Асобным выданнем аповесць «Чалавек ідзе» выйшла ў 1927 годзе. Другое яе выданне, значна дапрацаванае, датуецца 1933 годам. Гэты твор уключаны ў наступныя кнігі пісьменніка: Вакол свету. Зборнік твораў. Мінск, Дзяржвыд БССР, 1947; Выбраныя творы. Аповесці, апавяданні. Мінск, Дзяржвыд БССР, 1952; Аповесці і апавяданні. Мінск, Вучпедвыд БССР, 1954; Збор твораў у 2-х тамах. Мінск, Дзяржвыд БССР, 1960.
Аповесць выдадзена і ў перакладзе на рускую мову: «Избранное». Повести и рассказы. Авторизованный перевод с белорусского Б. Яковлева. М., «Советский писатель», 1958; «Человек идёт». Повести. Авторизованный перевод с белорусского. Л., Детгиз, 1960.
Аповесць «У краіне райскай птушкі» выйшла асобным выданнем у 1928 годзе.
У 1932 г. выйшла другое выданне, у 1933 — трэцяе, у 1946 — чацвёртае. «У краіне райскай птушкі» — увайшла таксама ў зборнікі твораў пісь-менніка: Вакол свету. Мінск, Дзяржвыд БССР, 1947; Збор твораў у 2-х та-мах. Мінск, Дзяржвыд БССР, 1960; Апавяданні і аповесць. Мінск, выда-вецтва «Народная асвета», 1969; у перакладзе на рускую мову аповесць уключана ў зборнікі: «За тридевять земель». Повести и рассказы. Авторизованный перевод с белорусского. Минск, Госиздат БССР, 1957; «Человек идет». Повести. Авторизованный перевод с белорусского. Л., Дет-гиз, 1960.
Калі ў Янкі Маўра аднойчы спыталіся, які з напісаных ім твораў найбольш дарагі яму, ён, падумаўшы, адказаў: «Відаць, «Сын вады».
Гэтая аповесць сапраўды адзначана надзвычай высокім узлётам фан-тазіі і мастацкага мыслення. Ёй уласцівы пранікнёны лірызм, бо аўтар у гэтым творы ўсебакова раскрывав духоўны свет сына вады Манга, з пачуццём шчырага суперажывання расказвае аб яго марах, радасцях і расчараваннях. Аповесць «Сын вады» мае некалькі незвычайную прад-гісторыю.
У аповесці «Сын вады» шмат прыгод, складаных драматычных сітуа-цый. Як і аповесць «У краіне райскай птушкі», так і «Сын вады» — узба-гацілі савецкую дзіцячую прыгодніцкую літаратуру.
Аповесць «Сын вады» выдадзена ў 1928 годзе першым выданнем, у 1932 — другім, у 1938 — трэцім. Яна ўвайшла таксама ў кнігі: «Вакол свету». Зборнік твораў. Мінск, Дзяржвыдат БССР, 1947; Збор твораў у 2-х тамах. Мінск, Дзяржвыдат БССР, 1960; у перакладзе на рускую мову ўключана ў зборнікі: «За тридевять земель». Повести и рассказы. Авторизованный перевод с белорусского. Минск, Госиздат БССР, 1957; Повести. Авторизованный перевод с белорусского. Л., Детгиз, 1960.
«Шлях з цемры» — аўтабіяграфічная аповесць Янкі Маўра, кожная з трох яе частак адпавядае тром важным перыядам жыдця пісьменніка: гады дзяцінства, вучоба ў рамесным вучылішчы, навучанне ў настаўніц-кай семінарыі.
Выкарыстаўшы шырока ў гэтым творы аўтабіяграфічны матэрыял, Янка Маўр не даў аднак паслядоўнага і падрабязнага вытлумачэння кож-нага факта. Ён расказаў толькі аб падзеях і эпізодах, якія найбольш запомніліся яму і адыгралі вызначальную ролю ў фарміраванні яго харак-тару і поглядаў. Пэўная фрагментарнасць сюжэта аповесці «Шлях з цемры» была адзначана самім аўтарам, які ў рускім выданні змясціў да гэ-тага твора падзагаловак — «Главы ўспамінаў».
