Сергей Глущенко:
Нашел на днях целый ряд старых негативов со съемок фильма «Подводные страниики» (Беларусьфильм) по роману А. Беляева «Подводные земледельцы». Я там работал подводным фотографом фильма.
https://photographers.ua/photo/utrenniy-s...
***
Частка I.
ЯК МАКЕДОНСКІ
ПА МАРСК1М ДНЕ
ВАНДРАВАУ
«I сказау Бог. ды збярэцца вада, якая пад
небам, у адно месца... I назвау Бог сушу зям-
лёю, а сабранне вод назвау марам! .. I ства-
рыу Бог рыбау ВЯЛ1К1Х I усялякую душу жывёлау
млекакормячых, яюх выраб'ща вада...»
(Быццё. 1:9—10; 21).
Як бачыце, дарв1н!сты, думаючы, што яны
абвергл! Б1бп1Ю, памылялюя. «... рыбау вялЫх
I усялякую душу жывёлау млекакормячых»
выра61ла вада. Вось таму ! не можам мы
жыць без вады, таму I ваб(ць яна нас неа-
дольна. Тэта адчул! яшчэ у глыбокай стара-
жытнасщ першабытныя людз1 — 1хц1афаг!, ц|
прасцей — рыбаеды, як1я жыл! на беразе
Персщскага залща у Аравл. Менавиа яны, як,
зрэшты, I ныральшчыю за пярлшам1, як1я
спускался на дно марское яшчэ у 4500—3200
гг. да нэ., могуць Л1чыцца першымг вэдала-
замг 1 у старажытным Еппце, ! у Вавшоне
падводнае плавание — зразумела, у яго
прымггыуных формах — таксама было добра
вядомае. Захавауся, напрыклад, барэльеф,
высечаны на кэмящ за 1000 год да н.э., яю
падае ас!рыйскага вожа, што ляжыць пад вадой
I дыхае паветрам са скуранога бурдзюка.
Можна прыгадаць I Арыстоцеля, яю назвау I
выключна дакладна аптсау будову т
фьз1ялопю каля 180 втдау жывёлау Эгейскага
мора. Неверагодна, кал1 ултчыць, што тэта
был1 384—322 гг. да н.э. Гэтыя ашсанн! свед-
чаць, што Арыстоцепь таксама быу някепсюм
нырэльшчыкам. М!ж жшым, ён жа паведамту
пра пагружэнне пад ваду у вадалазным звоне
Алякеандра Македонскага. Увотуле пра Ма-
кедонская
шмат легендХ »
акрамя уела
ваенных по;:
расказваецдг
ягоныя ладе:;-
вандраван*
аднойчы еги
п а л к а в : :
апусцтуся на
амаль 90
спецыяльна
ванай шюрмс •
судзтне, яку-:
прымацава- —
гом да какз
пакуль Ма»н
любавауся тд
ным нага-:
пасудзжу -I« *
водле
схаптпа з ч
р ы б I н а I.
нуушы яе
караблём
я ко га наг
прынзмс!
век) цэлу •;
Але ■
чалавека
марсюмт —г
было абуи
адно ц!ка'• 1
жаданнем
кармтцца. ага 4
енным! —
Яшчэ пр»
С|ракуза> •
Пелапане;-:-
ны, афжт-т —
нулюя па ;
да вада.-г;
разбурыць з—
якую жыхам »
да в ал I дг» ац
сватх караете
туральна, стау прыдумляць розныя кзнструк-
цьн, каб палегчыць свае ладводнае 1скаванне.
