В этом году исполняется 110 лет со дня рождения Лазаря Лагина, писателя, уроженца Витебска, написавшего среди других знаменитое произведение — сказку "Старый Хатабыч". Это было ровно 75 лет назад.
Давно ходили разговоры о том, что в Витебске память Лагина будет увековечена памятником самому известному его герою. О необходимости этого много говорилось и к 100-летию со дня рождения Лагина, и раньше.
Нестёрка, паровоз Миколка и Хоттабыч.
Один из старейших поэтов Беларуси Давид Григорович СИМАНОВИЧ из Витебска, которому в этом году исполнился 81 год, давно мечтал поставить памятник не только Хатабычу в Витебске, но и другим литературным героям, которых придумали писатели Витебщины.
— Например, наш соотечественник Лыньков изобрел паровоз «Миколка». Хорошо бы также установить скульптуры некоторых героев Быкова, Короткевича, Вольского (Нестерка. — Авт.), жизнь которых связана с Придвиньем.
Что касается Лагина и Хатабыча, то, по мнению Давида Григоровича, памятник последнему, несомненно, должен быть в Витебске, ведь Хатабыч – один из самых интересных и популярных литературных персонажей, известных с детства.
О том, что Логин – творческий псевдоним, Давид Симанович впервые узнал от известного журналиста и писателя Владимира Мижевича (они вместе были в командировке в Гродно).
А помнит ли поэт приезд Лагина в 1974 году на 1000-летие Витебска? О визите Лагина в родной город упоминается во многих статьях.
— Кто тебе сказал, что он приедет? На юбилее города мы с Лагиным не встретились. По крайней мере, я его тогда в Витебске не видел. Может и был Логин, но я не знаю. Могу назвать имена всех из той когорты великих соотечественников, которых я предложил пригласить ожесточенному КПБ на праздник. Среди них Бровка, Короткевич, Азгур, Фрадкин и другие. Я общался с ними, но не с Лагиным, — удивляется моему вопросу поэт.
В некоторых статьях о Лагине упоминается, что он был на праздновании 1000-летия Витебска, но не афишировал свой визит. В частности, об этом написала его дочь, журналистка и писательница.
Лагин от Лазаря Гинзбурга
Вероятно, на самом деле Лазарь Иосифович Гинзбург, придумавший себе псевдоним по первым буквам своего имени и фамилии, мог позволить себе «роскошь» в 1974 году прогуляться по родному городу, не привлекая к себе лишнего внимания. Здесь он родился 21 ноября 1903 года (по старому стилю) в бедной еврейской семье. Он был первым из пяти детей Иосифа Файвелевича и Ханы Лазаровны. Его отец занимался гонками на плотах по Западной Двине.
По некоторым данным, семья переехала в Минск уже в следующем году. Но другие исследователи творчества писателя утверждают, что юный Лазарь был в Минске в пятилетнем возрасте. Произошло это, когда отец мальчика открыл строительный магазин в нынешней столице нашей страны.
Известно, что в 1919 году 15-летний Лазарь окончил школу в Минске. Затем он пошел добровольцем на гражданскую войну. Он занимался организацией комсомола в Белоруссии, был одним из его руководителей. И вскоре в газетах стали печатать его первые стихи и заметки.
Об этих поэтических «попытках» Лазарь Иосифович иронически писал в предисловии к одной из своих книг: «Послушайте, если честно, у меня большая заслуга перед национальной литературой: я перестал писать стихи на время и навсегда». Затем он встретился с Владимиром Маяковским в Ростове-на-Дону и показал ему свои стихи. Маяковский их похвалил, а потом в Москве во время встреч интересовался: почему Лазарь не приносит ему новых? Интересно, что в 1923 году Лазарь учился на вокальном отделении Минской консерватории. Однако он оставил учебу из-за отсутствия интереса к музыке.
В результате Гинзбург окончил политэкономический факультет Института народного хозяйства имени К. Маркса. После этого он служил в армии. В 1930 году он работал в газете «За индустриализацию», а его отец стал наборщиком газеты «Известия» — одной из лучших. Потом была аспирантура и подготовка к защите диссертации, работа в газете «Правда» и журнале «Крокодил»...