Першая частка аповесці «Шлях з цемры» выйшла ў 1948 годзе, другая разам з першай была ўключана ў двухтомнае выданне Збору твораў Янкі Маўра (1960), трохі раней — у 1958 годзе — усе тры часткі аповесп; былі выдадзены на рускай мове Ч На беларускай мове трэцяя частка апо-весці «Шлях з цемры» друкуецца ўпершыню. Два апошнія раздзелы гэтай часткі — «У мяшчанскай сям’і», «Тайны сход у лазні» наогул яшчэ не публікаваліся.
1 Янка Мавр. Избранное. Советский писатель. Москва, 1958.
Аўтабіяграфічная аповесць Янкі Маўра засталася незакончанай. Пісь-меннік пачаў працаваць над чацвёртай часткай, у якой хацеў расказаць пра Лютаўскую рэвалюцыю і незабыўныя падзеі Кастрычніка. Аднак гэтай задумы ён не паспеў здзейсніць — была напісана толькі першая старонка новай кнігі.
Я дазволю сабе прывесці яе тут цалкам.
«У лютым 1904 года ў нашим мястэчку пайшлі чуткі, што японцы пачалі з намі вайну. Некалькі дзён мы нічога пэўнага не ведалі, паку ль не прыйшлі сталічныя газеты. Першае ўражанне было — надзвычайнае здзіўленне і абурэнне вераломным нападам без аб’явы вайны. Валасны пісар Індрык грымеў сваім басам:
— Тэта ж нечуваная рэч! Адразу відаць, што мы маем справу з дзіку-намі. Яшчэ тысячу гадоў назад Святаслаў папярэджваў: «іду на вы», а гэтыя япошкі адважыліся на такую подласцъ і на наго? На нашу вялікую Расійскую імперыю. Ды мы іх шапкамі закідаем.
А настаўнік Сямён Сямёнавіч задаволена паціраў рукі і зларадна па-смейваўся:
— Тым лепей, тым лепей! Калі яньі самі захацелі загінуць, мы ім дапаможам. Але зразумець гэтага ніяк нельга. Куды яны лезуць? Ці зна-ёмы яны з сучаснай тэхнікай? Мы іх праз некалькі месяцаў у парашок сатром.
Мне таксама было ясна, што мы сатром іх у парашок у гэтым жа го-дзе, і я вельмі баяўся, што не паспею прыняць удзел у такой цікавай справе.
Газеты нашы казалі тое самае, падлічвалі, колькі ў нас будзе войск, гарматаў, караблёў, апісвалі, якія нашы. сілы, як яны ўзброены. У далей-шым мы з цікавасцю сачылі, калі, адкулъ і які полк, дывізія, корпус ад-праўляліся на Далёкі Усход і калі яны туды прыбудуцъ. А калі пазней ад-праўлялася туды. эскадра адмірала Ражэственскага, мы напружана сачылі за яе рухам вакол Еўропы, Афрыкі, Азіі, на картах адзначалі, дзе яна знаходзіцца ў дадзены момант, якім шляхам яна пойдзе далей, калі і ў якім месцы. яе можна чакаць.»
Аповесць «Шлях з цемры» атрымала наступныя выданні:
Шлях з цемры (Аўтабіяграфічная аповесць). Мінск, Дзяржвыд БССР, 1948.
Збор твораў у двух тамах. Мінск, Дзяржвыд БССР, 1960.
На рускай мове
Избранное. Повести и рассказы. М., «Советский писатель», 1958.
Путь из тьмы (Воспоминания детства). Издательство «Мастацкая літа ратура», Минск, 1972.
.Уключаныя ў трэці том апавяданні Янкі Маўра напісаны ў розны час. Яшчэ ў 30-я гады друкаваліся «Бярозавы конь», «Сям’я». «Шчасце» ўпершыню было апублікавана ў 1945 годзе ў газеце «Літаратура і мастацт-ва». Астатнія — «Падарожжа вакол дома», «Васька Жукаў», «Запіска», «Драўляная лыжка», «Завошта», «Максімка» і інш. напісаны таксама пасля Вялікай Айчыннай вайны.