Пачаушы з самых простых прыладау — звы-
чайных трысняговых сцяблжак ц| саломю,—
ён хутка навучыуся ствараць цаг.ыя дыхапь-
ныя апараты. Цяпер цяжка сказаць, яюм| яны
был1 дакладна. Выяви гэтых прыладау заха-
вал!ся на старажытных гравюрах, малюнках
свасытаага Рыму, як, дарэчы, I Грэ-
аакспьны корпус вадалазау, яюя
«_К'^гыя карабл|. Дый далёкая на-
— згэвяие — яшчэ у першым ты-
д>чы паходам на Рым, часам ха-
::а-ау на дне азёрау, дыхаючы
ды барэльефах. 1ншы раз I не.сцям1ш: |снавал1
яны на самой справе, ц! гэта проста фантаз1я
мастака. Так, у манускрыптах Леанарда да
Вжчы можна убачыць малюнак вадалаза у
фантастычным касцюме, яю змагаецца з ней-
кай марской пачварай. Альбо ныральшчыка,
дыхапьны апарат якога складаецца з резервуара
з запасам паветра (звычайны гарбуз) I
дзвюх трубак: адна для «удыху» — выходзша
на паверхню, а другая для «выдыху» —ашла
у ваду. А вось вадалазны касцюм Школа
Фантана (1551 г.) юнавау на самой справе.
ён нагадвау пганцкае шкло ад гадзаннака, I
вадалаз паванен быу стаяць на ам, засу-
нуушы галаву у вял!ю шкляны шар. Досыць
арыпнальны праект вадалазнага скафандра
свасытаага Рыму, як, дарэчы, I Грэ-
аакспьны корпус вадалазау, яюя
«_К'^гыя карабл|. Дый далёкая на-
— згэвяие — яшчэ у першым ты-
д>чы паходам на Рым, часам ха-
::а-ау на дне азёрау, дыхаючы
ды барэльефах. 1ншы раз I не.сцям1ш: |снавал1
яны на самой справе, ц! гэта проста фантаз1я
мастака. Так, у манускрыптах Леанарда да
Вжчы можна убачыць малюнак вадалаза у
фантастычным касцюме, яю змагаецца з ней-
кай марской пачварай. Альбо ныральшчыка,
дыхапьны апарат якога складаецца з резервуара
з запасам паветра (звычайны гарбуз) I
дзвюх трубак: адна для «удыху» — выходзша
на паверхню, а другая для «выдыху» —ашла
у ваду. А вось вадалазны касцюм Школа
Фантана (1551 г.) юнавау на самой справе.
ён нагадвау пганцкае шкло ад гадзаннака, I
вадалаз паванен быу стаяць на ам, засу-
нуушы галаву у вял!ю шкляны шар. Досыць
арыпнальны праект вадалазнага скафандра
прапанавау у 1679 годзе кальянск! матэматык
I ф!31к Джаваю Альфонса Барэл1. ён герметична
аб'яднау скураны касцюм з шаломам,
яю меу выгляд шара. Адпрацаванае паветра,
праходзячы праз мегал!чную трубку, павжна
было ачышчацца при дапамозе вадзянога
ахалоджвання, а пасля 1зноу вяртацца у шалом.
Праз кожныя паугадзжы вадалаз муо!у
усплываць, каб змянщь у шаломе павет-
ра. Але Н1хто з падводн1кау чамусьц! так
I не скарыстау гэтага вынаходнщтва.
Можа, таму, што шалом-шар пры пер-
шых сантиметрах пагружэння пав1нен
быу ператварыцца у звычайную присоску.
Нягледзячы на кур'ёзнасць гэтага
скафандра, у далейшым ён стау для вы-
находтка своеасабл 1вай крынщаю на-
тхнення.
Са старажытнасщ вядомыя I падводныя
прыстасавакш кшталту будучых падводных
чоунау. Мы ужо згадвал! пра Македоискага,
ят у шкляной пасудзже спускауся на дно
марокое. Падобныя спробы узкавЫся у XVI
ст. у 1талн, дзе у горадзе Тал ед а на рацэ
Тахо адбыуся першы спуск вадалазнага
звона. Тэта быу вялЫ гаршчок са
сводовым! груз1лам1, у сярэдзже якога ся-
дзел1 два чалавека з запаленай свечкай. На
жаль, вын1кау гэтага спуску не захавалася,
але наурад ц! глыбжя пагружэння магла
быць вял1кай. А весь наш еуайчынн1к, бе-
ларуск! паустанец М1хась Чарнецк], у
пачатку XIX ст., седзячы у Петра-
паулаускай крэпасц! у Пецярбурзе, ства-
рыу адз1н з першых у свеце праектау
падводнай субмарины.
