Хищный ум
Как писатель и драматург Виткаций основное свое внимание посвятил духовным переменам в человеке, потере им своей индивидуальности в ходе слияния с массой неразличимых одиночек, специализирующихся на все более автоматизированной и лишенной интеллекта работе. Он описывал кошмар будущего с толпищами «механизированных представителей счастливого человечества». Кошмар общества нового типа, состоящего из заблудших, чужих друг другу людей.
«Так, значит, “навязчивая идея” одиночества; гласа, вопиющего в пустыне? Нет, это констатация существующего положения вещей. Того положения, которое он не мог воспринимать без горечи и сожаления. Виткевич не был бы, однако, Виткевичем, если бы сдался. «Лучше закончить жизнь в прекрасном безумии, чем в серой, скучной банальности и маразме». Это «прекрасное безумие» ¬– это «Narkotyki/Наркотики» и «Niemyte dusze/Немытые души», последняя попытка найти общий язык с обществом, которому он так противился в молодости».
[Anna Micińska, «Na marginesie “Narkotyków” i “Niemytych dusz” « w: Stanisław Ignacy Witkiewicz, «Narkotyki. Niemyte dusze», Warszawa 1975/Анна Мициньская «На полях “Наркотиков” и “Немытых душ”», в: «Станислав Игнаций Виткевич «Наркотики. Немытые души», Варшава, 1975]
Даниель Жеру/Daniel Gerould, профессор сравнительной истории литературы и театра в Городском колледже Нью-Йорка, самый выдающийся американский знаток польского театра, в предисловии к своей книге, посвященной Виткевичу, написал: «Станислав Игнаций Виткевич был одной из самых необыкновенных и многосторонних творческих личностей в Польше первой половины XX века. Хотя при жизни Виткевич был предметом ожесточенных споров из-за своих оригинальных идей и нетипичного образа жизни, современники не увидели неизбывной ценности его произведений, и настоящее признание он получил посмертно, вначале в Польше после либерализации 1956 года, а в следующих десятилетиях -- в Европе и Америке».
«Na obcych zresztą bardzo nie licz.
U nas ciekawy jest Witkiewicz.
Umysł drapieżny. Jego książek
Nie czytać prawie obowiązek.
W ciągu najbliższych stu lat chyba
Nikt w Polsce jego dzieł nie wyda,
Aż ta formacja, co go znała,
Stanie się już niezrozumiała,
I jaka była w nim trucizna
Najlepszy spec się już nie wyzna.
Wiersz mój chce chronić od rozpaczy,
Tej właśnie, jaką miał Witkacy,
Kiedy część prawdy widząc trafnie
Sam w swoje własne wpadł zapadnie
I w owym wrześniu, pełnym żalu,
Potężną dozą weronalu
Śmierć uznał za rzecz tak zaszczytną,
Że to, co zaczął, skończył brzytwą.»
[Czesław Miłosz, «Traktat moralny» (fragment)]
«На чужаков, впрочем, особо не рассчитывай.
У нас интересен Виткевич.
Хищный ум. Его книжек не читать – почти обязанность.
В ближайшую сотню лет, наверно,
Никто в Польше его произведений не издаст,
Пока то общество, которое его знало,
Не станет уже непонятным,
И какая была в нем отрава,
Самый лучший из специалистов уже не установит.
Стих мой я хочу уберечь от отчаяния,
Того самого, которым терзался Виткаций,
Когда, зорко увидев часть правды,
Сам попал в свой капкан
И в том полном тоски сентябре
С изрядной дозой веронала
Смерть настолько счел за честь,
Что то, что начал, закончил бритвой».
[Чеслав Милош «Моральный трактат» (фрагмент, подстрочник)]
Люди чаще всего воспринимают Виткевича как алкоголика, скандалиста, наркомана и порнографа, что является далеко идущим упрощением и в принципе неправдой. Действительно, он был пытливым экспериментатором в деле испытания экстремальных переживаний, но делал это ради познания, поэтому его наркотические сеансы проходили при полном медицинском контроле. В свою очередь, столь же знаменитые «попойки» или «оргии» под шокирующими названиями скрывали литературные и философские дискуссии в узком дружеском кругу.
Начертанные на портретах таинственные символы раскрывают, какие стимуляторы принимал Виткаций перед работой, однако кроме нечастых случаев приема наркотиков означают чаще всего чай, кофе, а иногда даже воздержание от никотина и алкоголя, продолжавшееся порою несколько месяцев. Занимаясь портретной живописью, Виткевич-младший не только пополнял свой бюджет, но и содержал далекий от процветания пансион матери, а также регулярно отправлял деньги жене в Варшаву. Его устрашающие мины на фотографиях были всего лишь маской, за которой скрывался честный, справедливый и чувствительно ранимый человек.
Виткаций жил в одиночестве, потому что современники его не понимали. Нужно было пройти десятилетиям, чтобы следующие поколения оценили точность его катастрофических предвидений. Он описывал шокирующий мир будущего, который все больше и больше напоминает сегодняшний день.
Януш Р. Ковальчик, сентябрь 2013.