Тэматыка названых апавяданняў разнастайная, але ў кожным з іх выявілася тонкае разумение пісьменнікам асаблівасцей дзіцячай псіхало-гіі, таямніц душы малых, адметныя якасці іх успрымання. Некаторыя апавяданні — «Бярозавы конь», «Падарожжа вакол дома», «Шчасце», «Максімка» па жанры можна аднесці да псіхалагічных навел.
Чытаючы творы Янкі Маўра, міжволі прыгадваеш словы В. Р. Бялін-скага, які пісаў, што для таго каб стаць дзіцячым пісьменнікам, неаб-ходна шмат умоў: патрэбна душа шырокая, лкЛячая, лагодная, спакой-ная, па-дзіцячаму няхітрая, розум узвышаны, адукаваны... і не толькі жывое ўяўленне, але жывая паэтычная фантазія, здольнасць паказаць усё ў натхнёных, вясёлкавых вобразах. Толькі дзякуючы адзначаным яка-сцям, якія былі ўласцівы Янку Маўру як мастаку і чалавеку, змог ён так пранікнёна адлюстраваць тэму дзяцінства. У апавяданнях, што былі напі-саны ім у 30—50-я гады, Янка Маўр як бы працягнуў размову аб перавазе сацыялістычнага ладу над капіталістычным, якую пачаў яшчэ ў 20-я гады. Расказваючы пра шчаслівае маленства дзятвы савецкай краіны («Бярозавы конь», «Падарожжа вакол дома», «Шчасце» і інш.), пісьменнік прыму-шае прыгадаць поўныя драматызму апавяданні аб жыцці дзяцей пры капіталізме («Слёзы Тубі», «Лацароні», «Незвычайная прынада», лёс ма-ленькіх пакутнікаў з аповесці «Шлях з цемры» і інш.). Ён разумев, як важна, каб дзеці сэрцам адчулі гэтыя кантрасты, зразумелі іх сутнасць і прычыны. Супастаўленне сучаснага і мінулага ляжыць у аснове апавя-дання «Сям’я». Вельмі своеасабліва такі кантраст створаны ў апавяданні «Васька Жукаў». Сюжэт гэтага твора займальны,— цікава ўжо тое, што герой апавядання Янкі Маўра Васька Жукаў — унук чэхаўскага Ванькі Жукава. Ён піша ліст Ваньку Жукаву, свайму дзядулю, цяпер паважанаму ўсімі калгаснаму вартаўніку Івану Сцяпанавічу. «...А ўчора ў нас была самадзейнасць. Я на сцэне танцаваў крыжачок. Але я хачу перайсці ў ар-кестр...» Янка Маўр захаваў стыль, характэрныя моўныя сродкі, сінтак-січную будову сказаў навелы Чэхава, і чытачы адначасова як бы бачадь два лёсы: шчаслівага савецкага падлетка, вучня рамеснага вучылішча і пакутніка Ванькі Жукава: «А вчерась мне была выволочка. Хозяин выволок меня за волосья на двор и отчесал шпандырем за то, что я кача.-ихнего ребенка в люльке и по нечаянности заснул...»
Таленавіты дзіцячы пісьменнік лёгка знаходзіць удзячныя сюжэты. Ён разумев, што звычайная, на думку дарослага чалавека, падзея ці з’ява вабіць дзяцей загадкавасцю, значнасцю, абуджае безліч пытанняў. Тале-навіта перададзены кожны рух душы маленькай Ірачкі ў апавяданк: «Падарожжа вакол дома». Янка Маўр незабыўна расказвае пра сустрэчы дзяўчынкі з пеўнем, курамі, верабейкамі. Усё гэта для Ірачкі — сапраўднае дзіва, хвалюючае адкрыццё. Малую здзіўляе нават саломінка: «гладкая, круглая, а ў сярэдзіне дзірачка». Паспрабавала дзяўчынка саломінкай ка-лупадь зямлю, а тая зламалася...