Апе падводныя чоуны — тэма ужо
1ншай вял1кай гаворкь I няхай сабе наш
пераказ эшзодау падводнае адысе1 чалавека
трех) сумбурны, бо мы не мел1 на
мэце падаць дакладка вывераную параду
пстарычных фактау, а толькё ха цел I
прывесц! некаторыя, на нашую думку,
найбольш цщавыя з IX.
ЧАСТКА II
У БЯЗВАЖКАСЦЬ
ЗА ПРЫГАЖОСЦЮ
Апрача патрзбы есць п!ць I спаць, Бог надзял!у чалавеи
пачуццём прыгожага, здольнасцю бачыць I захапляцца. I готы
{прынамф, як ! усе б|ёлап Уювсрснэта), ён- аказауся 1 вынаходлзвым
фатографам-канструктарэм. Разам з ыжынерам Шафурам Бутан рас-
працоувае першую падводную лямпу-успышку. Тэта быу шкляны сло!к
з магн1ем, наполнены юслародам. А падпальвалася усё ад батарэь Але
тыя СЛ01К1 пад вадой некапью разоу узрывалюя, што не ведьм! иа-
тхияла кансгрукгарау. У 1339 годзе, скарыстаушы выгадны заказ ад-
ной буйной ф1рмы, Бутан замов|у глыб!нныя дугавыя герметычння
лямпы I з IX дапамогаю на глыбы! 50 метрау зраб|у лершыя у псторьн
ны момант прысутючае ва ус!м, што нас
акапяе. Прычым эстэтыка падводнага свету,
гэтага царства бязважкасщ ! цшын1, ва усе
часы выкл|кала у чалавека асабл1ва
вел1зарнае захаппенне ! жадакне зафысаваць
хаця б на малюнках убачаную прыгажосць. А
праз копью часу была вынайдэена фата-
граф|я, з'явёпся падводныя фатографы I пад-
водныя фотамастаю. Ужо у 1854 годзе ня-
мецю вынаходн1к Г. Бауэр з борта лодю
«Чорны прынц» зраб!у першыя у псторы!
падводныя фатаграфн. Тэта адбылося у Кран-
штацюм порце, пад час выпрабаванняу суб-
марыны.
Друпм| на гэтым шляху был! ангепьцы
В. Томпсан I Г. Кен1ён. У 1856 годзе яны
паклал! звычайную фотакамеру у
драуляную скрыню, адна сценка якой была
шкпяная, а пасля на грузах апусцш! яе на
о. з паловай метрау у рэчку Уэй. Затвор прыводзёп у дзеянне, ту-
:-ы прывязаную да яго вяроуку. Але кал! канструкцыю дастал!,
:ыня была поуная вады, I здымк|, адпаведна, атрымалюя рас-
.зютыя. Ну што ж — першы блы сабаку.
Аднак «бацькам падводнай фатаграфн» ва уФм свеце Л1чаць вы-
ьдчыка Сарбоны француза Лу| Бутана. Першыя яго здымк!, як!я
■ШЛ1 да нас, был! зробленыя сто гадоу таму, у 1893 годзе у зал|ве
яЮль-сюр-Мэр М|жземнага мора. Будучы нядрэнным вадалаэам
глыбакаводныя здымю дна аюяна. Але як толью Луг Бутан вынайшау
свой спосаб штучнага вырошчвання пярл1нау, ён разбагацеу I на-
заусёды пакыуу свой пэпярэдж занятак.
А у 1914 годзе з'яв!лася на свет ! падводнае юно. Першы таю
фшьм пад назван) «Падводная экспедыцыя» зняу на Багемсюх аст-
равах Джон Эрнст Ушьямсан, тады малады амерыкансю рэжысёр !