«Чтобы далеко не бегать», я все же выложу здесь библиографический список (в широком его понимании) произведений Виткация.
Twórczość
Sztuki teatralne[/i]
Juwenilia
«Karaluchy», 1893
«Komedie z życia rodzinnego», 1893
«Komedia pierwsza»
«Komedia druga»
«Sceny z komedii trzeciej»
«Z komedii czwartej»
«Menażeria, czyli Wybryk Słonia», 1893
«Księżniczka Magdalena, czyli Natrętny Książę», 1893
«Odważna księżniczka», 1893
«Biedny chłopiec», 1893
Dramaty
«Maciej Korbowa i Bellatrix», 1918
«Pragmatyści», 1919
«Tumor Mózgowicz», 1920
«Nowe Wyzwolenie», 1920
«Oni», 1920
«W małym dworku», 1921
«Niepodległość trójkątów», 1921
«Metafizyka dwugłowego cielęcia», 1921
«Gyubal Wahazar», czyli Na przełęczach bezsensu», 1921
«Kurka Wodna», 1921
«Bezimienne dzieło», 1921
«Mątwa, czyli Hyrkaniczny światopogląd», 1922
«Nadobnisie i koczkodany, czyli Zielona pigułka», 1922
«Jan Karol Maciej Wścieklica», 1922
«Wariat i zakonnica, czyli Nie ma złego, co by na jeszcze gorsze nie wyszło», 1923
«Szalona lokomotywa», przekład Konstanty Puzyna (z tł. francuskiego Jadwigi Strzałkowskiej), 1923
«Janulka, córka Fizdejki», 1923
«Matka», 1924
«Sonata Belzebuba, czyli Prawdziwe zdarzenie w Mordowarze», 1925
«Szewcy», 1927–1934
Ocalałe fragmenty sztuk
«Nowa homeopatia zła», wspólnie z Tadeuszem Langierem, prawdop. 1918
«Straszliwy wychowawca», 1920
«Normalny człowiek», 1924
«Persy Zwierżontkowskaja», 1924
«Wampir we flakonie, czyli Zapach welonu», 1926
«Tak zwana ludzkość w obłędzie», 1938
Powieści[/i]
«622 upadki Bunga, czyli Demoniczna kobieta», 1911
«Pożegnanie jesieni», 1927
«Nienasycenie», 1930
«Jedyne wyjście», 1932
Pisma estetyczne[/i]
«Nowe formy w malarstwie i wynikające stąd nieporozumienia», 1919
«Szkice estetyczne», 1922
«Teatr. Wstęp do teorii Czystej Formy w teatrze», 1923
Pisma filozoficzne[/i]
«Pojęcia i twierdzenia implikowane przez pojęcie Istnienia», 1935
«Zagadnienie psychofizyczne» – praca nieukończona, 1938, pierwodruk, 1978
Pisma różne[/i]
«Nikotyna, alkohol, kokaina, peyotl, morfina, eter + Appendix», 1932
«Niemyte dusze», 1936
Ekranizacje[/i]
«W starym dworku, czyli Niepodległość trójkątów», film fabularny, reż. Andrzej Kotkowski, 1984
«Tumor Witkacego», film fabularny, biograficzny, telewizyjny, reż. Grzegorz Dubowski, 1985
«Pożegnanie jesieni», film fabularny, reż. Mariusz Treliński, 1990
«Nienasycenie», film fabularny, reż. Wiktor Grodecki, 2003
Fabuły z Witkacym[/i]
«Schodami w górę, schodami w dół», film fabularny, biograficzny, na motywach powieści (pod tym samym tytułem) Michała Choromańskiego, reż. Andrzej Domalik, 1988
«Gwiazda Piołun», film fabularny, biograficzny, na motywach powieści (pod tym samym tytułem) Władysława Terleckiego, reż. Henryk Kluba, 1988
«Mistyfikacja», film fabularny, fantazja biograficzna, scen. i reż. Jacek Koprowicz, 2010
Film dokumentalny, krótkometrażowy i animowany (wybór)[/i]
«Witkacy», film dokumentalny, reż. Stanisław Kokesz, 1966
«Stanisław Ignacy Witkiewicz. Witkacy», film dokumentalny, reż. Grzegorz Dubowski, 1968
«Witkacy pod namiotem, czyli Szalona Lokomotywa w Teatrze Stu w inscenizacji Krzysztofa Jasińskiego», film dokumentalny, telewizyjny, reż. Krzysztof Miklaszewski, 1977
«Ja już bym dawno był gieroj...», film dokumentalny, reż. Tomasz Pobóg-Malinowski, 1980
«Podróż do Witkacji», film dokumentalny, reż. Zbigniew Kowalewski, 1985 «Litymbrjon», film dokumentalny, reż. Grzegorz Dubowski, 1988
«Impresje c-minor», film dokumentalny, reż. Kazimierz Konrad, 1988
«Apokalipsa Witkacego», film dokumentalny, reż. Stanisław Trzaska, 1988 «Witkacego wywoływanie duchów», film animowany, reż. Kazimierz Urbański, 1989
«Tempes d'image — Witkiewicz» [«Witkacy — firma portretowa»], film dokumentalny, Francja, reż. Jean-Pierre Krief, 1989