Расказваючы аб прыгодах Ірачкі, Янка Маўр як бы па-новаму адкрь:-вае дзецям свет, ён нібы паказвае ім, што побач многа незаўважанага. захапляючага.
Сонцам і светам поўніцца апавяданне «Шчасце». Як і «Падарожжа вакол дома», яно вырасла з канкрэтнай жыццёвай сітуацыі: пісьменнік
сапраўды ў адзін з пагодных летніх дзён сустрэўся з хлопчыкам, на га-лэве якога была новая шапка...
Гэтае, на першы погляд нічым не прыкметнае здарэнне, у апавяданні «Шчасце» апаэтызавана. Любоў да дзяцей, веданне асаблівасцей іх паво-дзін, цудоўны талент мастака дапамаглі Янку Маўру стварыць запамі-нальны псіхалагічны эцюд, у якім па-мастацку суаднесены свет дарослых і дзядей.
Той жа сапраўднай шчырасцю інтанацый вызначаецца і апавяданне «Бярозавы конь». У ім пісьменнік бліскуча паказвае бязмежную сілу дзіцячай фантазіі, якая можа ператварыць невялікую лужыну ў мора, зараснікі аеру — у дзікія джунглі, звычайны зэдлік — у магутны кара-бель... Шасцігадовы Толя з апавядання «Бярозавы конь» уяўляе бярозавы кіёчак імклівым баявым канём. Да свайго бярозавага сябра ён адносіц-ца як да жывой істоты: песціць, беражэ, называв ласкавымі словамі. На гэтым кані хлопчык у думках адпраўляецца ў далёкае падарожжа, «здзяй-сняе» гераічны подзвіг. Апавяданне прасякнута добразычлівым гумарам, пісьменнік міжволі любуецца сваім героем на бярозавым кані. Але Янка Маўр не проста стварае ідылічную замалёўку, ён глыбей углядаецца ў па-водзіны хлопчыка і адзначае вельмі трапна, што савецкія дзеці надзвычай рана пачынаюць адчуваць сябе грамадзянамі, з малых год мараць аб подзвігу ў імя Радзімы. Шасцігадовы Толя, які памылкова прыняў ваен-ныя манеўры за сапраўдную вайну, не разгубіўся, хітра падмануў «вора-га». Так ужо ў даваенны час Янка Маў]э узняў тэму патрыятычнай адда-насці маладога пакалення савецкай краіны. У творах аб Вялікай Айчын-най вайне гэтая тэма прагучала як услаўленне самаадданага подзвігу юных герояў, што разам з бацькамі баранілі родную зямлю. Такім героем з’яўляецца мужны піянер-партызан Алёша Патапчык (апавяданне «Запіс-ка»). Не раз выконваў ён складаныя даручэнні, не раз хадзіў у разведку, прымаў удзел у баях супраць фашыстаў. У крытычны момант хлопчвік узарваў апошняй гранатай сябе і паганых гітлераўцаў. Нескаронасць, ма-гутная нянавісць савецкіх людзей да ворага раскрыта ў апавяданні «Дом пры дарозе». Пісьменнік-гуманіст выкрывае звярынае аблічча фашызму (апавяданне «Завошта»).
У адным з лепшых сваіх пасляваенных апавяданняў — «Максімка» Янка Маўр расказаў аб дзецях, якіх асіраціла вайна. Савецкая дзяржава стала для іх клапатлівай маці, але кожны хлопчык і дзяўчьінка з дзіцячага дома спадзяюцца на сустрэчу з бацькамі, мараць аб ёй. Сярод выхаванцаў дзіцячага дома пісьменнік вылучае Юру, Алёшу, Сеню, Віцю, Толю, Сяро-жу і асабліва Максімку. Перажыванні гэтага хлопчыка, які прыняў чужога тату за свайго, складаюць асноўны змест апавядання. 3 хваляван-нем чакаюць развязкі чытачы, і яна прыходзіць — шчаслівая і жаданая: той самы вайсковец, чужы тата, забірае Максімку ў сваю сям’ю.