аператар. Усталяваушы юнаапарат у казГральную камеру, Ушьямсан
падвеФу яе да баржы з шюмжатарам! жжэй узроуню вады. Адной-
чы, пад час здымак эп1зода з акулай, незадаволены працай ныраль-
шчыкау, Утьямсан сам юдаецца у ваду з нажом у руцз. Але ! у
момант жа.хл1вай сутычю з драпежюкам рэжысёр |мкнецца не
выйсц! за межы кадра. У выищу ён заб|вае акулу, але ! сам губляе
прытомнасць. На шчасце, Ушьямсана паспяваюць выцягнуць з вады
! лрывесш у свядомасць, а гэты адзняты эшзод робщца сапраудным
упрыгожваннем карцыы.
Вось так падводная справа паступова разв!ваецца аж да сёння ва
ус!м свеце, заваёуваючы сабе усё новых прыхшьжкау.
Нават у «немарской» Беларус! з'явшюя прыхшьжю падводнага фота.
А у мыулым годзе у Мыску адбыуся першы фестываль падводнай ма-
стацкай фатаграфн, яю арган!завал| члены творчай трупы <АФО» разам
з мысюм слайд-клубам «Спектр». Пра слайд-клуб можна бьето пачуць !
раней, а вось трупа <АФО- надводных фатографау зрабшася вядомзю
толью цяпер, хаця стварылася яшчэ у 1990 годзе. У трупу аб'ядналЬзя
усяго пяць чалавек. Прычым толью Андрусь Кнарсю ! Уладэ!м|р Сафокау
был1 абазнаныя у падводным плаваню, а М1хась Гарус, Рыгор Л|ушыц !
Аляксей 1пь!н не мел! да яго н!якага дачынення, але затое ведал! фо-
■асправу. Без сталага памяшкання для фоталабараторьл, без Отнаисавай падтрымк!, пры дэф|цыце сучаснай тэхжк! ! нават мадэляу •яуляеце, ! паставу трэба мець карапеускую, I лад вадою прывабн.асць «е згуб!ць), «АФО» юнуе I працуе дагэтуль. А пачалося усё з задумы стварыць шэраг здымкау ! дыялазггывау з выявай аголенай натуры.
Нехта цыжчна усм1хнецца, мауляу, зноу гэтыя аголеныя «девицы». —то ж, можа, I не без падставау- Але хлопцы сцвярджаюць, што ад сэмага пзчатку IX вабта не сама натура, апе метад, як| дазвол1у •оыунесщ у фагагрэф;ю нозыя выяупенчыя среди. Найперш — гага не- сасяжнае раней бязважкае станов’|шча цепа. А водная паверхня, бачная эвзу, вытядае нейим фантастичным фонам для тайх кампаз!цый. Пэ- «адана, каб метад здымкау не прачьгтвауся, бо, як кажуць фотэмастай, •здводдзе — не самамэта, а прывабная магчымасць нестандартна вы- »зиь чапавека, чапавека у бясконцай прасторы. Зразумепа, яшчэ далёка • з усё атрымлгваецца, апе галоунае, кэб было жаданне працаваць. А яно ' трупы ёсць, як ёсць I новыя ща, планы, творчыя задумы. Ужо сёння »ы спрабуюць ствараць бязважйя прадметныя кампаз|цы1, эксперымеи-
туюць з ткажнай, якая у вадзе прымае надзвычаай пластычныя формы.
Так што, фотаздымж, яюя мы прапануем,— тэта ужо, так бы мов!ць, для «АФО» — учарашй дзень, а новага па куль не напраца- валь Што ж, пажадаем хлопцам творчага плену ! будзем чакаць ад кашых эксперыментатарау новых работ.
ЧАСТКА III
РАМАНТЫК
ПАДВОДНАГА СВЕТУ
Можна бясконца «пакззваць на пальцах», як тэта добра I як тэта прыгожа, але пакупь сам не спазнаеш пачуцця палету на пгыб!й, не пабачыш карапавых астравоу ! усмешй дэльфжау, дарэмныя усе апо- вяды. I усё ж...
