетень); СБ- газета "Советская Белоруссия"; ИСК — История советского кино. т. 2 — М. 1973; СПД — Смаль В. Сквозь призму десятилетий. Мн. 1980; ЛіМ — газэта "Літаратура і мастацтва"

7. Э. Гурэвіч. Янка Маўр: Нарыс жыцця і творчасці. – 2-е выд., дапрац. изд. – Мінск: Беларуская навука, 2004. – 152 с. 2 000 экз. (о) ISBN 985-08-0606-0

Аповесць "Шлях з цемры" , Першая частка напісана у 1920 г., другая-1956 г., трэцяя — 1957 г. Першая частка выйшла асобным выданням у 1948 г., другая (разам з першай) у 1960 г. (збор твораў у 2х тт.), цалкам — у 1975 г. (збор твораў у 4х тт.). На рускай мове усе 3 часткі — 1958 г. (Избранное).

Я. Маўр. Жартам і сур"ёзна. Маладосць. 1970,№11,с.135.137

Я. Маўр. Сорак гадоў назад. Беларусь. 1946.№10

Я. Маўр. Як я пазнаёміўся з Якубам Коласам. Бярозка. 1952. №1

Я. Маўр. Дзве праўды: Апавяданне // Беларусь (Мінск), 1945, №11-12 – с.44

Я. Маўр. "Два капітаны" ў Рускім драматычным тэатры. Звязда. 1952. 18 студзеня

Давідовіч С. Янка Маўр. Звязда. 1936. 9 студзеня

Пшыркоў Ю. Заснавальнік беларускай прыгодніцкай аповесці. Полымя. 1958. №5. с. 154

Дораг Я. Сын вады. Полымя. 1928 №8 с. 165

Селіванава В. Некалькі заўваг пра дзіцячую літаратуру. Полымя. 1933. №5. с. 155