Апавяданні, якія ўвайшлі ў трэці том чатырохтомнага Збору твораў, апублікаваны ў наступных кнігах пісьменніка:
Апавяданні. Мінск, Дзяржвыд БССР, 1951.
Выбраныя творы. Аповесці, апавяданні. Мінск, Дзяржвыд БССР, 1952. Аповесці і апавяданні. Мінск, Вучпедвыд БССР, 1954.
Збор твораў у 2-х тамах. Мінск, Дзяржвыд БССР, 1960. Апавяданні і аповесць. «Народная асвета», Мінск, 1969.
На рускай мове
Повести и рассказы. Минск, Госиздат БССР, 1955.
Избранное. Повести и рассказы. М., «Советский писатель», 1958. Рассказы. М.— Л., Детгиз, 1959.
***
Палескія рабінзоны. Прыгоды двух хлапцоў у Палескіх балотах. (А~:-весць). Мінск, Белдзяржвыд БССР, 1930.
Палескія рабінзоны. Прыгоды двух хлапцоў у Палескіх балотах. (А~:-весць). Выд. 2-е. Мінск, Дзяржвыд БССР, 1934.
Палескія рабінзоны. Прыгоды двух хлапцоў у Палескіх балотах. (А~: весць). Выд. 3-е. Мінск, Дзяржвыд БССР, 1935.
Палескія рабінзоны. Прыгоды двух хлапцоў у Палескіх балотах. (Ап: весць). Выд. 4-е. Мінск, Дзяржвыд БССР, 1939.
Палескія рабінзоны. (Аповесць). Выд. 5-е. Мінск, Дзяржвыд БСС? 1946.
Палескія рабінзоны. (Апозесць). Выд. 6-е. Мінск, Вучпедвыд БСС?
1951.
Выбраныя творы. (Аповесці, апавяданні). Мінск, Дзяржвыд БСС7.
1952.
Збор твораў у двух тамах. Том другі. Дзяржаўнае выдавецтва БСС7 1960.
Палескія рабінзоны. (Аповесць). Мінск, «Народная асвета», 1968.
На рускай мове:
Повести и рассказы. Госиздат БССР, 1955.
Избранное. Повести и рассказы. М., «Советский писатель», 1958. Полесские робинзоны. Повесть. Мн., «Беларусь», 1966.
Полесские робинзоны. ТВТ. Мн., «Беларусь», 1971.
На літоўскай мове:
«Палескія рабінзоны». Вільнюс, «Вага», 1973.
На румынскай мове:
Палескія рабінзоны. Аповесць. Бухарэст, 1961.
На кітайскай мове:
Палескія рабінзоны. Аповесць. Шанхай, «Шаонянь эртун чубаньшэ»:
1956.
Янка Маўр гаварыў, што змест аповесці «ТВТ» цяжка вызначьшь -калькімі словамі. Прышыць гузік, загнуць канец цвіка, за які чапля:-: “ ; людзі, прыбраць з тратуара камень, зацыраваць панчоху, замяніць прс: ў лічыльніку і г. д.— аб такіх дробязях ідзе размова ў творы.
Але мы ведаем, што з гэтых «дробязяў» складаецца важнае 1 вел. нае паняцце — Праца!
Аповесць вытрымала наступныя выданні:
ТВТ. Або апавяданне пра тое, як маладыя героі ўзбунтаваліся супраць уціску рэчаў і збілі з панталыку дзядзьку Данілу, цётку Мар’ю, нават міліцыянера і, нарэшце, увесь свет; як яны навучыліся бачыць тое, чаго другія не бачаць, і як Цыбук здабываў ачкі. Мінск, Дзяржвыд БССР, 1934.
ТВТ. Аповесць. (Выд. 2-е). Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі. Мінск, 1938.
ТВТ. Або апавяданне пра тое, як піянеры ўзбунтаваліся супраць уціску рэчаў і здзівілі ўвесь свет, як яны навучыліся бачыць тое, чаго іншыя не бачаць, і як Цыбук здабываў ачкі. (Выд. 3-е). Мінск, Дзяржвыд БССР, 1949.