Сяргей Глушчаика, вядомы фотамастак !
рэжысёр, на працягу дзесящ гадоу займаедца
падводнай фатагрзфгяй, таму усе гэта спаэнау
I пабачыу. Можа, ягоныя нататю, нататю са-
прауднага рамантыка падводнага свету, па-
вял1чаць колькасць энтуз!ястау гэтага экза-
тычнага захаплення.
«... Маленью вострау Вешняк, згубпены у
бязмежиых прасторах Баранцэвага мора, стау на тыдзень прытулкам нашей
юиаэкспедыцы!. Туман не дае магчымасц! вял1юм карабпям падысц|
да вострава, таму наша асноуная работа — здымк! палярнай птушк! кайры
лад вадой — адкладзена да лепшага надвор'я. Карыстаючыся магчы-
мзсцю, знаём1мея 'з фаукай вострава. У пдракасцюмэх з фотабоксам! у
руках уваходз1М у ледзяную, але надз!ва празрыстую взду. Навокал па-
вольна выпнаюцца доупя л!сты лзм1нарьн — марской капусты. Зрздку на
камянях ц| сярод водарасцяу пакажуцца буйныя марсюя зорю. Л!ловым!
плямкам! вылучаецца каменная водараець лкатамжй. Неасцярожиы рух
каля вертыкальнай сцяны — локэць датыкаецца кзмяня,— ! я адчуваю
досыць балючы укол у руку. Паварочваюся, каб пагпядэець, за што ж
зачэпгуся, ! тут некалью маленьюх юижапьчыкау уванзаюцца у калена, а
перад маскай з'яуляюцца мае крыудз!целТ — дзесятк! маленьюх шарыкау,
утыкзных вострым) |гпам1. Марсюя вожыю. Месцам! яны пакрываюць камню
эмаль суцэпьным дываном. Таму я спачатку не звярнуу увап на
дзгуную паверхню сцяны. Надалей трэба быць больш асцярожным. Не-
здарма даследчык аюяиа, французсю навуковец Жзк-1в Кусто кажа, што
марск)я вожыю — сэммя небяспечныя ворап аквалаипотау. Сустрзгаюц-
ца яны паусюдна, уколы IX вельм! балючыя I надоуга пакщанлдь ус-
памжы...
... Пустынны», выпаленыя жювеньсюм сонцам бераг! Чорнага мора
паблгзу Алушты. Здаецца, што цгкавага можна тут убачыць? Аднак мы
дакладна ведаем, што у цгхай бухтачцы пад нам| на глыбы каля трох
метрау знаходзгцца уваход у вял1кую пячору, якая цягнецца углыб схша
на 20—25 метрау. Там, у скале, пячора расшыраецца I выходзгць на паверхню
вады. Святло у пячору прэюкае толью адз!н раз на сутю. Соица
на працягу дзесящ хвшгнау асвятпяе яе праз вузкую шчыл!ну. Менавгта
гэтага моманту мы ! чакаем, каб зрабщъ некалью раней задуманых
здымкау...
... Дзесятю разоу я бачыу здымю актыюй Белага мора. I вось цяпер
з'явшася магчымасць самому зрабщь слайды гэтых дзгуных 1стотау.
Аднак першыя пагружэнн! ля берага Кольскага паувострава расча-
роувамць. Прыгожых ! буйных актыюй, яюя на Карэпьсюм беразе су-
стракаюцца лкаральна на 3—4 метрах гпыбгю, тут мы не сустрзгл нават
на 20—30 метрах, У пошуках IX адплываем на боце да астравоу, яюя
ледзьее вщаць на дапяглядзе. Вось тут, у вузюм пралгве пам!ж деума
скалам!, на дваццац!метровай глыбЫ я упершыню бачу невяп!кую
актыюю памерам у 5—7 сантыметрау. Раблю здымак, перамотваю
стужку I тут... фотаапарат закл1ньвае. Так , застауся тэты здымак ма-
ленькай актынц адзжым у маёй калекцьл жыхароу Белага мора...