Самое известное произведение — повесть-сказка «Старый Хатабыч» — была опубликована в 1938 году в журнале «Пионер». В 1940 году рассказ был издан отдельной книгой. Биографы отмечают, что первое издание повести следует отличать от второго, вышедшего в 1955 году. Там не только были заменены многие эпизоды и персонажи, но и сама книга значительно выросла в объёме. На основе второго издания Лагин написал одноименный сценарий. Фильм был снят в 1957 году.
«Перевозка» джина в Россию
Дом в Витебске, в котором родился писатель, располагался на улице, которая ныне носит имя Толстого, а до революции была Подвинской.
К сожалению, тот двухэтажный дом до наших дней не сохранился. На его месте работает летнее кафе. Но есть надежда, что дом будет восстановлен. Эту инициативу поддержали председатель Витебского облисполкома Александр Косинец и глава российской компании "Газпром" Алексей Миллер. Почему бы не разместить в отреставрированном доме детский музей?
Считается, что именно здесь юному Лазарю была прочитана книга, вдохновившая его на написание «Старого Хатабыча» — это рассказ английского писателя Ансти «Медный кувшин». Один из ее героев, джинн Факраш-эль-Аамаш, по приказу Сулеймана Великого был помещен в медный кувшин и брошен в Красное море...
Логин «перевез» джин в Советскую Россию. Наверное, многие современные блогеры, если бы Лагин написал сказку о Хатабыче сейчас, могли бы обвинить автора в плагиате. Но даже Шекспир переработал сюжеты произведений, написанных до него. И «Золотой ключик» Толстого — это еще и авторская версия известной ранее сказки.
Интересно, что даже в XXI веке, в период активного развития «высоких технологий», Хатабыч является весьма популярным героем. В России, в частности, был снят полнометражный фильм об Интернете. Это фантастическая комедия... по мотивам сказки о Старом Хатабыче. Сюжет выглядит примерно так: молодой хакер Гено купил кувшин онлайн на аукционе, используя поддельную кредитную карту. И в нем старик был всем известен. Освобожденный джинн вновь узнает, насколько изменился мир, в котором даже могущественный джинн может далеко не все. Многие кинокритики высоко оценили фильм, отметив, что он получился отличным – по-настоящему живым и веселым.
В поисках покровителей
Известный витебский скульптор Валерий Могучий когда-то разработал эскизный вариант памятника главному герою сказки. Корреспондент "Звязды" посетил его мастерскую — в надежде увидеть, чем он сможет украсить город.
Валерий Магучи – автор таких известных скульптур, как «Скрипка Шагала» (второе название – «Витебская мелодия на французской скрипке»), Соляртынский... Более 20 работ Магучего можно увидеть в Витебске. Он автор статуэтки «Золотая лира», Гран-при международного фестиваля «Славянский базар в Витебске».
— Я очень давно мечтал, чтобы здесь появился памятник героям сказки о Старом Хатабыче. Я думал об этом еще в советские годы. Он изучал центр города, «притворяясь», где лучше поставить памятник. И мне хотелось, чтобы это место было связано с Лагиным. Такой памятник очень хорошо «вписался бы» на то место, где стоял дом, в котором жил Лагин. Из Витебска можно сделать интересный бренд, — считает скульптор. — Мы хотим, чтобы композиция была не монументальным, а камерным объектом, вызывающим положительные эмоции.
Еще в 2004 году он получил «благосклонность» на создание памятника Хатабычу от тогдашнего руководства горисполкома. Но в официальном ответе говорилось, что для реализации идеи в бронзе нужны спонсоры. Последние уже ушли.
Может быть, в год очередного юбилея Лагина удастся решить финансовый вопрос?
Александр ПУКШАНСКИЙ.
*****
«Бацька» Хатабыча нарадзіўся ў Віцебску
17.09.2013 00:38
Рэпарцер, Літаратура
Сёлета — 110 гадавіна з дня нараджэння Лазара Лагіна, пісьменніка, народжанага ў Віцебску, які ў ліку іншых напісаў славуты твор — казку «Стары Хатабыч». Было гэта роўна 75 гадоў таму.