Выбраныя творы. (Аповесці, апавяданні). Мінск, Дзяржвыд БССР, 1952.
Збор твораў у двух тамах. Том другі. Дзяржаўнае выдавецтва БССР. Мінск, 1960.
На рускай мове:
ТВТ, или повесть о том, как пионеры возмутились против гнета вещей и удивили весь мир, как они научились видеть то, чего другие не видят, и как Цыбук добывал очки. Л., Детгиз, 1956.
ТВТ, или повесть о том, как пионеры возмутились против гнета вещей и удивили весь мир, как они научились видеть то, чего другие не видят, и как Цыбук добывал очки. Л., Детгиз, 1959.
Я. Мавр. ТВТ. Повесть.— Ю. Сотник. Невиданная птица. Рассказы.— Р. Погодин. Рассказы о весёлых людях и хорошей погоде. Москва, Детская литература. й964.
Полесские робинзоны.— ТВТ. Повести. Мн. «Беларусь», 1971.
Повести. (Издание для таджикских школ. С русско-таджикским слое я-рем). Душанбе, изд-во «Ирфон», 1967.
На літоўскай мове:
ТВТ. Або апавяданне пра тое, як маладыя героі ўзбунтаваліся супраць уціску рэчаў і збілі з панталыку дзядзьку Данілу, цётку Мар’ю, нават міліцыянера і, нарэшце, увесь свет; як яны навучыліся бачыць тое, чат: другія не бачаць, і як Цыбук здабываў ачкі. Мінск, Дзяржаўнае вецтва Беларусі, 1936.
На латышскай мове:
ТВТ, або аповесць пра тое, як піянеры ўзбунтаваліся супраць уціску рэчаў і здзівілі ўвесь свет, як яны навучыліся бачыць тое, чаго іншыя не бачаць, і як Цыбук здабываў ачкі. Рыга, Латдзяржвыд, 1957.
На малдаўскай мове:
ТВТ, або апавяданне пра тое, як маладыя героі ўзбунтаваліся супраць уціску рэчаў і здзівілі ўвесь свет, як яны навучыліся бачыць тое, чаго другія не бачаць, і як Цыбук здабываў ачкі. Кішынёў, «Карця молдовеняска», 1961.
На армянскай мове:
ТВТ, або апавяданне пра тое, як маладыя героі ўзбунтаваліся супраць уціску рэчаў і здзівілі нават міліцыянера і, нарэшце, увесь свет, як яны навучыліся бачыць, чаго другія не бачаць, і як Цыбук здабываў ачкі. Ерэван, Айпетрат, 1961.
Як вядома з біяграфіі Янкі Маўра,— ён быў заўзятым атэістам. У першай сваёй аповесці «Чалавек ідзе» пісьменнік разбіў ідэю боскага паходжання чалавека. Хлуслівую сутнасць рэлігіі, якая заўсёды служыць інтарэсам пануючых класаў, ён трапна высмяяў у творах аб іншых краі-нах, у аўтабіяграфічнай аповесці «Шлях з цемры». Гэтая тэма шырока пастаўлена і ў антырэлігійнай казцы «Падарожжа ў пекла».
«Падарожжа ў пекла» — новы варыянт байкі «Пекла», што выйшла асобным выданнем яшчэ ў 1929 годзе. Янка Маўр даражыў гэтым творам. «Ведаеце,— гаварыў ён аўтару каментарыяў,— байка «Пекла» хітрая. У ёй амаль без змен выкарыстана рэлігійная легенда аб замагільным жыцці чалавека. Але ў легендзе гэтай шмат недарэчнасцей, на выкрыцці іх у асноўным і пабудаваны сюжэт твора».