... Японскае мора, зал!у Пятра Вял!кага — месца паломжцтва ус!х
акваланпстау красны. Уникальны падводны свет, цёплая празрыстая
вада вабяць сюды I падводных фатографау. Чарговы свой адлачынак
займаюся здымкам! жыхароу Далёкаусходняга марскога за гадюка у
бухце Вщязь. Шмат ц!кавых рыбау, малюскау, ракападобных. сустра-
каецца лад вадой, але больш за усё мне запомнююя трапанп —
вял!к!я тоустыя чарвяж даужынёй да зо сантыметрау. Непрыкметна
для вока перасоуваюцца яны па дне. Але варта дакрануцца да тра-
панга, як ён адразу мяняе свой знешж воблтк: хавае у сябе наросты,
скручваецца I акрутляецца. «Марсжя гуркЬ, як называл! |х у стара-
жытнасщ, утрымл!ваюць у сватх стнных наростах-лаптах практычна
усе макроэлементы, неабходныя для жыцця чалавека. А IX лекавыя
уласц|васц| бл1зк1я да гаючых сродкау, вырабленых з таёжнага кораня
жыцця — жэнь-шэия...
... Знакамиыя пляжы кубжскага курорта Варадэра на узбярэжжы
Мексжанскай заюю працягнул!ся- эмаль на 30 км. Пляжы гэтыя — вы-
датнае месца для купальшчыкау — для акваланпстау здаюцца пусты-
няй. Уся трап!чкая жыукзсць знаходзщца зус!м недалёка адсюль, ся-
род каралавых рыфау, дзе яна можа знайсц! сабе I корм I сховэнку
на выпадак небяспекь I усё ж я бяру з сабой фотабокс нават на пляж.
Плыву усё далей I даней. Глыбжя паступова павяп!чваецца. Раптам
сярод манатонных. пясчаных хваляу я бачу нешта цёмнае. Ныраю.
подплываю бп^жэй I з цяжкасцю пазнаю у гэтым аброслым водарас-
цям! | каралам! кзвалку метала блок цылждрау рухав(ка унутранага
згарання. Побач з 1М плавав чарада невял!к!х чырвоных рыбак. Фотабокс
-налагатове, уключаю лямпу-успышку I пачынаю павольна
набл!жацца да сваей «здабычы». Нацюкаю на спуск I бачу, як пасля
успыши усе рыбк! 1мкп!ва кщаюцца да рэшткау рухавжа, дзе хава-
юцца у ягоных цьвпндрах. Весь вам I штучны рыф...
... Дз!уны твор природы — возера Байкал. Не менш дз!унае I лад
вадой. Толью падзодныя ландшафты Байкала адрозн!ваюцца перша-
бытнай стрыманасцю I суровасцю. У некаторых месцах, лпаральна у
4—5 метрах ад берага, палогае дно мае рэзю абрыу I далей щзе амаль
вертикальна ун1з да ста метрау глыбы. У крыштальна чыстай вадзе,
кал! выплывает за кромку гэтага абрыву, у першы момант здаецца,
што зараз пэуна упадзеш. А пасля нараджаецца адчуванне палёту, па-
лёту у С1няй 1мгпе. Можна выпусцщь трох! паветра з кампенсагара
ппывучасц| I сплажраваць на прыкмечаны непадалёку уступ. А пад-
дуушы паветра у мех, павольна I плауна, як на л1фце, падняцца да
пышнай байкальскай губю на вершал1ме вострага п!ка. I каб не вада
з тэмпературай +3,5° С ды манометр, ян паказвае, што у аквалангу
застаецца адно резервны запас паветра, пакщаць царства гэтых
дз!уных скалау I каньёнау не хацелася б ніколі.
Вольга Краўчанка. Салёны нібыта-трыпціх.
журнал «Крыніца (Родник)» №6 / 1993 г.