Ужо даўно ідзе размова пра тое, што ў Віцебску ўвекавечаць памяць Лагіна помнікам яго самаму вядомаму герою. Пра неабходнасць гэтага шмат казалі і на 100-годдзі з дня нараджэння Лагіна, і раней.
Несцерка, Міколка-паравоз і Хатабыч
Адзін са старэйшых паэтаў Беларусі — віцябчанін Давід Рыгоравіч СІМАНОВІЧ, якому сёлета споўніўся 81 год, ужо даўно марыць, каб у Віцебску паставілі помнік не толькі Хатабычу, але і іншым літаратурным героям, якіх прыдумалі літаратары — выхадцы з Віцебшчыны.
— Напрыклад, Міколку-паравоза прыдумаў Лынькоў — наш з вамі зямляк. Было б добра таксама ўстанавіць скульптуры каго-небудзь з герояў Быкава, Караткевіча, Вольскага (Несцеркі. — Аўт.), чыё жыццё звязана з Прыдзвінскім краем.
Што датычыцца Лагіна і Хатабыча, на думку Давіда Рыгоравіча, помнік апошняму, несумненна, павінен быць у Віцебску, бо Хатабыч — адзін з самых цікавых і папулярных літаратурных вобразаў, які ведаюць з дзяцінства.
Упершыню пра тое, што Лагін — творчы псеўданім, Давід Сіманавіч даведаўся ад вядомага журналіста і пісьменніка Уладзіміра Мяжэвіча (былі разам у камандзіроўцы ў Гродне).
А ці памятае паэт прыезд Лагіна ў 1974 годзе на 1000-годдзе Віцебска? Аб гэтым наведванні роднага горада Лагіным згадваецца ў многіх артыкулах.
— Ды хто вам сказаў, што ён прыязджаў? Мы з Лагіным на юбілеі горада не сустракаліся. Прынамсі, я тады ў Віцебску яго не бачыў. Можа, Лагін і быў, але я гэтага не ведаю. Магу згадаць прозвішчы ўсіх з кагорты вялікіх землякоў, каго я прапанаваў запрасіць гаркаму КПБ на святкаванне. Сярод іх — Броўка, Караткевіч, Азгур, Фрадкін і іншыя. З імі я меў зносіны, з Лагіным — не, — здзіўляецца майму пытанню паэт.
У некаторых артыкулах пра Лагіна ўпамінаецца, што ён быў на святкаванні 1000-й гадавіны Віцебска, але не афішаваў свой візіт. У прыватнасці, пра гэта пісала яго дачка — журналіст і літаратар.
Лагін — ад Лазар Гінзбург
Напэўна, насамрэч Лазар Іосіфавіч Гінзбург, які прыдумаў сабе псеўданім на аснове першых літар свайго імя і прозвішча, мог дазволіць сабе «раскошу» ў 1974 годзе без лішняй увагі да сябе пахадзіць па роднаму гораду. Тут ён нарадзіўся 21 лістапада 1903 года (па старым стылі) у беднай яўрэйскай сям'і. Ён быў першым з пяцярых дзяцей Іосіфа Файвелевіча і Ханы Лазараўны. Яго бацька займаўся перагонам плытоў па Заходняй Дзвіне.
Па некаторых звестках, ужо ў наступным годзе сям'я пераехала ў Мінск. Але іншыя даследчыкі творчасці пісьменніка канстатуюць, што ў Мінску юны Лазар аказаўся ва ўзросце 5 гадоў. Гэта адбылося, калі ў цяперашняй сталіцы нашай краіны бацька хлопчыка адкрыў скабяную краму.
Вядома, што ў 1919 годзе 15-гадовы Лазар скончыў сярэднюю школу ў Мінску. Потым адправіўся добраахвотнікам на грамадзянскую вайну. Займаўся арганізацыяй камсамола ў Беларусі, быў адным з яго кіраўнікоў. А ў хуткім часе ў газетах пачалі друкаваць яго першыя вершы і заметкі.