У байцы «Пекла» выявілася найбагацейшая фантазія пісьменніка, яго тонкі гумар, добрае валоданне прыгодніцкім жанрам. Рыхтуючы байку да ўключэння ў двухтомнае выданне Збору твораў (1960), Янка Маўр значна дапрацаваў яе: выкінуў малавыразныя эпізоды, дапоўніў твор запаміналь-нымі гумарыстычнымі дыялогамі і сітуацыямі, паглыбіў казачны элемент, зрабіў казку больш блізкай сённяшняму чытачу. Былі ўнесены змены і ў кампазіцыю твора, замест ранейшых васьмі раздзелаў у новым выдан-ні іх стала сем. Некаторыя атрымалі новыя назвы: шосты раздзел «Пекла» цяпер называецца «Экскурсія па пекле», сёмы — «Гармідар у пекле» мае назву «Пераварот у пекле» і г. д.
У падзагалоўку да новай назвы твора — «Падарожжа ў пекла» — больш акрэслена вызначаны яго жанр — казка.
Значна скарочаны і перапрацаваны ўступная частка («Гістарычная да-ведка»), а таксама першы, другі, трэці, асабліва чацвёрты, пяты, шосты і сёмы раздзелы.
У тэксце новага варыянта антырэлігійнай казкі «Падарожжа ў пекла» ўдакладнены і зменены шматлікія лічбы і вылічэнні. I зроблена ўсё гэта з бліскучым гумарам, з трапнымі саркастычнымі заўвагамі, з удумлівай назіральнасцю разумнага і мудрага мастака-палітыка, грамадзяніна. Чыта-чы сапраўды бачаць, што рэлігійныя кнігі і вучэнні блытаныя, незразу-мелыя, «нібы пісаў іх п’яны ці непрытомны чалавек». Парадкі ж у пекле заснаваны на несправядлівых, антычалавечых прынцыпах. 3 гэтым не мо-гуць пагадзіцца піянеры Янка Гуж (ранейшае прозвішча Пук) і Юрка Пыж (ранейшае прозвішча Шыш), якія па сваёй волі з мэтай пазнання падарожнічаюць па пекле. Юныя піянеры, носьбіты справядлівасці і ак-тыўнага гуманізму, наводзяць парадак на тым свеце. У выніку ў пекле пачынаецца новае жыццё...
Янка Маўр прапануе чытачам праверыць верагоднасць прыведзенага апавядання і дае дакладны адрас пекла. Трэба ісці «спачатку проста на поўнач, потым — направа, далей — налева, затым — зноў направа, тады — зноў налева і ўрэшце яшчэ раз налева.
I праз семдзесят сем крокаў вы акурат натрапіце на той дуб, адкуль пачынаецца дарога ў пекла».
Жартаўліва-іранічная інтанацыя прыведзеных радкоў характэрна для ўсяго гэтага твора, які і сёння актуальны, бо ўсё яшчэ стаіць на парадку дня праблема антырэлігійнага выхавання. Разумеючы важнасць яе, Янка Маўр пастараўся, каб у новым выданні яго казка была больш вострай, дзейснай, баявітай.
Бібліяграфія выданняў байкі «Пекла» і казкі «Падарожжа ў пекла»:
Пекла. Байка. Мінск. Белдзяржвыд, 1929.
Падарожжа ў пекла. Казка. Збор твораў у двух тамах. Том другі. Дзяржаўнае выдавецтва БССР. Мінск, 1960.
Апавяданні, змешчаныя ў чацвёртым томе, друкаваліся ў розных пе-рыядычных выданнях. Некаторыя з іх — «Спартак», «Падарожжа ад школы да дому», «Чужаземец», напісаны яшчэ да вайны, іншыя— «Багіра», «На парозе будучыні» — у пасляваенны час. Усе яны прадстаўляюць не-сумненную цікавасць, бо пашыраюць наша ўяўленне аб таленце Янкі Маўра, дапамагаюць зразумець эстэтычную праграму пісьменніка, яго патрабаванні да дзіцячай кнігі. Сярод гэтых патрабаванняў адно з важ-нейшых — актуальнасць тэматыкі. Янка Маўр умеў знайсці такія тэмы, болыпасць з якіх і зараз застаюцца надзённымі. Пісьменнік спалучае ў апавяданнях змястоўнасць з майстэрскай падачай матэрыялу, імкнепда ўплываць на ўяўленне чытачоў, на ход іх думак, на фарміраванне іх све-тапогляду.