«Stanisław Ignacy Witkiewicz (1885-1939). Dzieło malarskie», film dokumentalny, reż. Grzegorz Dubowski, 1990
«Zdziczenie obyczajów pośmiertnych», film dokumentalny, reż. Konrad Szołajski, 1995
«Kinoteatr Witkacego», film dokumentalny, reż. Helena Kwiatkowska, 1995
«Cały pogrzeb na nic!», film dokumentalny, reż. Konrad Szołajski, 1995
« 'Demoniczne' kobiety Witkacego», film dokumentalny, reż. Natalia Koryncka-Gruz, 1995
«Ostatnia droga Witkacego», film dokumentalny, reż. Sławomir Smoczyński, 1998
«Dzieci Witkacego», cz. 1–10, serial dokumentalny, telewizyjny – o współczesnych uczniach klas maturalnych szkoły, której patronuje Witkacy, reż. Ryszard Bugajski, 2001
«In the Little Mansion» [«W małym dworku»], film wideo, prod. USA, reż. Jan Sycz, 2002
«Witkacy id», film dokumentalny, reż. Dariusz Pawelec, 2009
Teatr Telewizji[/i]
«Bzik tropikalny», widowisko telewizyjne, reż. Jerzy Grzegorzewski, 1969
«W małym dworku», widowisko telewizyjne, reż. Zygmunt Hübner, 1970
«Sonata Belzebuba», widowisko telewizyjne, reż. Stanisław Bieliński, 1970
«Nowe wyzwolenie», widowisko telewizyjne, reż. Krzysztof Wojciechowski, 1971
«Kurka Wodna», widowisko telewizyjne, reż. Tadeusz Minc, 1971
«Wariat i zakonnica», widowisko telewizyjne, reż. Bogdan Hussakowski, 1972
«Matka», widowisko telewizyjne, reż. Jerzy Jarocki, 1976
«W małym dworku», widowisko telewizyjne, reż.Ignacy Gogolewski, 1976
«Wariat i zakonnica», widowisko telewizyjne, reż. Krystian Lupa, 1977
«Oni», widowisko telewizyjne, reż. Krzysztof Rogulski, 1983
«Szewcy», widowisko telewizyjne, reż. Marcel Kochańczyk, 1985
«Szalona lokomotywa», widowisko telewizyjne, reż. Jacek Bunsch, 1988
«Listy do Niny», widowisko telewizyjne, reż. Ryszard Major, 1988
«Bezimienne dzieło», widowisko telewizyjne, reż. Jan Englert, 1988
«Jan Maciej Karol Wścieklica», widowisko telewizyjne, reż. Maciej Prus, 1990
«Gyubal Wahazar», widowisko telewizyjne, reż. Jacek Bunsch, 1993
«Kurka Wodna», widowisko telewizyjne, reż. Jan Englert, 1993
«O, beri — beri», widowisko telewizyjne, reż. Wiesław Komasa, 1994
«W małym dworku», widowisko telewizyjne, reż. Tomasz Obara, 1995
«Tak zwana ludzkość w obłędzie», widowisko telewizyjne, reż. Jerzy Grzegorzewski, 1998
«Bzik tropikalny», widowisko telewizyjne, reż. Grzegorz Horst D'Albertis [Grzegorz Jarzyna], 1999
«Sonata B», widowisko telewizyjne, reż. Andrzej Dziuk, 2002
Nagrody[/i]
Złoty Wawrzyn Polskiej Akademii Literatury, 1935
X X X X X
Ежу понятно, что в столь формалистически-декадентском и крайне упадочническом творческом наследии какого-то там малоизвестного польского писаки и криворукого мазилы (я уж боюсь напомнить даже яркий ярлык незабвенного Никиты Сергеевича) нравственно здоровый и морально устойчивый советский читатель ну совершенно не нуждался. Поэтому для него Виткевича как бы и не существовало. Лишь в 1989 году вышел первый небольшой сборничек драм Станислава Игнация Виткевича. Дальнейшую издательскую судьбу писателя в постсоветской России неплохо прослеживает В. Хорев в статье «Станислав Игнацы Виткевич на русском языке», которую можно найти здесь Список русскоязычных изданий литературных произведений Виткевича, впрочем, весьма невелик:
Виткевич С. И. Сапожники. Драмы — М., 1989
Виткевич С. И. Дюбал Вахазар и другие неевклидовы драмы -М., 1999
Виткевич С. И. Метафизика двуглавого телёнка — М., 2001
Виткевич С. И. Наркотики. Эссе. Единственный выход — М., 2003
Виткевич С. И. Ненасытимость. — М., 2004
Виткевич С. И. Безымянное деянье — М., 2006
Виткевич С. И. Прощание с осенью. — М., 2006
«И напоследок я скажу», что Сенат Польши объявил 2015 год годом сына и отца Виткевичей. В этом году исполняется (уже исполнилось) 130 лет со дня рождения Станислава Игнация и 100 лет со дня смерти его отца Станислава Виткевича.
цитировать
свернуть ветку