Пра тыя вершаваныя «спробы» Лазар Іосіфавіч іранічна напісаў у прадмове да адной са сваіх кніг: «Паслухайце, шчыра кажучы, у мяне ёсць немалая заслуга перад айчыннай літаратурай: я своечасова і навекі перастаў пісаць вершы». Тады ж ён сустрэў у Растове-на-Доне Уладзіміра Маякоўскага і паказаў яму свае вершы. Маякоўскі іх пахваліў, а пазней у Маскве пры сустрэчах цікавіўся: чаму Лазар не нясе яму новых? Цікава, што ў 1923 годзе Лазар вучыўся на аддзяленні вакалу Мінскай кансерваторыі. Аднак пакінуў вучобу з-за адсутнасці цікавасці да музыкі.
У выніку Гінзбург скончыў аддзяленне палітэканоміі Інстытута народнай гаспадаркі імя К. Маркса. Пасля чаго служыў у арміі. У 1930-м працаваў у газеце «За индустриализацию», а яго бацька стаў наборшчыкам газеты «Известия» — адным з лепшых. Потым былі аспірантура і падрыхтоўка да абароны дысертацыі, праца ў газеце «Правда» і часопісе «Крокодил»...
Самы вядомы твор — аповесць-казка «Стары Хатабыч» — была надрукавана ў 1938 годзе ў часопісе «Пионер». Аповесць выйшла асобнай кнігай у 1940 годзе. Біёграфы адзначаюць, што варта адрозніваць першую рэдакцыю аповесці ад другой, якая з'явілася ў 1955-м. Там не толькі былі заменены многія эпізоды і персанажы, але і сама кніга значна вырасла ў аб'ёме. На падставе другой рэдакцыі Лагін напісаў аднайменны кінасцэнарый. Фільм быў зняты ў 1957 годзе.
«Перанос» джына ў Расію
Дом у Віцебску, у якім нарадзіўся літаратар, знаходзіўся на вуліцы, якая ў наш час мае назву Талстога, а да рэвалюцыі была Падзвінскай.
На жаль, той двухпавярховы дом не захаваўся да нашых дзён. На яго месцы працуе летняя кавярня. Але ёсць надзея, што дом адновяць. Такую ініцыятыву падтрымалі Аляксандр Косінец, старшыня Віцебскага аблвыканкама, і Аляксей Мілер, кіраўнік расійскай кампаніі «Газпрам». Чаму б у адноўленым доме не размясціць дзіцячы музей?
Мяркуецца, што менавіта тут юнаму Лазару прачыталі кніжку, якая і натхніла яго на напісанне «Старога Хатабыча» — гэта аповесць «Медны збан» англійскага пісьменніка Энсці. Адзін з яе герояў, джын Факраша-эль-Аамаша, на загад Сулеймана Вялікага быў змешчаны ў медны збан і кінуты ў Чырвонае мора...
Лагін «перанёс» джына ў савецкую Расію. Напэўна, многія сучасныя блогеры, калі б Лагін напісаў казку пра Хатабыча цяпер, маглі б абвінаваціць аўтара ў плагіяце. Але ж нават Шэкспір перарабляў сюжэты твораў, якія былі напісаны да яго. А «Залаты ключык» Талстога — таксама аўтарскі варыянт раней вядомай казкі.
Цікава, што і ў ХХІ стагоддзі, падчас актыўнага развіцця «высокіх тэхналогій», Хатабыч — вельмі запатрабаваны герой. У Расіі, у прыватнасці, быў зняты поўнаметражны фільм аб інтэрнэце. Гэта фантастычная камедыя... па матывах казкі пра Старога Хатабыча. Сюжэт прыкладна такі: юны хакер Гена купіў праз інтэрнэт на аўкцыёне па фальшывай крэдытнай картцы збан. А ў ім быў вядомы ўсім стары. Вызвалены джын зноўку спазнае, як моцна змяніўся свет, у якім нават магутны джын можа далёка не ўсё. Многія кінакрытыкі ацанілі фільм, адзначыўшы, што ён атрымаўся выдатным — сапраўды жывым і вясёлым.