Мне ўсё падабалася ў гэтай кнізе. Цікава напісана пра паўстанне і пра прыроду»,— піша вучань 6-га класа Коля Сушко.
Раман «Амок» упершыню выйшаў з друку ў 1930 годзе, другое выдан-не датуецца 1933 годам, трэцяе — 1937, чацвёртае — 1950. Раман увай-шоў у двухтомнае выданне Збору твораў Янкі Маўра: Мінск, Дзяржвыд БССР, 1960. Ён выдадзены таксама на рускай мове: Минск, Госиздат БССР, 1962; на ўкраінскай: Харкаў-Адэса, «Молодий білшповик», 1932; Кіеў, «Молодь», 1958, а таксама на польскай і англійскай мовах.
Уключаныя ў другі том апавяданні Янкі Маўра адносяцда да цыклу твораў аб іншых краінах. Напісаны яны ў розны час: «Слёзы Тубі», «Нез-вычайная прынада», «Лацароні», «У цясніне», «Бунт звяроў» — у 20-я гады, «Цётка Эмілія» і «Апошні вылет» — пасля Вялікай Айчыннай вайны.
Апавяданні Янкі Маўра, уключаныя ў другі том чатырохтомнага Збору твораў, змешчаны ў наступных кнігах пісьменніка:
Слёзы Тубі. Апавяданні. Мінск, Белдзяржвыдат, 1930.
Слёзы Тубі. Незвычайная прынада. У цясніне. Лацароні. Звяры на караблі.
Слёзы Тубі. Апавяданні. Выд. 2-е. Мінск, Дзяржвыдат БССР, 1935.
Слёзы Тубі. Апавяданні. Выд. 3-е. Мінск, Дзяржвыдат БССР, 1938.
Вакол свету. Зборнік твораў. Мінск, Дзяржвыдат БССР, 1947.
Слёзы Тубі. Незвычайная прынада. У цясніне. Лапароні. Звяры на караблі.
Апавяданні. Мінск, Дзяржвыд БССР, 1951.
Слёзы Тубі. Незвычайная прынада. Лацароні. У цясніне. Звяры на караблі.
Выбраныя творы. Аповесці, апавяданні. Мінск, Дзяржвыд БССР,
1952.
Слёзы Тубі. Незвычайная прынада. Звяры на караблі. Лацароні.
Аповесці і апавяданні. Мінск, Вучпедвыд БССР, 1954.
Слёзы Тубі. Незвычайная прынада. У цясніне. Звяры на караблі. Цётка Эмілія.
Збор твораў у 2-х тамах. Мінск, Дзяржвыд БССР, 1960. Том I.
Слёзы Тубі. Незвычайная прынада. У цясніне. Лацароні. Бунт звяроў. Цётка Эмілія. Апошні вылет.
Апавяданні і аповесці. Мінск, «Народная асвета», 1969.
Слёзы Тубі. Незвычайная прынада. Лацароні. Бунт звяроў.
У перакладзе на рускую мову апавяданні выйшлі ў зборніках:
За тридевять земель. Повести и рассказы. Минск, Госиздат БССР,
1957.
Лаццарони. Звери на корабле. Необыкновенная приманка. Слёзы Туби.
Избранное. Повести и рассказы. М., «Советский писатель», 1958.
Слёзы Туби. Необыкновенная приманка. Лаццарони. Синьора Эмилия.
М. Б. Яфімава, кандыдат філалагічных навук,
Збор твораў у чатырох тамах / Мастак Н. Рыжиков. – Минск: Мастацкая літаратура, 1975-1976.
:::
Беларускую дзіцячую літаратуру прадставіў Янка
Маўр аповесцямі «Палескія рабінзоны»
(пер. Ван Вэнь, выд. «Шаонянь эртун чубаньшэ», 1956) і «ТВТ» (выд. «Шаонянь эртун чубаньшэ», 1957 год, імя перакладчыка
не пазначана) — см. файл