У пошуках мецэнатаў
Вядомы віцебскі скульптар Валерый МАГУЧЫ ў свой час распрацаваў чарнавы варыянт помніка галоўнаму герою казкі. Карэспандэнт «Звязды» пабываў у яго майстэрні — у надзеі ўбачыць тое, што зможа ўпрыгожыць горад.
Валерый Магучы — аўтар такіх вядомых скульптур, як «Скрыпка Шагала» (другая назва — «Віцебская мелодыя на французскай скрыпцы»), Салярцінскага... Усяго больш за 20 твораў Магучага можна ўбачыць у Віцебску. Ён — аўтар статуэтак «Залатая ліра», Гран-пры конкурсаў міжнароднага фестывалю «Славянскі базар у Віцебску».
— Вельмі даўно мару, каб тут з'явіўся помнік героям казкі пра Старога Хатабыча. Думаў пра гэта яшчэ ў савецкія гады. Вывучаў цэнтр горада, «прыкідваў», дзе лепш усталяваць помнік. І хацелася, каб месца было звязана з Лагіным. Вельмі добра «ўпісаўся» б такі помнік у месца, дзе стаяў дом, у якім Лагін жыў. Можна зрабіць цікавы брэнд Віцебска, — разважае скульптар. — Хочацца, каб кампазіцыя была не манументальным, а камерным аб'ектам, які б выклікаў станоўчыя эмоцыі.
Яшчэ ў 2004 годзе ён атрымаў «дабро» на стварэнне помніка Хатабычу ад тагачаснага кіраўніцтва гарвыканкама. Але ў афіцыйным адказе гаварылася, што для рэалізацыі ідэі ў бронзе патрэбны спонсары. Апошніх няма і цяпер.
Магчыма, у год чарговага юбілею Лагіна ўдасца вызначыцца з фінансавым пытаннем?
Аляксандр ПУКШАНСКІ.
https://zviazda.by/be/news/20130917/13793...
***
ЛІТАРАТУРА
1. Алюнин, Г. Сказка ложь, да в ней намек... / Г. Алюнин // Советская Белоруссия. – 2003. – 24 дек. – С. 10.
2. Алюнин, Г. Старик Хоттабыч и другие / Г. Алюнин // Витебские вести. – 2013. – 7 дек. – С. 13.
3. Гужвий, А. Жил такой сказочник / А. Гужвий // Вiцебскi рабочы. – 2006. – 19 снеж. – С. 3.
4. Козлова, С. Старик Хоттабыч в XXI веке / С. Козлова // Витебский проспект. – 2007. – 6 дек. – С. 19.
5. Казлова, С. Сусветы Лазара Лагіна / С. Казлова // Вiцебскі рабочы. – 2003. – 9 снеж. – С. 4.
6. Калинина-Артемова, А. Автор «Старика Хоттабыча» брал гонорары конфетами / А. Калинина-Артемова // Комсомольская правда. – 1999. – 19 янв. – С. 11.
7. Лагін Лазар Іосіфавіч // Беларуская энцыклапедыя : у 18 т. / рэдкал.: Г. П. Пашкоў [і інш.]. – Мінск: БелЭн, 1999. – Т. 9 : Кулібін–Малаіта. – С. 89.
8. Лагін Лазар Іосіфавіч // Памяць: Віцебск : гісторыка-дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі : у 2 кн. / рэдкал.: Г. П. Пашкоў [і інш.] ; склад. А. І. Мацяюн ; мастак Э. Э. Жакевіч. – Мінск : БелЭн, 2003. – Кн. 2. – С. 531.
9. Медвецкая, В. «Отец» Вольки и Хоттабыча / В. Медвецкая // Віцьбічы = Витьбичи. – 2009. – 17 дек. – С. VIII.
10. Наш земляк Лагин // Витебский проспект. – 2012. – 5 июля. – С. 5.
11. Пукшанскі, А. «Бацька» Хатабыча нарадзіўся ў Віцебску / А. Пукшанскі // Звязда. – 2013. – 17 верас. – С. 5.
12. Фенченко, А. Старик Хоттабыч / А. Фенченко // Витебский курьер. – 2003. – 28 нояб. – С. 5.
СПАСЫЛКІ
Козлова, С. Старик Хоттабыч в XXI веке